Meksikalı yazar Juan Rulfo (1917-86). Küçük bir ahşap masa, üzerinde çenesini eline dayamış bir adamın siyah beyaz fotoğrafı. Yüzünün yanında bir Aztek kafatası duruyor.
Rulfo'nun çalışmaları nesiller boyu Latin Amerikalı yazarları etkiledi.
Latin Amerika edebiyatını okuyanlar bu hikayenin birçok versiyonundan birini duymuş olabilir...
Yıl 1961'dir ve Gabriel Garcia Marquez, meteliksiz ama edebiyat tutkusuyla dolu bir halde Mexico City'ye yeni gelmiştir ve umutsuzca yeni bir roman üzerinde çalışmaktadır.
Bir gün Fidel Castro ve Che Guevara'nın Küba Devrimi'ni planladığı söylenen efsanevi Cafe La Habana'da otururken...
Julio Cortazar, elinde Juan Rulfo'nun "Pedro Paramo" romanının bir kopyasıyla içeri girer. Cortazar, sanki kart dağıtıyormuş gibi hızlı bir hareketle kitabı Garcia Marquez'in masasına fırlatır. "Tenga, pa que aprenda"... "Bunu oku ve öğren." diyor.
O gece, Garcia Marquez romanı tek bir oturuşta, hararetli ve uykusuz okur. Hayaletlerle ve geçmişin yankılarıyla dolu kırsal bir köyde geçen bu ince kitap onu o kadar derinden etkiler ki, aynı gece onu tekrar okur ve ezberlemeye koyulur.
Ve ertesi gün nihayet "Yüzyıllık Yalnızlık"ı yazmaya başlar.
Yer Cafe La Habana değil García Márquez'in mütevazı dairesiydi ve ona kitabı veren Cortazar değil Alvaro Mutis'ti. Ancak bu edebi efsanenin çekirdeği -göz kamaştırma, tutkuyla okuma, ilhamın kabarması- doğruluğunu koruyor.
İlk kez 1955 yılında Meksika'da yayımlanan "Pedro Paramo" genellikle hararetli tepkilere neden olur. Jorge Luis Borges bu kitabın şimdiye kadar yazılmış en büyük edebiyat eserlerinden biri olduğunu söyledi.
Susan Sontag onu 20. yüzyılın başyapıtlarından biri olarak nitelendirdi.
Enrique Vila-Matas "mükemmel roman" olduğunu söylemiştir.
Roberto Bolano'nun "2666"sı muhtemelen onsuz var olamazdı.
Kitap okurlarına, tıpkı "Çorak Ülke" ya da "Ulysses" gibi, edebiyatın kurallarını öylesine ustaca, öylesine özgürce esneterek yeni baştan nasıl okunacağını gösteriyor ki, bundan sonra kuralların değişmesi gerekiyor.
Meksika Devrimi sırasında köylüler ve kodamanların bu son derece yerel görünen hikayesinde zamansız ve sınırsız bir şey var.
Bu tüm devrimlerin hikayesidir: topraksızlar toprak ağalarına, mülksüzler güçlülere karşı.
Bu bir gasp, sürgün ve tecavüz hikayesidir. Toprağı çalmanın, oraya yerleşmenin, onu ve insanlarını sömürmenin hikayesidir. Başka bir deyişle, Latin Amerika'da ulus inşasının hikayesidir.
Ama özünde, "Pedro Paramo" iki yolculuğun veya belki de ikiye ayrılan bir yolculuğun hikayesi.
İlki, Telemakosçu bir arayış tarafından yönlendirilen doğrusal bir yolculuk: kayıp babasını arayan bir adam.
Anlatıcı Juan Preciado, annesi öldükten sonra ailesinin memleketine gider ve uzun süredir ayrı yaşadığı babası Pedro Paramo'yu arar. Tazminat talep etmeyi planlamaktadır. Ama bulduğu şey bir hayalet kasabadır. Daha sonra da ölür. (Bu bir spoiler değil; hikâye onun ölümünden sonra hiçbir şey olmamış gibi devam ediyor).
