Libya'nın doğusundaki silahlı güçlerin lideri Halife Hafter'in temsilcilerinin 5+5 Ortak Askeri Komite toplantılarına katılmayı askıya alma kararı, barış müzakerelerinde başa dönme ve yeniden iç savaşa sürüklenme endişelerini artırdı.
Birleşmiş Milletler (BM) himayesinde çalışmalarına başlayan Ortak Askeri Komitede BM nezdinde meşru hükümete bağlı Libya ordusundan ve ülkenin doğusundaki silahlı güçlerin lideri Hafter yanlılarından beşer kişilik heyetler bulunuyor.
5+5 Ortak Askeri Komite, Libyalı taraflar arasında 23 Ekim 2020'de imzalanan ateşkes anlaşmasında, 24 Aralık 2021'de genel seçimlerin yapılması ve birleşik bir yürütme otoritesinin oluşturulması konusunda uzlaşıya varılmasının ardından kuruldu.
Ancak seçimler gerçekleşmedi ve Abdulhamid Dibeybe başbakanlığındaki Ulusal Birlik Hükümeti ile Tobruk'taki Temsilciler Meclisi (TM) arasındaki iç anlaşmazlıklar çemberi genişledi ve bu da TM'nin 2022'nin başlarında eski İçişleri Bakanı Fethi Başağa başkanlığında yeni bir hükümet kurmasına neden oldu.
Ortak Askeri Komite, 2 yıl boyunca askeri teşkilatı birleştirmek için BM himayesinde yoğun diyaloglar gerçekleştirdi. Uzmanlar bu çalışmaları barışı sağlamak ve savaş çemberinden çıkmak için önemli bir adım olarak değerlendirdi.
Askeri Komitenin içinde ülkenin doğusundaki silahlı güçlerin lideri Halife Hafter'i destekleyen 5 kişilik heyette yer alan temsilciler, 9 Nisan'da "talepleri değerlendirilinceye kadar komitedeki tüm çalışmalarını askıya aldıklarını" duyurdu.
Komitenin söz konusu üyeleri Hafter'den "petrol ihracatının durdurulması, ülkenin batısı ile doğusu arasındaki iç hat uçuşlarının askıya alınması ve sahil yolunun kapatılması" talebinde bulundu.
Gözlemcilere göre bu adım, doğudaki askerlerin maaşlarının bu yılın başından beri ödenmemesi, petrol gelirlerinin adil dağıtımının yapılmaması ve kamu parasıyla ilgili diğer konulardan dolayı doğu kuvvetleri ile Dibeybe hükümeti arasındaki gerilim ve anlaşmazlık atmosferi gölgesinde atıldı.
Doğu bölgelerindeki belediyelerin 12 Nisan'da Başağa hükümetini tanıması ve ülkedeki tek meşru hükümet sayması da durumu daha karmaşık hale getirdi ve bölünmeyi şiddetlendirdi.
- Taraflar arasındaki anlaşmazlıklar
Libya, Ekim 2020'de Cenevre'de askeri anlaşma kararlarının uygulanması ve Kasım 2020'de Tunus'ta BM gözetiminde düzenlenen Siyasi Diyalog Forumu'nda alınan kararları uygulamak adına Dibeybe'nin seçilmiş bir hükümet dışında iktidarı devretmeyi reddetmesi dolayısıyla ciddi bir bölünmeye tanık oluyor.
Cenevre'deki Siyasi Diyalog Forumu sırasında, Şubat 2021'de Başkanlık Konseyi ve Ulusal Birlik Hükümeti'nin seçilmesi için hazırlık yapılması kararlaştırılmıştı.
Dibeybe ve Başağa arasındaki anlaşmazlık, çatışan taraflar arasındaki anlaşmaların ve yabancı kuvvetlerin çıkarılmasından sorumlu Askeri Komitenin planlarının uygulanmasının ve devletin kontrolü dışındaki silahlı grupların feshedilerek dağıtılmasının engellenmesine, askeri kurumları birleştirme çabalarının dondurulmasına neden oldu.
Komite iki yıldır ülkede faaliyet gösteren tüm havalimanlarına direkt uçuşları ve bölgedeki yapay nehirde su akışını yeniden başlatma, ateşkesi sağlamlaştırma, askeri kurumları birleştirme ve doğu ile batı arasındaki birçok krizin üstesinden gelme yolunda önemli başarılara imza atmıştı.
- Analistlere göre seçimler hiçbir koşulda ertelenmemeli
Siyasi analistler, müzakere sürecine dönülmesi, siyasi diyaloğun sonuçlarının uygulanması ve haziranda yapılması planlanan genel seçimlerin hiçbir koşulda ertelenmemesi gerektiğini belirtiyor.
Ancak ülkenin siyasi sahnesindeki bölünme ve anlaşmazlıklar ön planda kaldığı sürece bu seçimler gerçekleşmeyebilir.
Siyasi diyalogdan vazgeçilmesi, Libya hükümet güçleri ile Hafter birlikleri arasında çatışmaların yeniden başlaması, Dibeybe'ye hükümeti Fethi Başağa'ya teslim etmesi ve uluslararası ve bölgesel tanınırlık kazanmak için Trablus'a girip burada çalışması için petrol kartını kullanarak baskı yapılması ihtimallerinden endişe duyuluyor.
Petrol üretimi ve ihracatının durdurulması ve Libya limanlarının kapatılması, Trablus'taki Dibeybe hükümetini zor durumda bırakabilir ve yabancı şirketlere yönelik mali yükümlülüklerini yerine getirme kabiliyetini azaltabilir. Ayrıca bu durum Rusya-Ukrayna savaşının yansımalarından biri olarak üretim hacmi eksikliğinden muzdarip küresel petrol piyasalarını ve Avrupa'ya petrol arzını da etkileyebilir.
- Ülkede yeniden iç savaşa dönüş korkusu
Muammer Kaddafi'nin 2011'de devrilmesinden sonra on yıl süren iç savaşın etkilerini yaşamaya devam eden Libya'da Dibeybe'nin Ulusal Birlik Hükümeti ile TM'nin desteğini alan Başağa hükümeti arasındaki anlaşmazlıkların artmasının ardından iç savaşa dönüş korkuları yeniden canlanıyor.
5+5 Ortak Askeri Komite, 15 Şubat'ta, siyasi taraflar arasındaki çekişmeler nedeniyle barış çabalarının çöküş tehlikesiyle karşı karşıya kaldığını belirterek tüm tarafları sağduyuya ve ülkenin çıkarlarını her şeyin üstünde tutmaya davet etti. Komite ayrıca tüm uluslararası ve yerel taraflara, ülkeyi güvenli kılacak seçimlere en hızlı şekilde gidilmesi çağrısında bulundu.
Ortak Askeri Komitedeki Hafter yanlısı temsilcilerin komitedeki çalışmaları askıya alma kararından vazgeçmemesi, iki yıl boyunca kilit dosyalar üzerinde fikir birliği sağlamayı başaran bu komitenin feshedilmesine yol açabilir ve bu da ülkeyi tekrar iç savaşa sürükleyebilir.
