TIMETURK | HABER MERKEZİ
PINAR HİLAL BALTA
İran'da ekonomik sebeplerle başlayan protestolar kısa sürede yönetim karşıtı gösterilere dönüştü. İran'da dün gece yaşanan gösterilerde 9 kişi daha öldü ve toplan ölü sayısı 27'ye çıktı. Türkiye'den de ilk açıklama geldi.
Peki 28 Aralık'ta başlayan gösteriler çerçevesinde 6 günde neler yaşandı? İşte ayrıntılar...
28 ARALIK: MEŞHED OLAYLARI
28 Aralık'ta yumurta fiyatlarının iki katına çıkmasını protesto eden İranlılar, yalnızca Meşhed kentinde gösteri düzenledi. Gösteriler kısa sürede Kaşan ve Nişabur kentlerine de yayıldı.
EKONOMİK VERİLER
Ülkede 'ekonomik nedenlerle' başladığı ifade edilen gösterilerin ardından gündeme gelen verilere göre ise işsizlik rakamları, bir önceki yılın yüzde 1.4 üzerine çıkarak yüzde 12.4'e ulaştı. Buna göre 80 milyonluk İran nüfusunda yaklaşık 3.2 milyon kişinin işsiz olduğu ifade ediliyor.
HAREKETLENMENİN BİLGİSİ ALINMIŞTI
Meşhed Valiliği, 27 Aralık'ta sosyal medya üzerinden ülkedeki "hayat pahalılığı" gerekçesiyle gösteri düzenleneceği duyumu alındığını, fakat resmi izin başvurusunda bulunulmadığı için yapılacak gösterilerin "kanunsuz" olduğunu duyurmuştu.
'İRAN BAHARI' SÖYLEMLERİ, 'RUHANİ'YE ÖLÜM' SLOGALARI
Gösterilerin üzerinden 24 saat henüz geçmişti ki protestolar sırasında Hamaney posterleri yakıldı, "Ruhani'ye ölüm" sloganları atıldı. Bu durum sonrasında sosyal medya ve Arap medyasında 'İran Baharı' söylemleri dillendirilmeye başlandı.
DOĞRUDAN ESED PROTESTO EDİLDİ
Bazı göstericilerin de doğrudan İran'ın Suriye'deki iç savaşa dahil olmasını ve Esed'i desteklemesini protesto ettiği belirtildi. Sosyal medyadaki videolarda, göstericilerin "Suriye'yi terk edin, bizi düşünün" sloganları atarak İran'ın Suriye'nin altı yıllık iç savaşında muhaliflerle savaşan Esed'e sağladığı askeri ve mali desteği eleştirdikleri görüldü.
BAŞÖRTÜSÜNÜ ÇIKARAN KIZ SEMBOL OLDU
Öte yandan gösterilerin smebolü ise elinde tuttuğu beyaz bir bez parçasını sallayan başörtüsüz kız oldu. Genç kızın bu şekilde İran'daki başörtüsü uygulamasına karşı çıktığı ifade edildi. Genç kızın o anlarını içeren ve sosyal medyada binlerce kez paylaşılan kaydı ilk yayınlayan isim ise Why There Is No God (Neden Tanrı Yok?) adlı kitabın yazarı ve bir ateist olan Armin Navabi. Navabi, gösterilerin başladığı günden beri yaptığı paylaşımlarla eylemcilere destek veriyor.
SERT MÜDAHALE ÇAĞRISI
Göstericilerin hükümet karşıtı sloganlar atmasının ardından, etkin din adamlarından ve İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney'in Meşhed'deki temsilcisi olarak kabul edilen Ayetullah Ahmed Alamolhoda sert müdahale çağrısında bulundu. Alamolhoda, "Güvenlik güçleri ve kolluk kuvvetleri isyancıları kendi hallerine bırakırsa, düşmanlar yayınlayacakları görüntüler ve fotoğraflar ile İran İslam Cumhuriyeti'nin Meşhed'de devrimci temelini kaybettiğini söyleyeceklerdir" dedi.
İLK GÜN GÖZALTILAR YAŞANDI
Meşhet Valisi Muhammed Rahim Nuriziyan, şehirde “Yüksek Fiyatlara Hayır” isimli izinsiz miting yapıldığını, polisin göstericilere büyük bir tolerans gösterdiğini söyledi. Nuriziyan, polisin devlet malına zarar vermekle suçladığı bazı göstericileri gözaltına aldığını belirtti. IRNA haber ajansının verdiği bilgiye göre, yalnızca Meşhed'de 52 kişinin tutuklandı.