İkinci yolculuk Dantevaridir:
Bir tür yeraltı dünyasına sarmal bir iniş. Ancak Dante'nin matematiksel olarak çizilmiş cehenneminden farklı olarak, eşmerkezli daireleri ve bir şekilde gezilebilir coğrafyasıyla, Rulfo'nunki büyük ölçüde duyusaldır, seslerle ve onların sonsuz yankılarıyla yoğun bir şekilde doludur.
Rulfo (1917-86) kaçamak bir utangaçlığa sahipti, röportajlarda ve konuşmalarda neredeyse dilsizdi, yöntemleri ve rutinleri karmaşık değildi.
"Benim adım Juan Nepomuceno Carlos Pérez Rulfo Vizcaíno," diye yazmıştı bitmemiş bir el yazmasında... "Atalarımın isimlerini üstüme yığdılar, babamın ve annemin, sanki bir salkım muzun içinde kümelenmiş bir sapmışım gibi... Daha basit bir isim isterdim."
İsminde özlemini duyduğu sadelik, yazarlığının imzasıdır. Düzyazısı sade, neredeyse tutumludur; cümleleri kesik kesik, diyalogları duraklamalarla doludur. "Yo creo en el silencio," demişti bir röportajında; "Sessizliğe inanıyorum."
Rulfo bir göçmenlik bürosu ajanıydı; kendi ifadesine göre hiç kimseyi sınır dışı etmeyen korkunç bir ajandı. Daha sonra gezici lastik satıcılığı yaptı. Bu dönemde hevesli bir fotoğrafçı oldu ve Meksika kırsalını belgeleyen çok sayıda fotoğraf üretti.
"Pedro Paramo"yu yayınladıktan sonra yerli topluluklar için ulusal bir ajansta editör oldu ve 20 yılı aşkın bir süre burada çalıştı. Meksika'daki 50'den fazla yerli grup hakkında çok sayıda kitabın editörlüğünü yaparak gurur verici bir üretkenlik gösterdi.
Ancak bir yazar olarak bunun tam tersini yaptı: Hayatı boyunca sadece bir roman ve bir öykü derlemesi yayınladı ve "Pedro Paramo"dan sonra başka bir kitap bitirmedi.
Rulfo'yu T.S. Eliot, Samuel Beckett ve Franz Kafka gibi edebiyatı dillerinin sınırlarına taşıyan, bir tür "yabancı" dilde yazan, yabancılığın tanıdık olanın içine sızmasına ve gündelik olanı tekinsiz hale getirmesine izin veren yazarların oluşturduğu bir takımyıldızının içine yerleştirmek daha mantıklı.
García Marquez'in Rulfo'ya büyük ölçüde borçlu olduğu yaygın olarak kabul edilse de, Cormac McCarthy'nin eserlerinde çok daha büyük bir borç hissedilir. McCarthy'nin Sınır Üçlemesi'ndeki daha bariz Rulfo vuruşları ve motiflerinin ötesinde, seyrek düzyazısı ve akılda kalıcı temposu, kasvetli dünyası, teselli edilemez karakterleri ve heyecan verici melankolik yolculuklarıyla "Yol"da da "Pedro Páramo"nun izleri vardır. McCarthy ayrıca Senyor Paramo'nun bir karakter olarak ortaya çıktığı "The Crossing"de Rulfo'ya göz kırpıyor.
"Yüzyıllık Yalnızlık" tıpkı "Metamorfoz" ve "Yabancı" gibi İngilizce dünyaya hızla geçti. Ancak 30'dan fazla dile çevrilen ve onlarca yıldır yazarlar, okurlar ve eleştirmenler tarafından saygı gören "Pedro Paramo"nun kaderi farklı oldu.
1977'de İspanyol televizyonuna röportaj veren Rulfo, "Pedro Paramo"nun anlaşılmadan önce üç kez okunması gerektiğini öne sürdü. Okuyucuların da muhtemelen onu yazarken olduğu kadar okurken de zorluklarla karşılaşacaklarını açıklamıştır.
NYT
