Pakistan Başbakanı İmran Han'ın Rusya ziyareti, eski Başbakan Navaz Şerif'in Soğuk Savaş'ın sona ermesinin ardından ikili ilişkileri geliştirmek için Nisan 1999'da Moskova'ya gitmesinin ardından başbakan düzeyinde ilk ziyaret olacak.
Başbakan Han'ın Rusya'ya ziyaretinin Moskova ile Kiev arasında artan tansiyona denk gelmesi ziyareti kritik kılıyor.
Han'ın gündeminde, ikili ilişkilerin gözden geçirilmesi, bölgesel ve uluslararası meseleler, İslamofobi, Afganistan'daki son durum ve enerji iş birliği yer alıyor.
Han'ın Rusya ziyareti, Afganistan meselesi ve Çin ile artan ekonomik ve savunma iş birliği sebebiyle Pakistan ile ABD arasındaki soğuk ilişkiler açısından da önemli.
Pakistan, Soğuk Savaş sürecinde ABD'nin yakın partneriydi ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) 1989'da Afganistan'dan çıkarılmasında önemli rol oynadı.
- Soğuk Savaş inişli çıkışlı ilişkilere sahne oldu
Pakistan ile SSCB arasındaki diplomatik ilişkiler 1 Mayıs 1948'de başladı.
ABD önderliğindeki Batı Bloku ile SSCB liderliğinde Doğu Bloku arasında yaşanan Soğuk Savaş'ın büyük bir bölümünde, SSCB-Pakistan ilişkileri, inişli çıkışlı bir seyir izledi.
SSCB-Hindistan ilişkileri de İslamabad ile Moskova arasındaki ilişkileri doğrudan etkileyen önemli faktörler arasında yer aldı.
Hindistan ile Pakistan arasında yaşanan 1965 ve 1971 savaşlarında SSCB'nin Yeni Delhi'ye silah satan ülkelerin başında gelmesi ikili ilişkileri zedeledi.
- SSCB'nin Afganistan işgali tansiyonu yükseltti
Sovyetlerin Afganistan'ı işgaliyle iki ülke arasındaki tansiyon daha da yükseldi.
Pakistan, ABD'nin de desteğiyle Afganistan'daki "mücahitlere" FIM-92 Stinger füzeleri tedarik etti. Bu füzeler, SSCB'ye ait helikopterleri düşürmede kritik bir rol oynadı. Pakistan'ın bu desteğinin arkasında 1971'de Doğu Pakistan'ı kaybetmesine yol açan savaşta SSCB'nin Yeni Delhi'ye destek vermesi de yatıyordu.
SSCB'nin askerlerini Afganistan'dan çekmeye başlamasıyla Pakistan ile ilişkiler de normalleşmeye başladı.
Dönemin Pakistan Başbakanı Benazir Butto'nun 1994'te Taliban'ı Afganistan'ın resmi hükümeti olarak tanıması, Rusya ile Pakistan arasındaki ilişkilerde yeniden sorunlara yol açtı.
İkili ilişkilerin geliştirilmesi adına eski Başbakan Navaz Şerif, Nisan 1999'da Rusya'yı ziyaret etti. Bu ziyaret, eski Pakistan Cumhurbaşkanı Zülfikar Ali Butto'nun 1974'te Moskova'ya gitmesinden 25 yıl sonra gerçekleştirildi.
- 11 Eylül sonrası dönem
11 Eylül 2001 saldırılarının ardından Pakistan'ın NATO koalisyonuna katılarak teröre karşı uluslararası mücadeleye girişmesi, Rusya ile Pakistan arasındaki ilişkileri geliştirdi.
Aynı yıl Rusya, Hindistan-Pakistan nükleer gerilimini azaltmak için yapıcı bir rol üstlendi. Pakistan da İran ve Türkmenistan'a yaptığı gibi Gwadar Limanı için Rusya'ya erişim izni verdi.
İlerleyen ilişkilerin bir neticesi olarak Rusya Başbakanı Mikhail Fradkov, Nisan 2007'de Pakistan'ı ziyaret etti.
