Çeviri
Libya... Tarhuna'nın ölüm tarlaları
Haruda ailesinin çiftliğinde çalışan tarım işçileri, araziye gelen adli tıp ekiplerine sığ çukurlara gömülü cesetlerin bulunduğu her yeri gösterdi.
Trablus'un 60 km güneydoğusunda bulunan Tarhuna kasabasında, sadece Haruda ailesinin çiftliğinde 56 olmak üzere iki buçuk ayda topraktan yaklaşık 80 ceset çıkarıldı. Yetkililer, bu sayının üç katının Tarhuna tarlalarının ve bahçelerinin altında olduğuna inanıyor.
Kasabanın belediye başkanı Muhammed Ali el-Koşer, “Hala kazacak çok şeyimiz var. Bu alanın sadece yüzde 20'si kazıldı. 10 yaşında bir çocuk da dahil olmak üzere her yaştan insan öldürüldü ve buraya gömüldü. Her gün yeni cesetler buluyoruz. Hatta bir adam arabasıyla gömüldü, elleri direksiyona bağlıydı.”
Cesetleri arayan ekipler, toprakta kimyasal bir farklılık, yakınlarda yığılmış toprak yığınları ve kalıcı koku gibi işaretler aradılar.
Bir gün önce cesetlerin alındığı iki mezarda, kan ve çürümüş doku bulundu. Kurbanların yüzündeki ana hatlar çürümüştü. Adli tıp ekipleri toprağı elekten geçirerek kemik parçaları ve saç yığınları buldu.
Bu verimli topraklar, Muammer Kaddafi tarafından yönetilen 40.000 nüfuslu kasaba, Halife Hafter'in Trablus'a saldırı başlattığında 14 ay boyunca askeri bir üsse dönüştürülmüştü.
Nisan 2019-Haziran 2020 arasında Libya başkenti çevresinde yaşanan çatışmalarda yüzlerce sivil öldürüldü, ancak Tarhuna'da insanlar ortadan kayboldu.
5 Haziran'da Trablus merkezli Ulusal Mutabakat Hükümeti'ne (GNA) bağlı kuvvetler tarafından Tarhuna'ya girildiğinde, yerel hastanenin morgunda yığılmış 106 ceset buldu. Yetkililer kısa sürede kasabada birkaç toplu mezarın da bulunduğunu fark etti. Haruda çiftliği, şimdiye kadar bulunan sekiz bölgeden en büyüğü ve arama ekipleri bu sayının 12'ye çıkabileceğine inanıyor.
UMH(Ulusal Mutabakat Hükümeti) tarafından kurtarıldıktan sonra geçici olarak kasaba belediyesinin başına getirilen Koşer, özellikle daha iyi ekipman ve uluslararası destek olmadan tüm şüpheli sahaları kazmanın en az bir yıl süreceğini söylüyor. BM Genel Sekreteri Antonio Guterres “şeffaf bir soruşturma” çağrısında bulundu, ancak şimdiye kadar çok az yardım ulaştı.
Koşer, yakın zamanda 11 cesedin alındığı bir çukura bakarak, “Cinayetler bir mesajdı: Trablus'taki çatışmalara karşı çıkmak bile ölümle sonuçlanabilir. Bunların hepsi Hafter ve müttefiklerinin onayıyla yapıldı.”
Tarhuna: Hafter'in üssü
Tarhuna, 5 yıl boyunca kana susamış kardeşlerden oluşan bir aile olan Kani ailesinin adını taşıyan, 7. Tugay olarak da bilinen Kaniyat milisleri tarafından yönetildi.
Esasen, Kaddafi sonrası Libya'daki kargaşa sırasında bu batı kasabasında bir tımarhane kuran kiralık katiller, Hafter'in Libya'nın başkentine saldırı amaçlı bir üs olarak topraklarını kullanmaya çalışan Kani ailesi, geçen yılın başlarında önem kazandı.
Ancak Tripoli ve Misrata'dan silahlı gruplar, BM tarafından tanınan toplanan güçlerin saldırısı karşısında başkentin dış mahallelerinde batağa saplandılar.