"HALKA MAHCUBUZ"
Öte yandan İran Lideri Ali Hamaney'in Meşhed'deki temsilcisi Cuma İmamı Ahmed Alemelhuda, Sebzivar kentinde yaptığı konuşmada ülkedeki ekonomi yönetimini eleştirdi.
EN KALABALIK GÖSTERİ
İran'da Cumhurbaşkanı Mahmud Ahmedinejad'ın yeniden seçildiği 2009 yılındaki seçimlerde hile yapıldığı iddiasıyla protestolar düzenlenmiş hem rejim yanlıları hem rejim karşıtları sokaklara çıkmıştı. İddialara göre Meşhed'de yaşanan ayaklanma 2009 yılından beri gerçekleştirilen en büyük eylem.
TRUMP'TAN İLK AÇIKLAMA
ABD Başkanı Donald Trump, 30 Aralık'ta İran'da devam eden protestolara ilişkin Twitter hesabından şu ifadeleri kullandı: "Rejimin yolsuzluklarından ve ülkenin varlığını yurt dışında terörizme harcamasından bıkmış olan İran vatandaşlarının barışçıl protestolarıyla ilgili bilgiler geliyor. İran yönetimi, kendini ifade hakkı da dahil kendi halkının haklarına saygı göstermelidir. Dünya bu süreci izliyor."
ABD'DEN ARDI ARDINA AÇIKLAMALAR GELDİ
Donald Trump'ın açıklamasından kısa bir süre önce de Beyaz Saray Sözcüsü Sarah Sanders, Trump'ın kullandığı ifadelerle İran'daki protestolarla ilgili ABD'nin bakış açısını ortaya koydu.
ABD Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Heather Nauert ise İran'daki yönetim karşıtı gösterileri yakından takip ettiklerini açıklayarak, olaylar sırasındaki tutuklamaları kınadıklarını bildirmişti.
Nauert, "İran'ın liderleri, zengin tarihi, kültürü olan varlıklı bir ülkeyi, şiddet, kan ve kaos ihraç eden ekonomisi bitmiş dolandırıcı bir ülkeye çevirdi. Başkan Trump'ın da söylediği gibi İran liderlerinden en çok zarar görenler İran halkıdır. ABD barışçıl göstericilerin tutuklanmasını sert bir şekilde kınıyor. Bütün ülkelere İran halkını ve onların temel haklarını alma ve yolsuzluğa son verme çabalarını açık bir şekilde desteklemeleri çağrısında bulunuyoruz" değerlendirmesini yapmıştı.
DEVRİM MUHAFIZLARI: DEVAM EDERSENİZ...
Devrim Muhafızları Komutanı İsmail Kovsari protestoların, 31 Aralık'ta yaptığı açıklamada siyasi sloganların atıldığı ve mülklerin yakıldığı bir hale dönüştüğünü söyleyerek "Eğer bu insanlar artan fiyatlar nedeniyle sokaklara çıktıysa o sloganları atmayacaktı, mülkleri ve arabaları yakmayacaktı" ifadelerini kullandı.
RUHANİ'DEN İLK AÇIKLAMA
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, protestolara ilişkin 31 Aralık'ta yaptığı ilk açıklamasında şu ifadeleri kullandı: "Şiddet ve kamusal alanlara zarar vermek eleştiri değildir. Anayasaya göre halkın eleştiri ve protesto yapma hakkı vardır. Hükümet yasal eleştirilere ve protestolara alan sağlamalı. Ama eleştiri ve protestoların ülkenin ve halkın durumunu iyileştirmesi için çaba harcamalıyız. Hükümet vandallık yapan ve çevreye zarar veren gruplara tolerans göstermeyecektir. Bazı sorunlarımızı çözmek zaman alıyor ve hükümet ile halk bu sorunları aşmak için el ele vermeli."
ABD Başkanı Donald Trump'ın İran hakkındaki açıklamalarını da değerlendiren Ruhani, "İranlılara terörist diyen bir kişinin İranlılar hakkında açıklama yapma hakkı yok" ifadesini kullandı.
