Askeri analistler Salih Aruri'nin Salı gecesi Lübnan'da öldürülmesinin örgütün İran gibi kilit ortaklarıyla diplomatik çabalarını sekteye uğratacağını ancak Gazze'de İsrail ile Hamas arasındaki savaşı önemli ölçüde etkilemeyeceğini söyledi.
İsrailli yetkililere göre dindar ve cihat yanlısı olan Aruri, Hamas tarafından 7 Ekim'de İsrail'e düzenlenen ve çoğu sivil 1.200 kişinin ölümüne yol açan saldırıyı düzenlemekle görevlendirilmişti. Ayrıca Gazze'de ateşkes karşılığında İsrailli rehinelerin serbest bırakılması için Katar ve Mısır aracılığıyla İsrail'le yürütülen müzakerelerde de başrol oynadı ve müzakerecilere göre daha uzlaşmaz bir yaklaşım benimsedi.
Beyrut'un güneyinde Hizbullah'ın yoğun olarak bulunduğu bir mahallede meydana gelen cinayetin sorumluluğunu İsrail üstlenmedi. Ancak İsrail casusluk teşkilatı Mossad'ın başkanı Çarşamba günü yaptığı açıklamada İsrail'in 7 Ekim saldırısının planlanmasında yer alan herkesi hedef alacağı uyarısında bulundu. Mossad Başkanı David Barnea, İsrail istihbarat örgütünün "7 Ekim'de Gazze sınırındaki yerleşim birimlerini basan katillerle, planlayıcılarla ve onları gönderenlerle hesaplaşmak zorunda olduğunu" söyledi.
ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Matthew Miller, dün yaptığı açıklamada Aruri'nin "7 Ekim saldırılarının yanı sıra masum sivillere yönelik diğer saldırılardan da merkezi olarak sorumlu olan acımasız bir terörist olduğunu" söyledi. Miller, ABD'nin saldırı konusunda önceden bir uyarı almadığını da belirtti.
Aruri, Hamas içinde İran ile daha yakın bir ilişkiyi savunan en önemli isimdi ve "Direniş Ekseni" olarak bilinen yapının kurulmasına yardımcı olmakla tanınıyor.
Ülkenin kuzey sınırı boyunca İsrail ile neredeyse her gün çatışan Hizbullah'ın lideri Hasan Nasrallah, dün Beyrut'ta yaptığı bir konuşmada "Dün Beyrut'ta işlenen suç ve saldırı cezasız bırakılmayacaktır" dedi ancak grubun topyekûn bir savaşa sürüklenmeyeceğini söyledi.
Hamas ve Hizbullah yetkililerine göre Aruri, Batı Şeria ve Gazze'deki Filistinli grupların, İran'ın ve vekillerinin güçlerini birleştirerek İsrail'e başarılı bir şekilde saldırıp onu yok edebileceği fikrine inanıyordu. Üst düzey bir Hamas yetkilisi "Direniş Ekseni'ne gerçekten inanıyordu ve kendisini Hamas'ın ana irtibat sorumlusu olarak gururla tanıtıyordu" dedi.
Öldürülmesi, İsrail'in 7 Ekim saldırısına karşılık olarak suikast sözü verdiği Hamas'ın üst düzey liderliğine şimdiye kadarki en büyük darbeyi temsil ediyor. Ölümünün savaş alanında hemen bir etki yaratması beklenmese de, İran ve vekilleriyle önemli bir arabulucu olarak oynadığı rol kısa vadede muhtemelen yeri doldurulamaz.
İsrail ordusunda eski bir istihbarat subayı olan Michael Milshtein "Örnek alınacak biriydi. Stratejik olarak kimse onun seviyesinde değil." diyor.
Hamas içinde Şeyh Salih ya da Ebu Muhammed olarak bilinen Aruri, Hamas'ın Hizbullah'a ve İran'ın silahlı kuvvetlerinin bir kolu olan Devrim Muhafızları'na en yakın yetkilisiydi. Salih'in rolü Hamas'ın savaşı Gazze'den yürütmesine yardımcı oldu; yerel sağlık yetkililerine göre savaşın başlamasından bu yana çoğu kadın ve çocuk 22,000'den fazla Filistinli öldürüldü. Bu rakam siviller ve militanlar arasında ayrım yapmıyor.
Aruri, Kasım ayında Hamas'ın siyasi lideri İsmail Haniye ile birlikte İran'a gitmişti
Hamas yetkilileri, Gazze'deki savaşa daha fazla destek almak için İran Dini Lideri Ali Hamaney ile bir görüşme yapıldığını söyledi. Her ikisi de toplantıdan İran'ın daha geniş bir savaşla ilgilenmediği için hayal kırıklığına uğramış olarak ayrıldı. Ancak Hamas yetkilileri, İran'a savaşın altı aydan fazla sürmesi halinde ihtiyaç duyabilecekleri, aralarında tanksavar füzeleri ve omuzdan ateşlenen karadan havaya füzelerin de bulunduğu bir silah listesi verdiklerini söyledi.
Suikast, İsrail-Lübnan sınırı boyunca sık sık çatışan İsrail ve Hizbullah arasındaki gerilimi arttırdı. Artan gerilime rağmen askeri analistler Aruri'nin ölümünün daha geniş çaplı bir bölgesel savaşa yol açmasını beklemiyor.
