Birleşmiş Milletler (BM) Viyana Ofisi'nde yarın başlayacak konferansta, Ajans'ın 2018 çalışmalarının değerlendirildiği yıllık raporun yanı sıra denetim güvenlik raporları, Kuzey Kore ve Orta Doğu'daki nükleer faaliyetlere ilişkin çalışmalar gündemi oluşturan önemli başlıklar arasında yer alacak.

UAEA'ya üye 171 ülkeden çoğu bakan seviyesindeki katılımcı, konferansta ülkelerinin nükleer alanda yaptığı çalışmaları 4 gün süresince ele alacak.

Konferans boyunca düzenlenecek 86 yan etkinlikte, UAEA ve üye devletlerde nükleer teknikler kullanılarak yürütülen yenilikçi çalışmalar değerlendirilecek.

- Kanser, 10 milyon kişinin ölüme neden oldu

Nükleer denetim ve güvenlik uygulamalarının etkinliğinin güçlendirilmesi ve gelişim için nükleer bilim ve teknolojiden daha fazla yararlanılması üzerine fikir alışverişlerinin yapılacağı konferansta, "Kanser Kontrolünde On Yıllık Eylem ve İlerleme Yolu" başlıklı iki gün sürecek bilimsel forum da düzenlenecek.

Ajans'tan yapılan açıklamada, geçen yıl kanser sebebiyle dünya genelinde 10 milyona yakın kişinin yaşamını yitirdiğine dikkati çekildi.

Konferansta UAEA'nın 35 ülkeden oluşan yönetim kuruluna 11 yeni üye seçilecek. Ayrıca ajansın 2018'e ait mali tablolarını görüşecek delegeler, 2020-21 dönemi programı ve bütçesini onaylayacak.

- UAEA'nın en önemli gündem maddesi İran

Nükleer teknoloji alanında dünyanın en önemli otoritelerinden biri olarak kabul edilen ajansın 63 yıllık geçmişinde kurumu en çok meşgul eden konuların başında İran'ın nükleer faaliyetleri ve buna ilişkin 2015'te imzalanan anlaşma geliyor.

Her ne kadar bu toplantının gündemleri arasında gösterilmese de İran yönetimi ile 5+1 ülkeleri olarak adlandırılan BM Güvenlik Konseyinin daimi üyeleri ABD, Rusya, Çin, İngiltere ve Fransa ile Almanya'nın yanı sıra Avrupa Birliği (AB) arasında yaklaşık üç yıl süren müzakerelerden sonra Temmuz 2015'te varılan anlaşma, konferans süresince üye ülkeler arasında görüşülecek önemli konular arasında yer alması tahmin ediliyor.

Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) olarak adlandırılan İran nükleer anlaşmasından ABD Başkanı Donald Trump'ın tek taraflı çekilme kararı ve bu ülkeye yönelik yaptırımları yeniden uygulamaya başlaması, anlaşma sayesinde dünya ekonomik sistemine adapte olmayı ve ekonomik açıdan rahatlamayı planlayan İran ile diğer taraf ülkeler arasında gerginliğe yol açtı.

ABD'nin çekilme ve yaptırım kararına rağmen nükleer anlaşmanın sürdürülmesini isteyen ülkelerin anlaşmadan kaynaklan beklentilerinin yeterince karşılanmadığını savunan İran, bu ülkeler üzerinde baskı kurmak amacıyla KOEP kapsamında verdiği taahhütleri azaltma kararı aldı.

İlk olarak uranyum zenginleştirme seviyesini anlaşmada belirtilen 3,67'nin üstüne çıkartan İran, daha sonra uranyum stok miktarını 300 kilogramın üzerine yükseltti. Tahran yönetiminin son olarak gelişmiş santrifüj kullanma kararı alması, İran, UAEA ve anlaşmaya taraf ülkeler arasında tansiyonu artırdı.

İngiltere, Fransa ve Almanya'nın ABD yaptırımlarını aşıp İran ile ticarete devam edebilmek için kurdukları ve "ticari faaliyetlere özel araç desteği"" (INSTEX) adı verilen mekanizmanın da faaliyete geçmesi, nükleer anlaşmaya yönelik gerginlikleri azaltmadı.

- Kuzey Kore'nin nükleer faaliyetleri

Bu yılki konferansta tartışılacak bir başka konu ise Kuzey Kore'nin nükleer faaliyetleri. Kuzey Kore'nin hem Güney Kore hem de ABD ile yaptığı Kore Yarımadası'nın nükleer silahlardan arındırılması ve kalıcı barışın tesisine ilişkin tarihi görüşmelerin ardından bu ülkenin nükleer faaliyetlerini sürdürüyor olması kaygılara yol açıyor.

UAEA'nın bu ülkeye ilişkin paylaştığı son raporlarda, uydu görüntüleri ve çeşitli unsurlar aracılığıyla yapılan gözlemlerde Kuzey Kore'nin Yongbyon nükleer tesislerinde faaliyetlerin devam ettiği belirtiliyor.

Kuzey Kore'ye iş birliği yapması hususunda çağrıda bulunan Ajans, taraf ülkeler arasında uzlaşı sağlanması durumunda bu ülke ile güvenli denetim anlaşması yapmaya hazır olduğunu sıklıkla ifade ediyor.

- "Nükleer teknolojinin barışçıl şekilde kullanılması"

Konferansa ilişkin açıklamalarda bulunan UAEA Geçici Başkanı Cornel Feruta, konferansın üye devletlerin Ajans'ın faaliyetlerini gözden geçirme, deneyimlerini paylaşma açısından önemli bir imkan olduğunu söyledi.

Feruta, "Bu Genel Konferansta, dünyadaki nükleer teknolojinin barışçıl, güvenli ve emin bir şekilde kullanılmasına yönelik yenilenmiş kararlılığımızı göstermemiz gerekiyor." ifadesini kullandı.

Zor bir dönemden geçildiğine dikkati çeken Feruta, üye ülkelerin kuruma yönelik desteklerinin çok kıymetli olduğunu, Ajans'ın üyelerine en iyi hizmeti sunmak için çalışmalarına odaklanmayı sürdüreceğini kaydetti.