Aralık 2018'de girişi ve kubbesi yıkılan Keriya Aitika Camii'nin uydu görüntüsü / Fotoğraf: Planet Labs

İngiliz The Gurdian gazetesi, 2016'dan beri Doğu Türkistan (Sincan) Uygur Özerk Bölgesi'nde 31 cami ve 2 türbenin kısmen ya da tamamen yıkıldığını ortaya çıkardı. Yıkılan en önemli mabetlerden biri de Hotan çölündeki İmam Asım Türbesi.

İngiliz The Guardian gazetesinin yine İngiltere merkezli vatandaş gazeteciliği sitesi Bellingcat ile başlattığı ortak çalışma kapsamında İmam Asım Türbesi'nin de bulunduğu 91 ibadet yeri ve dini mekanın eski ve yeni uydu görüntüleri incelendi.

Gurdian'ın ve Bellingcat'in Çin'de çok sayıda caminin tahrip edildiğine ilişkin yeni kanıtlar elde edilen araştırmasına göre, 2016'dan beri Doğu Türkistan (Sincan) Uygur Özerk Bölgesi'nde 31 cami ve 2 türbenin kısmen ya da tamamen yıkıldığını tespit edildi.

Kitle haritalama araçlarıyla elde edilen uydu görüntülerini inceleyen Guardian analisti Nick Waters, 91 cami ve tapınağın yerini inceledikten sonra bu sonuca ulaştıklarını açıkladı.

Yıkılan en önemli mabetlerden biri de Hotan çölündeki İmam Asım Türbesi. Sekizinci yüzyıldan kalan ve kutsal bir savaşçının kalıntılarını içerdiğine inanılan türbeye her yıl bahar mevsiminde binlerce Uygur Müslümanı akın ediyordu.

İmam Asım Türbesi'nin değişimi / Fotoğraf: Digital Globe

Ancak geçtiğimiz yıl Çin makamlarının emriyle yıkılan türbeyi artık kimse ziyaret etmiyor.

Uygur Müslümanları, İmam Asım Türbesi'ni 3 kez ziyaret etmenin Hacca gitmeye eş olduğuna inanıyor.

Nottingham Üniversitesi İslam tarihçisi Riam Thum, “İmam Asım'ın harabe olmuş görüntüleri oldukça şok edici. Hacılar için büyük hayal kırıklığı” dedi.

Araştırmacılar, bir zamanlar Uygur Müslümanlarının kitlesel halde ziyaret ettiği türbelerin yıkılmasının yeni neslin bu kültürü unutmasına sebep olacağı yorumunda bulunuyor.

Kargilik Camii'nin yaşadığı yıkım / Fotoğraf: Digital Globe

Çin yönetimi, "radikal İslam'la mücadele" adı altında, çoğunluğu Uygur Türkü olan Müslümanların yaşadığı bölgede baskı politikası uyguluyor. Bu çerçevede 1,5 milyon kadar Uygur Türkünün Çin Komünist Partisi ideolojisinin dayatıldığı gözetim kamplarına gönderildiği belirtiliyor.

Çin, "yeniden eğitim programı" adı verilen bu kamplarla ilgili iddiaları reddediyor.

İmam Asım Türbesi, 2010 / Fotoğraf: Rian Thum

Uygur Müslümanları için önemli türbelerden biri olan Caferi Sadık Türbesi'nin de Mart 2018'de yıkıldığı ortaya çıktı. Söz konusu türbeye akın eden Müslümanlar İmam Caferi Sadık'ı onurlandırmak için 70 kilometrelik bir yolu yürüyordu. Elde edilen görüntülerde türbenin ve bitişiğindeki binaların yıkıldığı görülüyor.

İnsan hakları örgütleri ve araştırmacılar bu bölgelerde yüzlerce hatta binlerce caminin yıkıldığını söylüyordu.

Ancak Çin yönetiminin bu bölgelere gazeteciler ve bağımsız araştırmacıları sokmamasından dolayı çoğu küçük köy camileri olan bu dini mekanlara ilişkin iddialar kanıtlanamadı.

Yutian Aitika antik caminin değişimi / Fotoğraf: Digital Globe

Güney Türkistan'daki eski Kargilik kentinin merkezindeki Kargilik Camii, bölgedeki en büyük cami olarak biliniyordu. Her hafta civar köylerden insanların toplandığı cami, yüksek minareleriyle, girişindeki ağaçlarla ziyaretçilerin ilgisini çekiyordu.

Ancak Guardian ve Bellingcat'ın uygu görüntülerinde bu caminin de 2018 yılında yıkıldığı anlaşılıyor. 

Bir başka büyük cami olan Hotan yakınlarındaki Yutian Aitika camii ise geçtiğimiz yılın Mart ayında yıkıldı. Tarihi 1200 yıl öncesine dayanan camide her yıl İslami törenler düzenleniyordu.

Guardian'a konuşan bölge sakinlerinden biri, “Birçok cami gitti. Eskiden her köyde bir cami olurdu. Şu anda tahminimce yüzde 80'i yıkıldı” dedi.

“Daha önce Müslümanların dua edebileceği, toplanabileceği, ibadet edeceği camiler artık yok” ifadelerini kullandı.

Uzmanlar, Çin'in bu politikasının gelecek nesilleri Uygur kültüründen koparma adına devam ettirildiğini söylüyor. Doğu Türkistan'daki Uygurların çoğu, fişlenmekten korktuğu için uzun süredir camilere gidemiyor.