Washington'daki düşünce kuruluşu Ortadoğu Enstitüsü'nde kıdemli araştırmacı olan Randa Slim, "Hizbullah için ikilem, İsrail'i topyekûn bir savaşa sürüklemeden caydırıcı bir mesaj vererek nasıl karşılık verileceği" dedi.
Hamas'ın Gazze'deki siyasi lideri Yahya Sinvar'a yakın olduğunu söylenen Mısırlı yetkililere göre Aruri, rehinelerin serbest bırakılması müzakerelerinde sert bir yaklaşım sergiledi ve Hamas'ın savaş sonrası Gazze'de bir rolü olması gerektiğinde ısrar etti.
Aruri öldürüldüğünde İsrail ve Hamas rehinelerin serbest bırakılması için müzakereler yürütüyordu. Hamas, Salı gecesi gerçekleşen saldırının ardından görüşmelerden hızla çekildi.
Eski bir İsrailli general olan Amos Yadlin, rehine müzakereleri biraz daha ilerlemiş olsaydı İsrail'in muhtemelen Aruri'yi öldürmeyeceğini söyledi. "Elde kalan tek araç rehinelerle ilgili" diyen Yadlin, Hamas'ın Aruri'nin ölümüne müzakerelerden çekilmek dışında bir yanıt veremeyeceğini söyledi. 7 Ekim saldırısında Hamas tarafından ele geçirilen 100'den fazla İsraili rehine halen Gazze'de tutuluyor.
Aruri, Hamas'ın askeri kanadının kurulmasına yardımcı oldu ve Hamas'ın siyasi bürosunda hızla yükseldi. Siyasi bir figür haline geldikten sonra bile toplantılara sık sık askeri kıyafetlerle katılırdı.
Üst düzey Hamas lideri, 19 Ağustos 1966'da Batı Şeria'daki Ramallah yakınlarındaki Al-Arura kasabasında doğdu. 1985 yılında Şeriat hukuku okumak üzere El Halil (Hebron) Üniversitesi'ne kaydoldu. Üniversitede İslami grubun başına seçildi ve orada direnişçi gençlerle ilişkiler kurdu.
1987 yılında Hamas direniş grubunun saflarına katıldı. 1990 ile 1992 yılları arasında Hamas içindeki rolü nedeniyle defalarca tutuklandı.
Aruri, Hamas'ın askeri kanadı El Kassam Tugayları'nın kurulmasında kilit rol oynadı. İsrail hapishanelerinde 15 yıl geçirdi ve 2007'de serbest bırakıldı.
Üç ay sonra 2007'de İsrail işgali tarafından tekrar tutuklanan Aruri, Mart 2010'da Katar, Türkiye ve Endonezya gibi birçok ülkeye sınır dışı edildikten sonra serbest bırakıldı.
2006 yılında Hamas tarafından esir alınan İsrailli asker Gilad Şalit'in serbest bırakılması karşılığında 1.027 Filistinli mahkumun serbest bırakılmasını öngören takas anlaşmasına yol açan müzakerelerde belirleyici bir rol oynadı.
İsrail'in 2010 yılında kendisini Filistin topraklarından kovmasının ardından Aruri bölgedeki çeşitli şehirlerde sürgünde yaşadı ve Suriyeli, Katarlı ve Türk yetkililerle ilişkiler kurdu. Katar, 2017 yılında ABD'nin baskısı üzerine onu ve diğer beş Hamas üyesini sınır dışı etti.
Kısa bir süre sonra Aruri Beyrut'a taşındı ve Hamas'ın Hizbullah'a yakınlaşmasında önemli bir rol oynadı. Hamas ve Hizbullah yetkililerine göre, Hamas'ın Lübnan'daki siyasi ve askeri varlığını inşa etmesi için Hizbullah tarafından kendisine onay verildi.
Milshtein, Aruri'nin 7 Ekim'de savaşın başlamasından bu yana Lübnan'dan İsrail'e fırlatılan roketler de dahil olmak üzere güney Lübnan'ı Hamas'ın askeri faaliyetleri için bir oyun olarak desteklediğini ve Hamas'ın siber saldırılar, patlayıcı insansız hava araçları ve uzaktan kumandalı denizaltılardan oluşan özel silah portföyünü kontrol ettiğini söyledi. Aruri aynı zamanda Hamas'ın Batı Şeria'daki askeri faaliyetlerinden de sorumluydu.
Lübnanlı ve Batılı güvenlik yetkilileri, ilk incelemelerin Aruri'nin güçlendirilmiş binalara girebilen üç güdümlü bomba ünitesi füzesinin kullanıldığı bir hava saldırısında öldürüldüğünü gösterdiğini söyledi. Yetkililer, saldırıda aralarında en az beş Hamas yetkilisinin de bulunduğu yedi kişinin öldüğünü açıkladı.
Aruri'nin Yahya Sinvar'la rekabetine rağmen her iki lider de askeri deneyime sahip, İsrail'de uzun süre hapis yatmış, İbranice bilen ve İsrail'i yakından tanıyan üst düzey Hamas kuşağını temsil ediyordu. İkisi de İsrail'e karşı aynı cepheyi birleştirme hedefini paylaşıyordu ve Aruri silah tedariki, eğitim ve yurtdışında askeri işbirliği konularıyla bizzat ilgileniyordu.
İsrail, aralarında Sinvar ve örgütün ele geçirilmesi zor olan askeri beyni Muhammed Daif'in de bulunduğu en üst düzey Hamas yetkililerini öldürmeyi başaramadı.
The Wall Street Journal