DİĞER İÇERİKLER

© Copyright 2023 - Timeturk İnternet Haber

Bu sitede yer alan tüm içerikler Timeturk'e aittir. Kopyalanması kesinlikle yasaktır.

A PHP Error was encountered

Severity: Notice

Message: Undefined variable: currency

Filename: layout/header.php

Line Number: 566

Backtrace:

File: D:\home\timeturk.com\httpdocs\application\views\layout\header.php
Line: 566
Function: _error_handler

File: D:\home\timeturk.com\httpdocs\application\controllers\Detail.php
Line: 836
Function: view

File: D:\home\timeturk.com\httpdocs\indexd.php
Line: 315
Function: require_once

A PHP Error was encountered

Severity: Warning

Message: Invalid argument supplied for foreach()

Filename: layout/header.php

Line Number: 566

Backtrace:

File: D:\home\timeturk.com\httpdocs\application\views\layout\header.php
Line: 566
Function: _error_handler

File: D:\home\timeturk.com\httpdocs\application\controllers\Detail.php
Line: 836
Function: view

File: D:\home\timeturk.com\httpdocs\indexd.php
Line: 315
Function: require_once

Ahilik kurumunun mahiyeti üzerine bir iki kelam

2014-10-23 12:29:48

“Hâk ile sabır dileyip bize gelen bizdendir
İlim, akıl ve ahlak ile çalışıp bizi geçen bizdendir
(AHİ EVRAN)


Selçuklu döneminde temelleri atılan ahilik kurumunun içerdiği anlam ve ortaya koyduğu işlevselliğinden ziyade, adı üzerinde, işin temelini sarsmadığı söz konusu olan bir farklılığın olduğunu görmekteyiz. Bazı kaynaklarda, ‘Ahi’ adlandırması, Türkçe ‘kardeş’ anlamına gelen ‘akı’dan türediği; bir diğer görüşte ise, yine Arapça ‘iHvan’ kökünden yani kelime karşılığı kardeş anlamına gelen’ ahi’den türediği konusundan iki farklı yaklaşımın olduğu bilinmektedir.

Wikipedi’ ye göre; “Ahilik, Ahi Evran tarafından Hacı Bektaş-ı Veli'nin tavsiyesiyle kurulan esnaf dayanışma teşkilâtıdır. Aslen Horasan kökenli olup Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu’da yaşayan Müslüman Türkmen halkın sanat, ticaret, ekonomi gibi çeşitli meslek alanlarında yetişmelerini sağlayan, onları hem ekonomik hem de ahlaki yönden yetiştiren, çalışma yaşamını iyi insan meziyetlerini esas alarak düzenleyen bir örgütlenmedir. Kendi kural ve kurulları vardır. Günümüzün esnaf odalarına benzer bir işlevi olan Ahilik iyi ahlakın, doğruluğun, kardeşliğin, yardımseverliğin kısacası bütün güzel meziyetlerin birleştiği bir sosyo-ekonomik düzendir. Ahi Evran'a Ahi Baba da denir.

Bu konuda esas olarak iki iddia mevcuttur. İlk iddiaya göre kelime Arapça kökenlidir. Buna göre "Ahi" kelimesi Ahiyye'nin tekili olan "ah" kelimesine birinci tekil "ya"sı ilave olunarak "ahi" şeklinde telaffuz olunmuş halidir. (1) Bu fikre göre ahi'nin sözlük manası "kardeşim" demektir. Bu iddianın güçlü yanı, Ahiliğin ilk olarak Araplarda Fütüvvet Teşkilatı adıyla çıkması, dolayısıyla Ahilik ile ilgili terimlerin Arapça olması gereğidir. Ancak bu kanıt yeterli değildir.

İkinci iddiaya göre Ahi kelimesi Türkçe Akı kelimesinin zamanla değişimi sonucu ortaya çıkmıştır. Bu kelimenin Ahi birlikleri içinde zaman zaman Ahi Baba şeklinde ifade edildiğini görüyoruz. Buna göre kelimenin Arapça manası ile düşünüldüğünde "Kardeşim Baba" diye bir tabir uygun düşmüyor. (2) Fakat Divânu Lügati't-Türk'te akı اقى;Eli açık, koçak, selek, cömert, yiğit, delikanlı gibi manalar ifade eden Akı kelimesiyle düşünüldüğünde "Ahi Baba" tabiri daha mantıklı görünüyor.

