İsrail'deki seçim sonuçları
Mayıs ayında yaşanan çatışmalar İsrail güvenlik güçleri ile Filistinliler; Gazze ile İsrail ve Yahudi yerleşimciler/aşırıcılar ile İsrail vatandaşı Filistinliler arasında olmak üzere üç düzeyde değerlendirilebilir. Son iki yıl içerisindeki dördüncü parlamento seçimi olan Mart 2021 seçimleri, İsrail siyasetinin sağ ve sol bloku arasında hükümet kurma rekabetinin de ötesinde mevcut dört ana toplumsal çatışma alanını daha da belirginleştirdi. Seçim sonuçlarına göre Netanyahu'nun hükümet kurmakta başarısız olması, bunun neticesinde kendi himayesi altında Knesset'te temsil imkânı bulan aşırı ırkçı İsrailli grupların Şeyh Cerrah meselesinden itibaren tüm topluma dalga dalga yayılan kaosu tetiklemeleri, bugün gelinen noktada Netanyahu muhaliflerinin öncülüğünde kurulan milli mutabakat hükümetinin oluşumundan ve geleceğinden bağımsız değerlendirilemeyecek önemli olaylar.
İsrail toplumundaki ayrışmalar
Son bir aydır yaşanan çatışmaların İsrail toplumu için belki de en tehlikeli olanı İsrail içerisindeki Arapların Yahudi komşularıyla birbirlerine girmesidir. Arap-İsrail, Aşkenaz-Seferad, dindar-seküler ve zengin-fakir gibi temel ayrışmaların yaşandığı İsrail toplumunda uzun yıllar İsrail vatandaşı Filistinliler ve Yahudiler arasındaki toplumsal gerilim (intifada dönemleri hariç) ilk kez fiziki şiddet boyutuna evirildi. 13 Haziran'da güven oylamasına sunulması beklenen koalisyonu oluşturan Yair Lapid, Naftali Bennet, Gideon Sa'ar ve Mansur Abbas gibi İsrail siyasetinin benzeşmez unsurlarını dahi bir araya getiren bu olaylar silsilesinin şimdilik sonlandığını söyleyebiliriz. Ancak, kurulması muhtemel mutabakat hükümetinin İsrail'de Filistinliler ile Yahudiler arasındaki tansiyonu kalıcı olarak düşürüp düşürmeyeceği meçhul. Öte yandan bu çatışmalar ivme kaybederken, İsrail toplumu için kritik öneme sahip bir diğer gerilim alanı olan “seküler-dindar çatışması” bu koalisyonla alevlenir mi? Bu iki temel soru koalisyonun ülkeye ne kazandıracağı ve Netanyahu gibi siyaseti kişiselleştiren bir figürün İsrail siyasetinde daha ne kadar kalacağıyla yakından ilgili. Bu soruların cevaplarına geçmeden, son bir ay içerisinde yaşanan gelişmeleri yani İsrail siyasetinin son 15 yılına ipotek koymuş Başbakan Netanyahu'nun alevlendirdiği olayları hatırlamakta fayda var.
İsrail'in sıcak baharında yaşanan çatışmalar
Donald Trump dönemindeki ABD dış politikasının “müdahalesizlik” prensibinin bozulduğu nadir konulardan olan İsrail-Filistin meselesinde, İsrail Golan ve Kudüs'ü işgalini kendi nezdinde meşrulaştırmış, aynı zamanda Ortadoğu barışı adı altında “İbrahim Anlaşması” denilen ve Filistin'i İsrail'e bağlı bir muhtariyete mahkûm eden anlaşma ortaya çıkmıştı. Bu gelişmeler son iki senedeki seçim maratonu sırasında “popülist” bir söylem benimseyen Başbakan Netanyahu'yu ayakta tutmuş ve siyasal olarak ne zaman sıkışsa İsrail-Filistin gerilimini alevlendirmesine sebebiyet vermişti. Şeyh Cerrah'ta başlayan ve toplumsal ayrışmaları tırmandıran olaylar da bu minvalde değerlendirilmeli.
Ramazan ayının son haftasında Kudüs eski şehrine bir kilometre mesafedeki Şeyh Cerrah mahallesinde yer alan Filistinlilere ait arazilerin, İsrail yargı makamlarına yapılan başvurular sonucunda 1948 öncesinde Yahudi vakıflarına ait olduğuna karar verilerek Filistinli ailelerin Doğu Kudüs'ün stratejik noktalarından birinde yer alan bu bölgeden tahliyesine karar verilmişti.