- Askeri ilişkilerde ilerleme
İki ülke arasındaki ilişkiler, 2010'dan itibaren üst düzey ziyaretler, silah satışları ve artan iş birliğinin gösterdiği şekilde önemli ölçüde iyileşti.
Rusya, 2010'un başlarında Moskova'da Pakistan, Tacikistan ve Afganistan'ı içeren dört uluslu bir zirve düzenledi. Zirvenin konusu Afganistan'dı. Bu zirvede Pakistan için en önemli konu Hindistan'ın olmamasıydı.
Dönemin Pakistan Kara Kuvvetleri Komutanı Aşfak Kayani, 2012'de Rusya'yı ziyaret etti. Ardından Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu, Kasım 2014'te Pakistan'a geldi ve İslamabad ile savunma iş birliği anlaşması imzaladı. Bu anlaşmadan bir ay sonra Rusya ve Pakistan ilk ortak narkotikle mücadele tatbikatını gerçekleştirdi. Bu tatbikatın ikincisi Aralık 2015'te yapıldı.
Pakistan Kara Kuvvetleri Komutanı Rahil Şerif, 2015'te Moskova'ya gitti. Üç ay sonra Pakistan, Rusya'dan Mi-35M saldırı helikopterleri satın almak için bir anlaşma imzaladı. Ağustos 2017'de Pakistan, dört adet Mi-35M helikopteri daha satın aldı.
Eylül 2016'da Rusya ve Pakistan ilk büyük ortak askeri tatbikatını gerçekleştirdi. Bu iki ülke arasındaki askeri ilişkilerin ilerlemesinin ilk doğal işareti olarak nitelendirildi.
Kara Kuvvetleri Komutanı Kamar Cavid Bacva, Nisan 2018'de Moskova'yı ziyaret etti ve iki ülke arasında ilk Ortak Askeri Komisyon kuruldu.
Ağustos 2018'de eski ABD Başkanı Donald Trump, Pakistan'ı uluslararası askeri eğitim programlarından çıkardı. Bunun ardından Pakistan ile Rusya arasında Pakistanlı subayların Rus ordusunda eğitilmesi için anlaşma imzalandı.
Bu adım, Pakistan'ın ABD askeri desteğinin azalmasının ardından alternatif ülkelerle olan seçeneklerini açık tutmaya çalışması olarak değerlendirildi.
- Ticaret hacminde artış
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'un 2012'de İslamabad'a yaptığı ziyarette metallurji, demir yolları ve enerji alanında çeşitli anlaşmalar imzalandı.
İki ülke arasında ilk stratejik diyalog ise Ağustos 2013'te gerçekleştirildi.
Çeşitli alanlarda gelişen ilişkilerin bir neticesi olarak 2017'de 442 milyon dolar olan ticaret hacmi 2020'de 790 milyon dolara yükseldi.
Pakistan'ın Rusya'ya ihraç ettiği başlıca ürünler arasında pamuk, tekstil, deri, sentetik kumaşlar, pirinç, çeşitli meyveler, cerrahi ve spor malzemesi yer alıyor. İslamabad'ın Moskova'dan ithal ettiği ürünler arasında gübreler, kimyasal elementler ve bileşikler, kauçuk, lastik ve tüpler, kağıt ve karton, demir ve çelik (ham ve mamul ürünler) ile makineler bulunuyor.
- Artan enerji ihtiyacı
Pakistan, enerji talebinin yaklaşık yüzde 43'ünü doğal gaz ile karşılıyor. Halihazırda günlük 42,5 milyon metreküp doğal gaz açığı olan ülkenin bu açığının 2025'te ikiye katlanması öngörülüyor.
Pakistan ile Rusya arasında 2015'te Pakistan'ın Karaçi ile Lahor şehirleri arasında yaklaşık 1000 kilometre uzunluğunda "Kuzey-Güney" doğal gaz boru hattının inşası için anlaşma imzalandı. Ancak proje konsorsiyumunda yer alan bazı Rus şirketlerine ABD tarafından yaptırım uygulanma riski nedeniyle projenin ortaklık yapısı 2020'de değiştirildi ve projenin adı Pakistan Akımı olarak belirlendi. Projenin 2024'te bitirilmesi hedefleniyor.