Bu konuda Selçuk Üniversitesi Tarih bölümü emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Mikail Bayram görüşlerini şu şekilde dile getiriyor; “Fütüvvet, İslam dünyasında kahramanlık, yiğitlik ve cömertlik mefkuresinin adıdır.Şövalyelik nasıl Orta Çağ Batı dünyasına ait mahsus bir ülkü ise, Fütüvvet de Orta Çağ İslam dünyasına ait bir ülküdür. Nasıl ki Araplar İslam'dan önce kültürlerinde mevcut olan Fütüvvet anlayışını İslami değerlerle geliştirip devam etmişler, nasıl ki Farslar "cevanmerdi" anlayışını aynı şekilde İslam süzgecinden geçirmişler, Türkler de kendi "Akılık" ülküsünü İslami ahlak ve değerlerle geliştirerek devam ettirmişlerdir. Arap kültüründe ideal kahraman, sehavet ve şecaat timsali olan Fütüvvet erinin adı "Feta", İran kültüründe "Cevanmerd", Türk kültürnde "Akı"dır. Türk Akılığı, İslamiyetle Arap Fütüvvet şiarından etkilenmiştir. Akılar birbirlerine karşı kardeşçe tutumundan dolayı Akı kelimesi yerini Ahi kelimesine bırakmış ve Abbasi Devleti'nin sona ermesiyle Fütüvvet yerini Ahiliğe bırakmıştır “ (3)


Ahilikliğin bir vizyon ve misyonu var mıydı?

Günümüzde hâkim olan ve büyük oranda, batılı değerlerin ve bu değerlerin sevk ve idaresi çerçevesinde neşvünema bulduğunu gördüğümüz ticari ve sınai yapılarda, kurumsallaşma düşüncesini de kapsar bir şekilde bir takım ilkelerin, başta o kuruluşlar olmak üzere, o işe bakan resmi kurumlarla birlikte, uluslar arası yapılarında müdahil olduğu gerçeğinden yola çıktığımızda, bir iştigal alanı ve içeriğini İslami ilkelerin belirlediğini gördüğümüz Ahilik teşkilatının da, kendine özgü yapılanma şekli ile birlikte, bir amaçlanış ve kuruluş felsefesine özgü vizyonları ve misyonları vardı.

Vizyon ve Misyon…

Bu konuda ‘Ahilik’ adlı çalışmasında Dr. Yusuf Ekinci, özetle şunları dile getirmektedir; “İyi belirlenmiş bir vizyon iki temel unsurdan meydana gelir. Birinci unsur örgütün temel nitelikleridir. İkinci unsur ise, örgütün ulaşmak istediği belirgin niyet ve arzularıdır.” .Ki, Bu çerçevede, “Bir kavram olarak ahilik, İslam dünyasında Abbasi halifesi Nâsır Li-dinillah tarafından kurumsallaştırılan “fütüvvet” kurumunun, Anadolu’da 13. yüzyıldan itibaren milli ve yerli unsurlarla donanmış bir şeklidir.”(4) Ve devamında; “Ahilik, Türk esnafının hayat anlayışına ve dünya görüşüne uygun olması sebebiyle daha çok esnaf arasında gelişmiş olmakla birlikte esnaf dışından da çeşitli meslek erbabını bünyesinde barındıran, ahi Evran-ı Veli önderliğinde Anadolu’da güç ve önem kazanan, Anadolu dışında Balkanlar, Orta Doğu ve Kafkaslara kadar yayılan sivil bir yapılanmanı adı…” olmuş oluyor.(5) Ahiliği bir Türk fütüvvet hareketi olarak da tanınmayabiliriz; Türk fütüvvet hareketi olarak da nitelendirilen ahilik, 13. yüzyılda kurulup 20. yüzyıla kadar Anadolu’nun bütün şehir ve köylerinde yaşayan Türk toplumunda varlığını kesintisiz bir şekilde sürdürmüştür. Anadolu’da yaşayan Türk insanının birlik ve beraberliğini,refah ve düzenini sağlayacak ve halkın maddi ve manevi ihtiyaçlarına cevap verebilecek tarzda örgütlenmişti.(6)

Ahilik Teşkilatı nasıl kurulmuştu?


Orta Asya'da hüküm süren Oğuz Yabguluğu yıkılınca 1040 Oğuz Türkleri yavaş yavaş Selçuklu egemenliği altına girerek Anadolu'ya göç etmeye başladı. Ekseriyeti göçebe olan Oğuzlar, kopup geldikleri Orta Asya steplerine benzediği için daha çok Orta Anadolu kırsalını mesken olarak tercih ediyorlardı. Dolayısıyla Orta Anadolu'nun Türkleşip İslamlaşması hızlı olurken, şehirlerde bu dönüşüm yavaştı (7) İslam dini de, yerleşik hayatı gerekli kılıyordu(8) İşte bu sebeple, göçebe Türkmenlerin İslâmlaşma sürecini hızlandırmak, Anadolu'yu Türk yurdu haline getirmek, şehirlerde yaşayan Rum ve Ermeni tacirleriyle rekabet edebilmek amacıyla ve Hacı Bektaş-ı Veli'nin tavsiyesiyle Ahi teşkilâtı Anadolu'da kuruldu. Kısacası Anadolu'da Ahiliğin şekillenmesi ve köylere kadar teşkilatlanması politik ve sosyo ekonomik bir mecburiyetin ürünüdür.(9)