Çatışma ilerledikçe, Türkiye Libya'ya dronlar, teçhizat ve Suriyeli paralı askerleri gönderdi ve bu yıl Haziran ayında gücü eriyene kadar Hafter güçlerini kararlı bir şekilde püskürttü.
Tarhuna'daki Hafter taburları ve yabancı paralı askerlerin çalkalandığı 14 ay boyunca, Hafter'in müttefikleri Kaniyat, baskı altında tuttuğu insanlardan giderek daha fazla şüphe duymaya başladı ve bu kasaba halkı için feci sonuçlar doğurdu.
Paranoya ve çatışma, Kani'nin ölümcül eğilimlerini mekanikleştirdi. Muhalefet üzerindeki baskılar günlük olaylar haline geldi. Bütün aileler bir şekilde ortadan kayboldu.
Bugün neredeyse her mahallede, her çiftlikte cinayet hatıraları bulunabilir.
Cesetler için incelenecek bir inşaat sahasının yakınında içi kurumuş kanla kaplı bir buzdolabı hâlâ var.
Başka noktalarda kurşun delikleriyle dolu, ağaçlara çarparak hırpalanmış beyaz bir arabanın yanında bir çift siyah yüksek topuklu ayakkabı ve çamur üzerinde bir düğüm saç bulundu.
"Ölüm üçgeni" olarak bilinen açık arazinin yanındaki bir yol, yargısız infazlar için tercih edilen yer oldu. Üç tarafta bulunan mahalleler de cinayetlere tanık oldu.
Çocuklar da dahil olmak üzere hastanede bulunanların çoğu tespit edildi. Tarhunalıların paylaşması gereken çok sayıda korku hikâyesi var. Sıradan bir konuşma, bir sakinin birkaç erkek kardeşi, kuzeni veya amcasının eksik olduğunu ortaya çıkarabilir. Yüzlerce çocuğun babası artık yok.
Şu an Kaniyat'ın gittiğine dair belli bir rahatlama var, ancak hem Tarhunalılar ve genel olarak devlet kurumları için şüpheler yaygın.
Trablus merkezli Kayıp Kişileri Arama ve Tespit Genel Müdürlüğü'ne göre, Tarhuna'da yaklaşık 270 kişinin kayıp. Ancak uluslararası işbirliği yöneticisi Muhammed Ziltni, kasabada hala “misilleme” korkusuyla 150 kişinin daha rapor edilmediğini tahmin ediyor.
Kaniler Haziran ayında kaçmalarına rağmen, tehditleri devam ediyor.
Mahalle sakinleri Kaniler'in telefon görüşmelerinden şikâyet ediyor, suçları açığa çıkarsa intikam almakla tehdit ediliyorlar ve Hafter'in Libya'nın doğusundaki sürgünden dönüşünden bahsediliyor.
Kani kardeşler
İlk bakışta Muhammed el Kani bir savaş ağasına benzemiyor. Yedi kardeşin en büyük, en sessiz, en iyi eğitimli olanı, güvenlik hizmetlerinde ve devlet petrol şirketinde nispeten iyi maaşlı işlerde çalışan tek Kani idi.
Ağa olmaya geldi. Diğer kardeşler daha çok fiziksel eylemde bulunurken, operasyonun beyni Muhammed'di. Muhammed ile konuşurken, ayaklarının altında yüzlerce ceset dolu bir katille konuştuğunuz izleniminden kaçamazsınız.
Bu gerilim, Eylül 2019'da bir cinayetin, küçük erkek kardeşlerinin ölümüyle birlikte başladı. Kani ailesi buna, düzinelerce tutukluyu cezalandırmak için idam eden bir öfke çığlığıyla tepki verdi.
Ailede baskı kuran kişi, Tarhuna'da muhaberat veya gizli polis komiserine benzetilen Abdul-Rahim el-Kani idi.
Kaniler, zenginliklerini birçok kaynaktan elde ettiler. Bir çimento fabrikası, tarım arazileri, Trablus'tan belediyeye aktarılan parayı kaçırma. Ayrıca kendileirne bir koruma kalkanı uyguladılar, gasp ve neredeyse rastgele ele geçirilen insanlardan fidye aldılar.