Pakistan, bu projeyle yıllık yaklaşık 12,4 milyar metreküp gaz kapasitesine sahip bir tedarik altyapısı edinmeye hazırlanıyor. Boru hattı, ticari işletmelerin ve hanelerin kullanımıyla Pakistan'ın endüstriyel büyümesi için önemli bir kanal görevi görecek. Proje tamamlandığında Karaçi-Lahor güzergahındaki çeşitli şehirlere gaz tedariki sağlanacak ve Pakistan'ın şiddetli enerji ihtiyacını karşılamak için kritik öneme sahip olacak.
Pakistan ayrıca 2016'dan bu yana sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) ithalatına yöneldi.
Rusya ise 2035 yılına kadar LNG üretim kapasitesini üç katına çıkarmayı ve LNG ihracatını artırmayı planladığı için Pakistan'ı yeni enerji müşterisi olarak karşılamaya istekli. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'un 9 yılın ardından geçen sene nisanda yaptığı ziyarette bu konu da gündeme geldi.
- Rusya'dan Pakistan'a ŞİÖ desteği
Çin, ABD ve Rusya gibi büyük güçlerin Güney Asya'ya müdahale biçimleri, karmaşık ilişkileri ve küresel jeopolitik çıkarlar İslamabad ile Moskova hattında ilişkilerin seyrini büyük ölçüde etkiledi. Soğuk Savaş'ın ardından Hindistan ile ABD arasındaki ilişkilerin seyri olumlu yönde artarken bu durum, Pakistan'ı Hindistan karşısında yalnız kalma riskiyle baş başa bıraktı. Buna karşın Pakistan da Rusya gibi seviyeli ilişkiye sahip olduğu ülkelerle hem ABD'ye hem de Hindistan'a karşı denge oluşturmak için yakınlığını artırmaya çalıştı.
Eski ABD Başkanı Barack Obama yönetiminin Hindistan ile ilişkileri daha da derinleştirmeye ve genişletmeye odaklanan Güney Asya politikası, Washington ile İslamabad arasında sürtüşme kaynağı olmayı sürdürdü.
Rusya, 2011'de Pakistan'ın Şanghay İşbirliği Örgütüne (ŞİÖ) katılımını destekledi ve bu adım iki ülke ilişkilerinin gelişmesinde önemli bir dönüm noktası oldu. Bu destek, Pakistan'a Hindistan'ın İslamabad'ı tecrit etmeye yönelik açık diplomasi çabalarına karşı manevra alanı sağladı.
Pakistan'ın alternatif güçlere yönelerek ABD'yi dengeleme politikası bu tarihin ardından daha görünür hale geldi. Rusya ile Pakistan arasındaki bağlar, Hindistan ve ABD arasındaki ilişkilerin gelişmesiyle paralel olarak ilerledi.
Rusya, Hindistan ile Pakistan arasında dengeleyici rolünü de korumaya çalışıyor.
Şubat 2019'da Cammu Keşmir'de Hint askeri konvoyuna düzenlenen saldırının ardından Hindistan ile Pakistan hava kuvvetleri arasında karşılıklı saldırılar oldu. Pakistan, Hindistan'a ait uçağı düşürdü ve ele geçirdiği pilotu iyi niyet göstergesi olarak Yeni Delhi'ye iade etti. Hindistan, bu saldırıyı ŞİÖ'de gündeme getirmek istedi ancak Çin ve Rusya bunu reddetti ve sorunun ikili çözülmesini istedi.
Rusya, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinde Cammu Keşmir'deki Hint konvoyuna düzenlenen saldırıdan sorumlu tutulan terör örgütü Ceyş-i Muhammed'in liderini uluslararası terörist ilan etmek için Hindistan destekli bir hareket lehinde de oy kullandı.