Ahiliğin kuruluşu ve Anadolu'da yayılışı

Bazı araştırmalar Ahiliğin Kırşehir'de ortaya çıktığını ileri sürer. Diğer bir görüşe göre, Bağdat'ta büyük üstadlardan ders alan Ahi Evran, Arapların kurduğu Fütüvvet Teşkilatı'ndan etkilenerek, 1205'te Anadolu'ya gelmesinden kısa bir süre sonra ilk olarak Kayseri'de Ahilik Teşkilatını kurmuştur. (10) Tarihi kaynaklardan, Ahi Evran zamanında Anadolu'nun şehir ve kasabalarında ortaya çıkan Ahi kurumlarının, Ahi Evran'a bağlı merkezi bir teşkilat olabileceği imajı çıkıyor. En azından bu kurumlar, onun koyduğu ilkelere bağlı kalmış olmakla, manen Ahi Evran’in liderliğindeki geniş bir teşkilatın şubeleri gibidir. Fakat onun ölümünden sonra, bağlı olunan ilkelerde büyük benzerlikler mevcut olmakla beraber,İbn-i Battuta'nın belirttiği gibi, Anadolu'nun en ücra köşelerine kadar yayılan bu kurumlar arasında organik bir bağ bulunmamaktadır.( (11)

İbn-i Battuta'nın belirtmeye çalıştığı “bu kurumlar arasında organik bir bağ bulunmamaktadır” ifadesi, bize göre, zamanla ortadan kalkmış olan veya öyle görünen şekilcilikten ziyade, ilk dönemdeki ruha, şevke ve felsefeye dayanıyordu

Ahilik teşkilatının özellikleri

Ahilik Teşkilatı Selçuklular döneminde ekonomik ve ticârî faaliyetlerinin yanı sıra, askerî ve siyasî faaliyetlerde de bulunmuş, aynen Bektaşi ve Yeniçeri Ocaklarının olduğu gibi Osmanlı Beyliği'nin kuruluşunda ve güçlenmesinde etkin rol oynamışlardır.Aşıkpaşazade Derviş Ahmet, Osmanlı'nın kurulmasında etkin olan Dört unsur arasında Ahiliği de belirtmiştir. İlk Osmanlı padişahlarının ve vezirlerinin çoğu Ahi Teşkilâtı'na mensup şeyhlerdir.(12). Ahi Teşkilâtı'nın Müslümanlara has bir kurum olarak iş görmesi 17. yüzyıla kadardır. Osmanlı Devleti'nin hâkimiyet alanı genişleyip, gayrimüslim oranının artmasıyla farklı dinden kişilerin ortak çalışması zorunlu olmuştur. Din ayrımı gözetilmeden ortaya çıkan bu kuruluşa da ‘gedik’ denmiştir. 1727 yılından itibâren rastladığımız bu kavram Türkçe bir kelime olup tekel veya imtiyaz anlamına gelmektedir. Kavram olarak "Osmanlı bünyesindeki esnaflığa ve sanatkârlığa girişi tetkik etmek" demektir.(13) Yapı olarak ahilikten farklı olmamakla birlikte ömrü onun kadar uzun olmamıştır. Zira 1838 Balta Limanı Antlaşması'yla tekel idaresi ortadan kalkmış ve gedikler çözülmüştür.

DİPNOTLAR :
1) Mehmet Şeker, İbn-i Batuta'ya Göre Anadolu'nun Sosyal, Kültürel ve İktisadi Hayatı ile Ahilik, Ankara 1993, s.71,72
2) Prof. Dr. Sebahattin Güllü, Ahi Birlikleri, İstanbul 1977, s.18
3) Prof. Dr. Mikail Bayram, Ahi Evran ve Ahi Teşkilâtının Kuruluşu, Konya 1991, s.130,132
4) Dr. Yusuf Ekinci, Ahîlik, s. 17, kendi yayını Ankara, 2011
5) Dr. Yusuf Ekinci, Ahîlik, s. 17, kendi yayını Ankara, 2011
6) Dr. Yusuf Ekinci, Ahîlik, s. 17, kendi yayını Ankara, 2011
7) Yrd.Dç.Dr. Salih Özkan, Türk Eğitim Tarihi, Nobel Yayım Dağıtım, 2. basım Mart 2008, s.42 ISBN 978-605-395-089-9
8) Yrd.Dç.Dr.Salih Özkan İslam ve şehir
9)Cumhuriyetin 50. yılında esnaf ve sanâtkârlar, Ankara 1973, s.24
10) Prof. Dr. Mikail Bayram, age s.82
11) Yrd.Dç.Dr.Salih Özkan, age s.46
12) Prof.Dr. Ziya Kazıcı, İslam Ansiklopedisi Ahilik maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, s.238
13) Neşet Çağatay, Ahilik Nedir? s.36
Görüş Bildir Bizimle Paylaş