Sarıkamış Harekâtı dağıtılmış olan Rus ordusunu yok edip Bakü Petrollerine ulaşmak ve Alman İmparatorluğu'nun sanayi ihtiyacını karşılamak, 93 Harbi'nde kaybedilen Sarıkamış, Kars, Ardahan ve Artvin'i geri almak amacıyla, 1914 yılında dönemin Başkomutan Vekili olan Enver Paşa önderliğinde planlanan ve gerçekleştirilen harekattır.
ENVER PAŞA'NIN AMACI VE HAREKET PLANI
Tamamen karlarla kaplı, çok yüksek dağlık ve yolsuz bir arazide o günün koşulları altında kış donatımından yoksun yaya ve atlı birliklerle yapılan başlayan harekât büyük risk taşısa da Enver Paşa, başarıldığında Rusların bu cephede varlıklarının yok olmasının bu riske değeceğini düşünüyordu.
Enver Paşa'nın amacı kuzeyden kuşatıcı bir manevra yapılmasıydı. Kısaca 11.Kolordu ve 2.Nizamiye Süvari Tümeni düşmanı cepheden karşılayacak, 11.Kolordu Çatak-Pitkir hattından kötek istikametine ve Albay Hafız Hakkı Paşa önderliğinde 10.Kolordu Bardız istikametinde düşmanı karşılayacaktı. Bunlara destek olarak 9. ve 11.Kolorduların Sarıkamış, Selim-Sarıkamış hattına ilerlemesiyle üç taraftan geniş bir çevirme hareketine dönüşecek ve bu kıskaç altında Ruslar imha edilecekti.
Ancak erzağın az olması, gereği gibi taşınamaması ve salgın hastalık olması kağıt üzerinde çizilen planın uygulanmasına neden oldu.
SARIKAMIŞ HAREKETİ'NİN BAŞLAMASI
İlk dört gün boyunca saldırı ve ilerleme olarak süren hareket 29 Aralık'tann sonra kolorduların geri çekilme sürecine girdi. Bu tarihe gelindiğinde 10. ve 11.Kolordu Sarıkamış'a ulaşamamış sadece 9.Kolordu tek başına Sarıkamış'a ulaşabilmiştir.
300 kişilik 9.Kolordu kuvveti de büyük kayıplar vererek Ruslar tarafından geri püskürtülmüştür.
6 Ocak 1915 tarihinde 3.Ordu karargâhı ateş altında kaldı. Hafız Hakkı Paşa geri çekilme emri verdi. Ertesi gün Kalan güçler Erzurum yolundaki yürüyüşü başladı. Ordunun bu atak için görevlendirilen güçlerinden sadece %10'u başlama pozisyonuna geri çekilmeyi başardı.
Osmanlı askerlerinin bir çoğu Ruslar ile yapılan çarpışmalarda değil de ağır soğuk hava koşulları yüzünden şehit olmuştur.
KAYIPLAR
Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığına göre Osmanlı zayiatları 60.000 ve Rus zayiatları 30.000'dir. Ruslar; Türklerden 200 subay, 7000 eri esir, 20 makineli tüfekle 30 topu ganimet olarak almışlardır. 5000 kişi civarında esir alınmıştır. Bunlar tahmine göre Kırım'da domuz çiftliğinde çalıştırılarak ve aç bırakılarak ölmüşlerdir. Tarihçi-yazar Mehmet Niyazi, Sarıkamış Harekâtı'ndaki ölü sayısının tüm belgelerde toplamda 23.000 olduğunu, 60.000 kayıp veren Rusların yalanı olduğunu kaydeder. 90.000 askerin öldüğü iddiası Sarıkamış Harekâtı'ndan sekiz yıl sonra Binbaşı Şerif Bey'in yazdığı kitapta yer almaktadır. Enver Paşa'nın torunu Osman Mayatepek 75.000 muharip kuvvetin bulunduğu tarafın 90.000 askerinin ölmesinin matematiksel olarak imkânsız olduğunu ifade etmektedir.
9 Ocak'a kadar süren bu savaşta Osmanlı ordusu binlerce askerini soğuktan donarak ya da hastalıktan kaybetti. Savaşın bitiş tarihi konusunda farklı görüşler var ama yaygın eğilim, Enver Paşa'nın cepheden ayrıldığı 9 Ocak'ı harekatın sonu olarak kabul ediyor.