Bu noktada krizin evriminin önceki meselelerden temel farkı ise İsrail güvenlik güçlerinin sert müdahalelerinin yanında fanatik Yahudilerin de fiili saldırı ve provokasyonlarda bulunması, hatta 1967 savaşı sonrası Kudüs'ün işgalinin yıl dönümü olarak kutlanan “Kudüs Gününde” Mescid-i Aksa arazisini işgale yönelik kampanya yürütmeleri ve Filistinli sivillerle yer yer çatışmaya girmeleri oldu. Güvenlik güçlerinin Aksa arazisindeki mütecaviz tavrı sonucunda Gazze yönetimini elinde bulunduran Hamas ve İslami Cihad Örgütü, İsrail'e Mescid-i Aksa ve çevresindeki olayları durdurmadıkları takdirde saldırı yapacaklarına dair ültimatom verdiler.
Bu noktadan itibaren olaylar üç temel zeminde bir çatışma okumasını gerekli kılıyor:
Birincisi, İsrail güvenlik güçleri ile Filistinliler arasında cereyan eden ve dünya kamuoyunun aşina olduğu protestolar ve orantısız müdahale.
İkincisi, Hamas ve İsrail güvenlik güçleri arasında vuku bulan, Hamas'ın roketlerine mukabil İsrail'in savaş uçakları ve hava savunma sistemleriyle karşılık verdiği saldırılar.
Üçüncüsü ve belki de bu krizi farklı bir boyuta taşıyan durum olan Kudüs'te yaşayan Filistinliler ve yasadışı Yahudi yerleşimcilerin birbirleri ile çatışmaları sonucu İsrail'in diğer bölgelerinde yaşayan 1,7 milyon İsrail vatandaşı Arap ile Yahudilerin karşı karşıya geldiği toplumsal kaos.
Yeni hükümet, yeni İsrail?
Son bir aydır yaşanan olaylarda, bölge sakinlerinin hakları gasbedilerek Filistinlilere ait arazilerde iskan edilen yerleşimcilerin tahrikleri ve sol cenahın hükümet kurması ihtimaline karşı yapay bir güvenlik tehdidi oluşturarak siyasi süreci yönlendirmeye çalışan Netanyahu yönetiminin birleşimini görmekteyiz. Peki, Netanyahu karşıtı blokun bir araya gelerek kurmaya çalıştığı birlik hükümeti, İsrail toplumunun öncelikli sorunlarından biri olan İsrail vatandaşı Filistinliler ile Yahudiler arasındaki ayrışmayı giderebilecek mi? Bu noktada, Netanyahu ve temsil ettiği zihniyet siyasette yer aldığı sürece bu gerilim ve çatışmaların kesinlikle sona ermeyeceği öngörülebilir. Zira, daha hükümet güvenoyu almadan yasadışı yerleşimcilerin Mescid-i Aksa'ya yönelik tehditleri ve provokatif eylemlerinin her geçen gün arttığını görmekteyiz. Yine aynı fanatik cenahtan, koalisyona katılma kararı alan sağ partilerin liderlerine yönelik ölüm tehditleri ise toplumdaki kutuplaşmanın ne raddeye geldiğini açıkça gösteriyor. Ayrıca yeni hükümet sorunsuz bir şekilde iş başına geldiği takdirde ne kadar süre görevde kalacağı ve hükümet içindeki unsurların, yasadışı yerleşim, Kudüs'teki Filistinlilerin durumu ve Batı Şeria'daki İsrail işgalinin boyutları hakkındaki temel anlaşmazlık konularında ne kadar ortak çalışacağı da merak ediliyor. Ayrıca hükümette sandalye sayısı fazla olacak Lapid ve sol blokun, geçen dönemde Netanyahu'nun ortakları olan Gantz ve Sa'ar'ın hükümetin aldığı kararlardaki sorumluluklarını nasıl göz ardı edeceği de merak edilen bir diğer konu.
Öte yandan Netanyahu döneminde devletin karar alma mekanizmalarında belirleyici bir güç kazanan aşırı sağcı zihniyetin İsrail siyasetinde uzun bir süre etkisini hissettireceği aşikâr. Bu nedenle kurulduğu günden bu yana İsrail siyasetinin kontrol altında tutmaya çalıştığı toplumsal ayrışmalar daha da derinleşmeye devam edecektir.
AA