ABD'DEN YENİ AÇIKLAMA
ABD'nin Birleşmiş Milletler (BM) Daimi Temsilcisi Nikki Haley, "uzun süredir bastırılmış" İranlıların kendi seslerini bulduğunu ve İran hükümetinin kendi vatandaşları tarafından sınandığını savundu. Haley, yaptığı yazılı açıklamada, yeni yılda Kuzey Kore, Venezuela, Küba ve özellikle de İran'da "baskıcı hükümetler" altındaki milyonlarca insanın yanında olduklarını ifade etti. "Uzun süredir bastırılmış İranlılar kendi seslerini buluyor. İran hükümeti kendi vatandaşları tarafından sınanıyor" değerlendirmesinde bulunan Haley, özgürlük ve insan haklarının galip geleceğini belirtti.
İSRAİL'DEN İLK YORUM
İsrail Ulaştırma ve İstihbarat Bakanı Yisrael Katz, dün İranlı göstericilerin özgürlük ve demokrasi mücadelesini kazanmasını umduğunu söyledi. Bakan, İran halkının özgürlük ve "demokrasi mücadelesini" kazanması halinde İsrail ve bölge geneline yönelik tüm tehditlerin ortadan kalkacağını savundu. İsrail'in üçüncü ülkelerin iç meselelerine müdahale etmeme ilkesine bağlı olduğunu ve bu nedenle ABD Başkanı Donald Trump'ın aksine İran'daki gösterilerin devamını açıkça talep etmeyeceğini kaydeden Katz, "Başkan Trump'ın nükleer anlaşmaya karşı takındığı sert tutum, anlaşmayı gözden geçirmesi ve Tahran'ı yaptırımlarla tehdit etmesi, hiç şüphe yok ki, iç durumu da etkiliyor" diye ekledi.
NETANYAHU'DAN İLK AÇIKLAMA: BU REJİM NİHAYET DÜŞTÜĞÜNDE...
İsrail Başbakanı Binyamin Netenyahu, İran'da 5. gününe giren hükümet karşıtı protesto gösterilerine ilişkin açıklamalarda bulundu. Netanyahu, dün resmi Twitter hesabından yayınladığı videoda, "İran rejimi, İranlılar ve İsrailliler arasında nefret uyandırmaya çalışıyor. Başaramayacaklar. Bu rejim nihayet düştüğünde -ve bir gün olacak- İranlılar ve İsrailliler bir kez daha harika arkadaşlar olacak. İran halkının özgürlük arayışında başarılar dilerim" dedi.
AB SESSİZLİĞİNİ BOZDU
AB Dışişleri ve Güvenlik Politikası Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini'nin sözcüsü Catherine Ray tarafından bugün sosyal medya üzerinden yapılan açıklamada, AB'nin İran'daki gelişmeleri izlediği ve İran makamlarıyla temas halinde olduğu belirtildi. Gelişmeleri gözlemlemeyi sürdüreceklerini ifade eden Ray, “İran Cumhurbaşkanı Ruhani'nin açıklamalarının ardından barışçıl gösteri ve ifade özgürlüğünün garanti edilmesini umuyoruz” ifadelerini kullandı.
RUSYA'DAN ABD'YE TEPKİ GELDİ
ABD'nin gösterilere destek açıklamasına ilk tepki Rusya'dan geldi. Rusya Dışişleri Bakanlığı, bugün yaptığı açıklamada konunun İran'ın iç meselesi olduğunu belirtti. Olayların şiddet ve kan dökme yoluyla tırmanmamasını umduklarını kaydeden bakanlık, "Ülkedeki durumu istikrarsızlaştırılabilecek dış müdahaleler (İran'ın içişlerine) kabul edilemez" ifadelerini kullandı.
TÜRKİYE'DEN İLK AÇIKLAMA! RUHANİ'NİN SÖZLERİNE VURGU...
Türkiye'den ise ilk açıklama bugün Dışişleri Bakanlığı internet sitesinden yapıldı. Açıklamada şu ifadeler yer aldı: "İran'da 28 Aralık tarihinde başlayan gösterilerin yayılarak sürdüğü ve çıkan olaylarda ölenlerin olduğu, ayrıca kamu binalarının zarar gördüğü yönündeki haberlerden endişe duyulmaktadır. Türkiye, dost ve kardeş İran'ın toplumsal huzur ve istikrarının korunmasına büyük önem atfetmektedir. Bu bağlamda, Cumhurbaşkanı Ruhani'nin halkın barışçıl gösteri yapmaya hakkı olduğu, ancak kanunların çiğnenmemesi ve kamu malına zarar verilmemesi gerektiği yolundaki açıklaması dikkate alınarak şiddetten kaçınılması ve provokasyonlara kapılınmaması lazım geldiğine inanıyoruz. Bir an önce ülkede sükunetin sağlanmasını ve sağduyunun hakim kılınarak olayların tırmanmasının önüne geçilmesini, gelişmeleri kışkırtıcı söylem ve dış müdahalelerden kaçınılmasını temenni ediyoruz."