Ancak bir mafya gibi Kani de hayırsever rolünü oynadı, Libya'nın çökmüş ekonomisinde mücadele eden Tarhuna sakinlerine bağışlar yaptı.
Kaniyat, 2015'ten sonra Tarhuna'yı sıkı bir şekilde tuttu, rakiplerinin şiddetinden çekindi ve ara sıra yapılan tasfiyelerle yoluna devam etti. Hafter'in saldırısına kadar, katı yönetimi şehre bir nebze istikrar sağladı.
“2015'te Libya'daysanız, etrafınıza bakarsınız ve baktığınız her yer bir kâbus olur. Trablus çok tehlikeliydi, Sirte'de IŞİD ve Sabratha'da IŞİD, Zuwara sahillerinde cesetler vardı, her yer korkunçtu” diyor Harcui.
"Aslında Tarhuna çok hoştu. Sessizdi, çok güvenliydi"
Kaniler, Hafter'i desteklemenin yalnızca servetlerini ve statülerini artıracağına bahse girdi. Bu kaybettikleri bir iddiaydı.
'İyi bitemezdi'
13 Kasım 2019 itibarıyla Hafter ve Kaniler için işler iyi gitmiyordu.
Muhsin ölmüştü, Trablus cephesine giden diğer ikmal hattı olan Garyan, karşı güçler tarafından geri alınmıştı ve bir önceki ay Tarhuna'nın el-Dawun mahallesine yapılan cüretkâr saldırı, Kaniyat'ın savunmasız olduğunu göstermişti.
Kasabada kaybolmalar artıyordu, bu yüzden Ahmed Abdul Said Abdulhafid, o akşam kardeşinden endişeli bir telefon aldığında, en kötüsünden korktu.
39 yaşındaki Abdülhafid daha önce Kanilerle karşılaşmıştı. İki yıl önce, onu zorla alıp fahiş bir fiyata deve satın almaya zorlamışlardı. Taleplerini her zaman iyi karşılamıştı. Bu sefer paranın onu tekrar beladan kurtarabileceğini varsaydı.
"Gece 12 civarında ailemin evine gittim, diğer kardeşlerimi buldum ve onlara fidye için ellerinden geldiğince çok para toplamalarını söyledim.”
Oradan eve gitti, bütün ışıkları söndürdü ve karısıyla birlikte evde kimse yokmuş gibi uzandı. Uykusuz bir gecenin ardından daha ürpertici haberler duydu. Kardeşlerinin geri kalanı kaçırılmıştı.
Abdulhafid dışarı çıkması gerektiğini biliyordu ve daha sonra kendisine yardım ettiği için tutuklanacak olan bir arkadaşının yardımıyla Tarhuna'dan 80 km kuzeye Tacura kasabasına yürüdü.
Yaptıkları her şey bir anda ortaya çıktı. Suçlarını ölçemezsiniz, sınır yoktu” diyor Abdulhafid ailesinin kabul odasında dik otururken, solgun yüzünde iz bırakan anılar…
"Kaniler yüzünden beş erkek kardeşimi ve bir erkek kardeşten daha fazlası olan bir arkadaşımı kaybettim. Tutuklanmaları için bariz bir neden yoktu. Biz işadamıyız, El Kaide veya Müslüman Kardeşler değiliz” diyor.
Kaçmak zorunda kalan diğer birçok Tarhunalı gibi Abdülhafid de Kaniyat'ın ayrıldığı gün memleketine geri döndü. Abdulhafid, “Evimin kapısından içeri girdiğimde annem bayıldı, sonra yine bayıldı. 'Kardeşlerim nerede, kardeşlerim nerede' diye bağırdım. Bir şeylerin çok yanlış olduğunu biliyordum. Kaniler insan değil, vahşidir. İnsanların aslanlarla beslenmiş olduğuna dair haberler duyduk” diyor.
Hapishaneler açıktı ama kardeşlerinden hiçbir iz yoktu.
Tarhuna'nın işkence hapishaneleri
Kaniyat'ın yerel bir tarım test merkezinde işkence hapishanesi kurduğu söylentileri, Tarhuna'dan ayrılmadan haftalar önce yayılmıştı ve Kaniler bunu biliyordu.
