Edinburgh Üniversitesi'nde Japon tarihi uzmanı olan Christopher Harding, Asya'nın Işığı adlı kitabında, Orta Çağ'dan yüzyılımızın başına kadar Asya'ya olan hayranlığı araştırıyor.
Avrupa dünyasının Asyalı meslektaşlarını ve rakiplerini inceleyerek yüzyıllar boyunca sorulan “Gerçek nedir? Kim ne demiş? Nasıl yaşamalıyız?” sorularına cevap aramış...
Avrupa'daki eğilim, Asya felsefesinin ve dinlerinin beklenmedik yerlerde ortaya çıktığını gördüğümüz bugün bile mevcut.
Yoga gibi Hindu ruhani uygulamaları cumartesi sabahları birçok kilise salonunu meşgul ediyor ve bazı şirketler, çalışanlarını Zen Budizminden (meditasyon) ödünç alınan tekniklerle rahatlamaya teşvik ediyor.
16. yüzyılda Cizvitlerin Roma kilisesi için ruhları dönüştürmeye yönelik küresel misyonu, onları Hindistan, Çin ve Japonya'nın dillerini ve kültürlerini öğrenmeye zorladı.
18. yüzyıla gelindiğinde ise Voltaire, Çin'in rasyonel çizgilerde yönetilen hükümet sistemi olarak hayali bir versiyonunu övmeye başlayan en önde gelen Aydınlanma figürlerinden yalnızca biriydi. Fransız düşünce adamı, "Onlar, ellerinde kalem ve usturlap ile tarihlerini yazdılar" diyordu.
Batılı imparatorluklar 19. yüzyılda Asya'yı işgal ederken ya da hakimiyet kurarken, Avrupalıların bölgeye duyduğu saygı zamanla birçok kişinin zihninde küçümsemeye dönüştü.
Ancak özellikle Hindistan ve Japonya'nın gelenekleri giderek artan sayıda Batılı için manevi bir ilgi kaynağı haline geliyordu.
Christopher Harding, Viktorya dönemine gelindiğinde Londra ve Edinburg'daki "yemek masası tartışmalarının", "Buda'nın hayatı ve öğretilerine ilişkin popüler yorumlarla alevlendiğini" yazıyor.
Kitabın adı, Edwin Arnold'un Buda'nın hayatını konu alan “Asya'nın Işığı” adlı şiirinden geliyor; eser 20. yüzyılın ortalarına gelindiğinde bir milyona kadar kopya satmış. 1847 doğumlu İngiliz sosyalist, özgür düşünceli Annie Besant gibi Victoria dönemi ünlüleri, Hinduizm ve Budizm'den etkilenen Teosofik hareketlere bağlılıklarını Hint milliyetçiliğinin savunuculuğuyla birleştirdi.
Harding'in kitabının ilk kısmı bazı okuyuculara tanıdık gelebilir; Voltaire, Coleridge ve Thoreau'nun Asya düşüncesine olan ilgisi yıllar içinde iyi bir şekilde ele alınmış.
Ruth Harris'in Guru to the World (Dünyaya Guru, 2022) adlı eseri, Hindu felsefesini yeniden icat eden ve Viktorya döneminde hayranlık duyulan Swami Vivekananda'nın 19. yüzyıl Britanyalılarını ve Amerikalılarını derinlemesine analizini sağlamıştır.
Harding, Alan Watts, Hıristiyan ve Hindu doktrinlerini uzlaştırmaya çalışan ve 1993 yılında Hint bilgesi olarak tanındığı bir Hindu tekkesinde ölen Britanya doğumlu Katolik rahip Bede Griffiths gibi isimlerin hayatlarını yeniden kurgulamak için yayınlanmamış makalelerden yararlanıyor.
Alan Watts, San Francisco Beat sahnesinin demirbaşı haline geldiğinde, Alan Ginsberg ve Jack Kerouac'ı etkileyen Zen duyarlılığını destekleyecek entelektüel ağırlığı sağladı.
İkincisi, Zen felsefesinin kendisi için "Bilmiyorum, umrumda değil ve bu hiçbir fark yaratmıyor" anlamına geldiğini açıklamıştı. Kerouac'ın çevresinin bir parçası olmasına rağmen Watts, basit bulduğu yorumlara karşı çıktı. "Beat Zen"in "Bohem yapmacıklıklardan" oluşan bir "kapris" olduğunu öne sürdü. Beatniklerin felsefeyi kişisel çıkarları için kullanma arzusunu görmezden geldi. Gerekçesi ise Zen'in hiç ilgisini çekmeyen bir şey olmasıydı.
Soldan sağa: Alan Watts, Allen Ginsberg, Gary Snyder ve oturan Timothy Leary
Bu görüş alışverişleri, uyuşturucu dumanlarının ve Asya kültürüne belli belirsiz selam vermelerin ardında, Budist ve Hindu fikirlerinin düzgün bir şekilde analiz edilmesi gerektiğinden endişe duyan gerçek entelektüellerin bulunduğunu hatırlatıyordu. Ancak 1960'lı ve 1970'li yılların mistik akımları materyalist 1980'lere dönüşürken bu düşünce hızla gözden kayboldu.
Asya dışındaki kıtalarda yoga, meditasyon ve bir zamanlar dini olan diğer uygulamaların etkisine rağmen, 20. yüzyılın aksine, bunlar Batılılar tarafından seküler bir dünyada rahatsızlık duydukları geleneksel dini terimlerle nadiren tanımlanıyor.
Artık Asya kökenlerine de 19. yüzyıldaki kadar önem verilmiyor. Bugün birçok Batılı insan için Asya fikri daha sessiz. Japonya'nın ekonomisi zayıfladı ve nüfusu yaşlandı. Çin, manevi değerlerden çok jeopolitik güçle ilişkilendiriliyor. Hindistan'ın jeopolitik önemi artmaya devam ediyor, ancak hippilerin cenneti olarak itibarı çoktan azaldı. Ayrıca batıda bir asır öncesine göre çok daha fazla Doğu veya Güney Asya kökenli insan var.
Asya'nın bir yüzyıl önce batılılara bu kadar çok manevi besin sağlamasının bir nedeni de, maddi açıdan fakir olduğu gerçeğini telafi etmek için kendi manevi kaynaklarını desteklemesiydi. Günümüz Asya'sının büyük bir kısmı eskisinden çok daha zengin; ancak bu refah, Asya'nın manevi bilgelik konusundaki itibarının, romantikleştirici batılılar için daha az ikna edici görünmesi anlamına geliyor.
Harding'in kitabının anlamı, 21. yüzyılda Asya'nın 100, hatta 50 yıl öncesine göre daha az Batılı düşünüre ilham verdiği olabilir; ancak aynı zamanda daha güçlü bir Asya, Batı'nın kendisine dikkat edip etmemesini çok daha az önemser. Batı ile doğu arasındaki iletişimin giderek daha kolaylaştığı bir dönemde, ironik bir şekilde ikisi arasındaki bağlantı duygusu hızla zayıflıyor olabilir.
Asya'nın Işığı: Batı'nın Doğu'ya Olan Hayranlığının Tarihi, Christopher Harding
Kaynak: Financial Times
