Afrika'da güç savaşları: Suudi Arabistan yükseliyor, İran geriliyor

TİMETURK I HABER MERKEZİ
Melahat KEMAL

Sudan, Cibuti ve Somali Riyad'a yakınlaşıp İran ile bağlarını koparırken, bölgede İran etkisinden kopma ve Suudi Arabistan ile ittifak kurma eğilimi baş göstermeye başladı.

Siyaset ve din alimleri Suudi Arabistan'ın, Tahran ile ilişkileri keserek bu ülkeden gelen yardımları ve silah anlaşmalarını bir kenara atan Afrika ülkelerine ittifakları karşılığında cazip tekliflerde bulunduğunu iddia etmekte.

Küresel İslam Çalışmaları direktörü Terje Ostebo konu hakkında “Tüm bağların koparılmasının ekonomik etkileri olacaktır, ve elbette bu boşluğu birinin gelip doldurması gerekecek” açıklamasında bulundu ve ekledi “Bu hareketin ardında büyük ihtimalle ekonomik bir program var. İran ile bağların kopartılması talebinin arkasından finansal destek sözü çıkmasına kimse şaşırmamalı”.
Afrika ülkeleri arasında İran'dan kopuşun en keskin örneğini Sudan sergiliyor.

Amerika merkezli düşünce kuruluşu Atlantic Council'in Afrika Merkezi direktörü Peter Pham Sudan'daki keskin değişim hakkında “İran etkisinin ani azalışı hiçbir Afrika ülkesinde Sudan'da olduğu kadar keskin olmamıştır” dedi.

Sudan
Yakın döneme kadar Sudan'ın başkenti Hartum'un İran ile ilişkileri Riyad'dan daha yakındı. Sudan uzun yıllar Şii İran ile silah anlaşmaları yapmış, İranlılar Sudan'ın istihbarat güçlerine eğitim vermiş ve Sudan'ın kendi silah sanayisini kurmasına yardımcı olmuşlardı.

Tüm bu yardımların karşılığında İran, Sudan topraklarında silah üretmiş ve ülkedeki Sünni çoğunluğu Gazze ve Lübnan'daki Şii milislerine deniz yolu ile silah göndermek için kullanmıştı. İran'ın ülkedeki bu faaliyetleri neticesinde İsrail 2009 ve 2012 yıllarında İsrail uçakları çok sayıda Sudan askeri noktasını hedef aldı.

Bu sıralarda İran'ın bölgesel rakibi Suudi Arabistan Sudan Devlet Başkanı Ömer Beşir'in Tahran'a giderken kendi toprakları üzerinden geçmesini yasakladı. Çok sayıda Suudi bankası Sudan ile anlaşmalarını askıya aldı.

O günlerden itibaren Sudan, Hartum ve vilayet merkezlerindeki İran kültür merkezlerini kapattı ve Ömer Beşir Yemen'de İran destekli Şii milislere karşı savaşan Suudi Arabistan liderliğindeki koalisyona katıldı.

Siyaset uzmanları Sudan'ın İran ile ilişkilerini kesmesinin ardından yürürlükte olan silah anlaşmalarının sonlandırılacağı kanaatinde. Her ne kadar İran silah sağlıyorsa da, Suudi Arabistan'da milyonlarca dolar sermaye sahibi yaklaşık yarım milyon Sudanlıya ev sahipliği yapmakta.

Uzmanlar İran'ın diplomatik kaynakları bölgedeki diplomatik olmayan amaçları için kullanmasının Sudan olayı ile büyük zarar gördüğünü ve görmeye devam edeceğini belirtiyor.

Cibuti

Sudan'ın İran'dan ayrılma kararını Cibuti takip etti. Cibuti Dışişleri Bakanı Mahmud Ali Yusuf “Cibuti, Suudi Arabistan ile birliktelik kurmak üzere İran ile bağlarını koparmıştır” açıklamasında bulundu.

Çoğunluğu Sünnilerin teşkil bu Afrika ülkesi, coğrafi konum olarak Yemen'in karşı sahilinde Kızıl Denizi'nin çıkışında Aden Körfezi'ne hakim bir durumda bulunmaktadır.

Tahran ticaret anlaşmaları ve küçük çaplı yardımlar karşılığında Cibuti'yi Yemen'deki Şii Husi asilerine göndereceği malzemeleri ulaştırmak üzere bir geçiş hattı olarak kullanmaktadır.

Suudi Arabistan ile anlaşmasının ardından Cibuti, dünyanın en yoğun gemi nakliye hattına sahip olması ile Riyad için kilit bir pozisyona sahip olacaktır. Suudi Arabistan ise hali hazırda Cibuti'nin en çok ihracat yaptığı ülke konumunda.

Uzmanlar bu birlikteliği, Suudi Arabistan için etkisini Kızıl Deniz bölgesine taşıması açısından büyük bir fırsat olarak değerlendiriyor.

Somali

Somali Ocak ayı başında İran ile ilişkilerini kestiğini açıkladı ve İranlı diplomat ve elçilik çalışanlarının 72 saat içinde ülkeyi terk etmesini istedi.

Somali Dışişleri Bakanı konu hakkında detaylı açıklama yapmazken “İran'ın Somali'nin iç işlerine sürekli müdahale etmesine karşılık” olarak bu karara vardıklarını açıkladı.

Kuzeyde Aden Körfezi ile komşu olan Somali, İran'ın en önemli deniz rotasının üzerinde bulunuyor. Geçtiğimiz yıllarda İran korsanlığı engellemek ve İran denizcilik faaliyetlerini korumak amacıyla bir gemisini Aden Körfezi'nde Somali açıklarına demirledi.

İran geçmişte de Somali'deki etkisini arttırmaya çalışsa da uzmanlar iki ülke arasındaki ilişkilerin en alt seviyede kaldığını belirtiyor. Mogadişu, İran'ı Somali'deki radikal gruplara destek sağlamakla suçluyor.

Afrika üzerine çalışmalar yapan Ken Menkhaus konu hakkında “Somali ulusal hükümeti İran'dan çok az yardım alıyordu. İlişkilerin koparılmasıyla kaybedeceği pek bir şey yok” açıklamasında bulundu.

Çoğunluğu Sünni Müslümanların oluşturduğu Somali'nin Suudi Arabistan ile uzun süreli ilişkisi bulunmakta. Bu yüzden Mogadişu sakinleri İran ile ilişkilerin kesildiği haberine pek şaşırmış olamazlar.

Mogadişu'da bağımsız gazetecilik yapan Hüseyin Muhammed “Somalililer Suudi Arabistan'ı sever. Yüzlerce Somalili Tahran'da değil Suudi Arabistan'da yaşıyor” dedi.