Tarihçiler derki;” Diyarbekiri tarihten değil, tarihi Diyarbekir'den sorun.” Şairler ise, bu kadim şehrimiz için farklı yaklaşır;”Diyarbekir yazılıp ta okunamayan şehir.” Derler. Ben bütün bu benzetmelere saygı duyarken, hizmet ettiğim zaman diliminde hep;”Diyarbekir taşları konuşan şehir.” Demiştim. Günümüzde ise, adım adım ihanet gören özellikle ana rahmi diye andığım Suriçinde bir kültürel kıyımla karşı karşıyayız.
Tarih hep Moğol istilalarındaki yıkımları anlatır, Hülagü'nün barbarlıkları tarihin utanç sayfasıdır. Günümüzde Hülagünün rolüne soyunanlar ne yazık ki, uzaklardan gelmiyor, bizzat onun eseri zihniyetin çocukları var içimizde.
MÖ.1310 Yıllarından kalma Kılıç kabzalarında yazılı ismiyle bu kadim şehir;”AMİDİ” olarak anılır. 7000 yıllık bu şehrin, MÖ.305 yıllarında, döneminde; “AMİD” olarak isim değişikliğiyle karşılaşırız. Sonraları sırasıyla; Romalılar, “AGUSTA” der buraya. MS.800 yılından itibaren “KARA AMİD” ismini alır. Dede Korkut kitabelerinde şehrin adı;”HAMİD” diye geçer. Arap tarihçilerinin kayıtlarında ise bu şehir; “HAMİD-İ SEVDA” diye anılır. Timur'un savaşlarını anlatan zafernamelerinde;”KARACA KALE” veya “KARA KALE” diye taşlarının renginden aldığı simgeyle bütünleşir. 19 Yüzyıl sonlarında ise;”DİYARBEKİR”'dir ismi. 15 Kasım 1937'de CHP döneminde, Mustafa Kemale yalakalık uğruna isim soykırımına uğrar;”DİYARBAKIR” olur. Çok ilginçtir, Bekir isminden Bakır ismine dönüştürülen süreç, aslında insanın madene, manevinin maddeye kurban edildiği zamandır. Şimdiler de ise dayatılan ismi Ermenilerin gönlünü hoş etmeye yönelik, tarihi boyunca anılmadığı ismi olan;”AMED” tir.
Bu şehrin bağrında iz bırakan medeniyetler;
Subarular
Huriler
Mitaniler
Asurlar
Urartular
İskitler
Medler
Persler
Büyük İskender Dönemi
Selefkoslar
Partlar
Büyük Tiğran
Romalılar
Sasaniler
Bizanslar
Hz. Ömer ve 3 Halife Dönemi
Emeviler
Abbasiler
Hamdaniler
Buveyoğulları
Selçuklular
Suriye Selçukluları
İnaloğulları
Nisanoğulları
Artuklular
Eyyübiler
Anadolu Selçukluları
Timur Dönemi
Akkoyunlular
Şah İsmail Dönemi
Osmanlılar
Türkiye Cumhuriyeti
PEYGAMBERLER VE SAHABELER ŞEHRİ
En önemlisi de Mekke ve Medine'den sonra bağrında ençok sahabe-i kiramı barındıran şüheda topraktır. Bu şehir, Osmanlı salnamelerinde 541 Sahabe-i kiramın adı yazılır. Bugün Hazreti Süleyman Cami olarak adı geçen caminin haziresinde, her ne kadar 25 sahabe-i kiramın ismi geçer ve orada metfun oldukları söylenirse de, bakın bu konuda bir Anekdotta şu olay anlatılır. Mevlana Halid-î Bağdadi'nin (Şerezori) hocası Şah Abbasi Dehlevi hazretleri Sur içinde bu mekânı ziyaret amacıyla ayak basarken, irkildiği ve burada yatan şühedanın çokluğuna istinaden vazgeçtiği anlatılır.
Diyarbekir için yazacak çok şey vardır elbet. Ama bugünlük bu söylediklerimize ilave edeceğimiz son Anekdotta, Evliya Çelebinin Seyahatnamesinin 4cü. Cildinde anlatılan Hz. Yunus (As)'ın Diyarbekir'de 8 yıl kaldığı ve halkına olan rızasından dolayı ettiği duadır;” İliniz mamur ve abadan ola, halkınızda iman sevgisi ve neşeli olarak bütün çocuklarınız ve yakınlarınız temiz ve olgun olalar.”
(NOT: AMİD ismiyle tarihe mal olan bu kadim şehre, AMED isminin dayatılmasına dikkat çekmek için Bu yorumu tarih adına not düşmek istedim.)