İran'ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, gösterilere ilişkin ilk açıklamasını bugün (2 Ocak 2018) yaptı. İran lideri, İran'ın düşmanlarının ülkede karışıklık çıkardığını söyledi. Hamaney'in resmi internet sitesinde paylaşılan açıklamada, "İran ulusunun ilerlemesi, güvenliği ve onuru şehitlerin kendilerini kurban etmesine borçludur. Düşmanların katliamlarını bu ülkede yapmalarını engelleyen şey ülke içindeki iman, cesaret ve fedakarlık ruhudur" dedi. Hamaney, son olaylar hakkında 'doğru zamanda' ulusa sesleneceğini ifade etti.
ÇAVUŞOĞLU, CEVAD ZARİF iLE GÖRÜŞTÜ
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, İranlı mevkidaşı Muhammed Cevad Zarif ile görüşmesinde İran'daki son durumu değerlendirdi.
MEVCUT DURUM
- 'İran Bölünebilir': Araştırmacılar sokağa inen İranlı sayısının yüzde 4 düzeyinde olduğunu, ancak bu sayının her geçen dakika arttığını ve olayların büyümesi durumunda İran'ın bölünme tehlikesi ile karşı karşıya kalacağını ifade ediyor.
- 50 Şehirde Protesto: Meşhed'de başlayan gösterilerin İran'ın 50 şehrine yayıldığı ve devam ettiği belirtiliyor.
- Kaç ölü, kaç yaralı var?: Ülkede süren gösterilerde dün gece 9 kişi daha öldü. Necafabat kentinde ise bir polisin öldürüldüğü aktarıldı. Bu bir polisin yaşamını yitirdiğine dair ilk resmi açıklama oldu. Böylelikle düzenlenen gösterilerde toplamda ölü sayısının 27'ye çıktığı belirtildi. Aralarında hükümete yakın Fars haber ajansının da bulunduğu haber kaynakları, ülke genelindeki gözaltı sayısının 200'ü aştığını aktarıyor.
- Göstericiler ne istiyor?: Sosyal medya sitelerinde paylaşılan videolarda İran'da göstericilerin "İran İslam Cumhuriyeti" değil "İran Cumhuriyeti" istediklerini bağırdıkları anlar görüntülendi. Why There Is No God (Neden Tanrı Yok?) adlı kitabın yazarı ve bir ateist olan Armin Navabi tarafından Twitter'da paylaşılan videolara göre göstericiler “reformcu” özelliğiyle iktidara gelen Hasan Ruhani liderdiğindeki reformcuları da muhafazakarlarla aynı kefeye koyuyor ve “Reformcular, muhafazakarlar, vaktiniz doldu” diye bağırıyor. Yine sosyal medyada paylaşılan bir videoda rejim muhafızlarından birinin söyleyeceği bir söz için göstericiler birbirlerini susturuyor ve muhafız, “Ben sizinle savaşmak için asker olmadım” diye göstericilere sesleniyor. Göstericiler de rejim muhafızına, “Gel bizim yanımızda dur, gel bizim yanımızda dur” diyerek destek çağrısı yapıyor. Protestolarda başörtüsünü çıkartıp sallayan kadının görüntülendiği ve binlerce kez paylaşılan kısa video da Armin Navabi tarafından paylaşılmıştı.
- İran yönetimi ne düşünüyor?: İran Milli Güvenlik Yüksek Konseyi Sekreteri Ali Şemhani İran'daki protestolarla ilgili yapılan sosyal medya paylaşımlarının ABD, Suudi Arabistan ve İngiltere tarafından yönetildiğini öne sürdü. Lübnan medyasına konuşan Şamhani, "İran'daki durumla ilgili etiketler ve mesajlar ABD, İngiltere ve Suudi Arabistan'dan geliyor. Durumla ilgili sosyal medya ağlarında yaşanan şey, İran halkına karşı bir vekalet savaşıdır" dedi.