Aralık ayında, orada gözaltına alınanların ailelerinden gelecek misilleme saldırılarından korkarak iki tarafa toprak tahkimatlar inşa etmişlerdi.
Burası alındığında, her biri çömelmiş bir adamı barındıracak kadar büyük olan yedi metrekarelik bölme buldular. Bir tezgâhın üzerinde, Kaniyat'ın minik hücreleri fırına çevirip kullandığını gösteren ateşlerden artan kül yığınları vardı.
Bu yeri keşfettiğimizde, bir adamı hâlâ bir fırının içinde çömelmiş halde bulduk. Hayattaydı ama korkunç bir durumdaydı. Dışarı çıkmadı, Kaniyat'ın bizimle ona oyun oynadığını düşündü ”diyor Koşer.
Tarhunalıların akrabalarının bulunamadığını fark ettiklerinde, kederle yanan yangınların ardından tesisin çoğu şimdi kararmış ve kömürleşmişti. Ancak hücre duvarlarına bulaşan karton şilteler ve parmak izleri, tesisin kullanım amacının ipuçlarını veriyor.
Ali Esad Ebu Zeyd, 45 gün boyunca bu hücrelerden birinde tutuldu. 2015'te Sirte'deki IŞİD grubuna karşı hükümet yanlısı Misratalılarla birlikte savaştı, ancak Trablus'ta silahlanmayı reddetti.
Bir buçuk ayda 30 kilo vermiş. Eski hücresinin önünde durarak, “Birini sorguya çekmek için çıkardıklarında silah sesleri duyardınız. Bazen mahkûmlar geri dönüyordu, bazen öldürülüyorlardı. Ara sıra fırınların üzerinde ateş yakıyorlardı. Bu, gardiyanların ruh hallerine bağlıydı.” diye hatırlıyor.
Şehrin daha ilerisinde Kaniyat, insanları gözaltına alırken eski bir içişleri bakanlığı güvenlik şube binasını kullandı. Esirler burada hapsedildi, tuvalet olarak kullanılan plastik şişelerle dolu yarım düzine odaya sıkıştırıldı.
Bir hücrede, parlak renkli çocuk ayakkabıları yere dağılmış durumda.
Tarım merkezi gibi topraklarda tutulan insanların çoğu hâlâ kayıp. Bunun yerine Kaniyat'ın arkasında bıraktığı, tutukluların ayaklarını vurmak için falaka malzemeleri var.
İnsanları içeri kilitleyen ağır metal kapılara, tarihlerle birlikte birkaç kişi ve yer adı kazınmış. Kayıpları soruşturan yetkililer, bunların tasfiyeler de dahil olmak üzere olayların gerçekleştiği günleri gösterdiğine inanıyor. Bazı tarihlerin yanlarında, muhtemelen o sırada öldürülen insan sayısını gösteren birkaç not var.
Kanilerden kurtulanlar
Tarhunalılar hâlâ kasabalarının sosyal dokusunu düşünüyor. Kaniler'den kasabadan kaçmayı başaranlar, kötü söylentilere maruz kaldıklarını söylüyorlar.
Ancak Kani'nin yedi oğlunu kaçıran Gazalla Ali Güneş gibi kadınlar için, geride bakmakla yükümlü oldukları kişileri korumak için mücadele veriyor. Şimdi bakması gereken yaklaşık 40 torunu var.
Elimizdeki en büyük torun 13 yaşında. "Şimdi her şeyi kendim yapmalı ve torunlarım ve anneleri için her şeyi sağlamalıyım" diyor.
Kaniyat'ın bu sokakları dolaşmasının üzerinden haftalar geçmesine rağmen sinirler yıpranmış durumda.
Kasaba sakinleri kayıp olan akraba ve arkadaşlarını ihbar etmekten kaçındıklarını, çünkü Kaniler'in kuralıyla suç ortağı olarak gördükleri kişilerin belediye ofisinin çevresinde görülebileceğini söylediler.
Caballah ailesinden Tarık Ali el-Caballah, Aralık ayında küçük oğlunun önünde sokakta vurularak öldürüldü. Ertesi gün Kaniyat, ailenin 10 üyesini daha topladı. Baskına liderlik eden Kaddafi'nin eski sadıklarından Sabri el-Garb'ın "Hiç erkek bırakmayın" dediği bildirildi.
Rabia al-Caballah, gözyaşlarına karşı savaşarak, "Kocamı, dört erkek kardeşimi, bir amcamı ve dört kuzenimi kaybettim. Hala korkuyorum" diyor.
Arkasında oturan genç bir kız, "Kardeşim vuruldu" dedi.
Bir başkası "Babam kayıp" diye ekliyor. "Onu özledim. Hayallerim var, doktor olmak istedim ama bunu onsuz yapamam."
Tarhuna'da işlenen suçların sorumluları
Hükümet güçlerinin Tarhuna'yı ele geçirmesini takip eden günler, birkaç muzaffer savaşçının sosyal medya paylaşımlarında kaydedilen yağma, kundaklama, tutuklama, kargaşa görüntüleri vardı.
Muhsin tarafından tutulan ve kurbanlarıyla beslendiğinden şüphelenilen aslanlar, terk edilmiş evinde vurularak öldürüldü.
Yerel kaynaklar, yargısız infaz gerçekleştirildiğini söylüyor. Koşer, sadece aileler arası bir anlaşmazlıkta birkaç kişinin öldürüldüğünde ısrar ediyor, ancak Batı Libya'daki kaynaklar misilleme cinayetlerinin düzinelere ulaşmış olabileceğini sessizce kabul ediyor.
Hafter yanlısı medya, Kaniyat'ı savunurken toplu mezarları görmezden gelerek Suriyeli paralı askerleri suçladı.
Yine de, toplamda yaklaşık 15.000 kişiyi bulan Kaniler, Libya'nın doğusunda hala Hafter tarafından ağırlanıyor. Abdul-Rahim el-Kani, Trablus'ta Kaniyat ile birlikte savaşan ve hatta tıbbi tedavi için Almanya'ya seyahat eden güneydeki Acdabiya kentinin önde gelen bir aşiret ailesiyle evlendi.
Ancak doğudaki Kaniyat'ın varlığı pek hoş karşılanmıyor. Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından savaş suçlarından aranan bir komutan olan Mahmud El-Verfalli'nin, Kanilerin Hafter'in Bingazi'ye yerleşmesine izin vermeyi reddettiği bildirildi.
Bununla birlikte, Trablus saldırısı sırasında Hafter ve destekçileri, BAE medyası da dahil olmak üzere Kaniyat hakkında konuştu ve bu yapının bir parçası olarak meşru olduğunu vurguladı. Kani milisleri, Hafter'in saflarındaki yerini göz boyamak ve pratik olarak sağlamlaştırmak için 9. Tugayı oluşturup 22. Tugay olan kıdemli bir birimi ile birleştirildi.
Harcui, "Eminim ki her çocuk öldürüldüğünde Hafter bir kısa mesaj almıyordu, elbette değil, ama bu sorumluluk ve suç ortaklığı duygusunu ortadan kaldırmıyor" diyor.
ICC (Uluslararası Adalet Divanı) savcısı Fatou Bensuda, Tarhuna'nın toplu mezarlarına gömülen erkek, kadın ve çocukların keşfinin "savaş suçları veya insanlığa karşı suçların kanıtı oluşturabileceğini" söyledi.
ICC savcılığı, “bu toplu mezarların araştırılmasını sağlamak için ilkelere uygun olarak bu konuyu özellikle yetkili Libya makamlarıyla takip ettiğini” söyledi.
Tarhuna'nın tüm kayıp kalıntılarının ancak Kaniyat'ın nerede olduğunun ortaya çıkarması durumunda kurtarılabileceğine dair artan bir bilinç var. Koşer, "Doğudakiler cesetlerin nereye gömüldüğünü biliyor" diyor.
Ve Rabia el-Callabah, “BM'nin Hafter'e baskı yapmasını istiyoruz. Tek istediğimiz doğuya kaçan suçluların adalet önüne çıkarılması. Burada yaptıklarını doğuda yapacaklar" diyor.
Kaynak: Middle East Eye
