Dış Politika Araştırma Enstitüsü'nün yazarlarından Maximilian Hess'in kaleme aldığı, “İran krizi Orta Asya ve Kafkasya'daki komşuları tehdit ediyor” başlıklı analiz haberde, muhtemel bir ABD-İran çatışmasının bu ülkeleri etkileyeceği öne sürüldü.
Maximilian Hess'in analiz haberinin özetlenmiş metni şöyle:
İran'ın üç eski Sovyet komşusu Ermenistan, Azerbaycan ve Türkmenistan, ABD-İran çatışmasının potansiyel etkisini düşünürken; bu ülkelerden neredeyse hiç bahsedilmiyor. ABD-İran arasında meydana gelebilecek muhtemel bir çatışma, bu üç ülke olmak üzere Orta Asya ve Kafkasya bölgesini istikrarsızlaştıracak.
Bu üç ülke, ABD'nin İran konusundaki dış politikasında daha az ilgi görüyor; çünkü içlerindeki İran etkisi daha az yaygın. En açık örnek, İran gibi çoğunluk Şii'dir ve sınır boyunca tarihi ve etnik bağları olan Azerbaycan'dır; ancak hükümet uzun süredir Tahran'a dikkatli bir şekilde yaklaşmıştır. İki ülke, son beş yılda ilişkileri artırdı. Tahran'ın ülkeyi istikrarsızlaştırdığı Azerbaycan'daki imalar daha az yaygınlaştı. Bakü yönetimi, onları zaman zaman bir mazeret olarak görmesine rağmen - kısmen İran parası Bakü'den, Batı'ya aktı.
Ayrılmak için çatışma olsaydı, Bakü savunmada olacaktı. Devleti komşu Ermenistan ile uzun süredir devam eden çatışmaya, öfkeyi yönlendiren İslamcılığı kontrol altında tutma çabaları geniş ölçüde başarılı oldu. Bununla birlikte, herhangi bir Batı-İran savaşı dini imalarda bulunacaktır. Çatışma, ülkenin başa çıkmaya uygun olmadığı Azerbaycan'a yeni mülteci akışını da riske atacaktı. Kısacası, İran'daki çatışma Bakü'de rejim istikrarı için ciddi bir risk oluşturabilir.
Ermenistan, Bakü ve Tahran arasındaki “çılgınlık” dinamiğine kıyasla, İslam Cumhuriyeti ile samimi ilişkilere sahiptir. Başbakan Nikol Pashinyan, ülkenin Tahran, Moskova ve Batı arasındaki karmaşık pozisyonunda ustaca ilerledi. İran ve Ermenistan arasındaki temel ekonomik ilişki Erivan'ın elektrik karşılığında İran gazını ithal etmesidir. Ancak bu, daha geniş bölgesel jeopolitiğe dayanıyor, çünkü Kremlin'in Ermenistan'ın gaz ağlarını kontrol etmesi, Moskova'ya Erivan'daki hükümet üzerinde kaldıraç sağlamakla kalmıyor, aynı zamanda Tahran ile ilişkisini şekillendirmesini de sağlıyor.
Sonuç olarak, hem Moskova hem de Erivan çatışmanın Ermenistan-İran sınırını kapatabileceğinden korkuyor. Bu, Ermenistan'ı Gürcistan'a daha bağımlı hale getirecektir; çünkü Türkiye ve Azerbaycan ile sınırları zaten kapalıdır. ABD'nin bölgedeki en yakın müttefiki olan Gürcistan'ın konumu, ABD'nin İran ile çatışması durumunda zora girebilir.
Washington Gürcistan'ı herhangi bir destek için çağırırsa, bu durum daha fazla jeopolitik boyut alabilir. Gürcistan topraklarının ABD askeri çabaları için kullanımına Moskova karşı çıkacaktı. Son olarak İran, İran'daki Azeri nüfusundan çok daha küçük olmasına rağmen, büyük bir Ermeni nüfusuna sahiptir. Hem Ermeniler hem de Azeriler Dağlık Karabağ çatışması konusundaki tutumları için Tahran'dan destek istemişlerdir. İran şu ana kadar taraf tutmaktan kaçındı, ancak her iki ülkenin ABD'nin eylemini desteklediği düşünülürse bu değişebilir.
İran'ın devam eden askeri çatışmada olmayan tek bir komşusu var, Türkmenistan. Gelişmeler ortaya çıktıkça, Türkmenistan devekuşu rolünü oynayacak ve başını kuma gömecek. Örneğin Türkmenistan devlet medyası krizden bir kez bahsetmedi. Aşkabat, belirtilen tarafsızlığını ve uluslararası tecritinin ABD-İran askeri çatışmasını azaltacağını umuyor. Nüfusunun Şii değil, çoğunluğu Sünni olması, nüfusu arasındaki serpintinin azaltılmasına yardımcı olacaktır.
Bununla birlikte, İran'dan küçük bir mülteci akışı bile İran ile Irak dışında herhangi bir ülkeden daha uzun bir sınırı olan Türkmenistan'ı istikrarsızlaştırabilir. Başkan Kurbankulu Berdimuhammedov'un ülkesi, onlarca yıldır süren ekonomik kötü yönetimden sonra gıda sıkıntısı çekiyor. Kriz o kadar şiddetli ki, sessizce ülkeden insanların kitlesel olarak dışarı akmasına neden oldu. Bazı tahminlere göre Türkmenistan, son on yılda nüfusunun üçte birini kaybetti. Türkmenistan geçmişte İran'a biraz gaz satmış olsa da, 2016'dan beri böyle yapmadı. Yoğunlaşan çatışmanın, neredeyse tamamen Çin'e gaz ihracatına bağlı olan Türkmenistan ekonomisi üzerindeki etkisi minimal olacaktır.
Ancak Türkmenistan'ın nominal tarafsızlığına rağmen, ülke ekonomisi ve güvenliği nedeniyle sırasıyla Çin ve Rusya'ya bağımlı. Tahran'a karşı herhangi bir ABD askeri harekatında alarma geçecek olan bu iki güç, kesinlikle İran'ın arka kapısı olarak Aşkabat'a yaslanacaktı.
Bakü, Erivan ve Aşkabat, olayları dikkatle izleyecek. Muhtemel bir ABD-İran çatışmasının Körfez Ülkeleri, Irak, Lübnan, İsrail ve hatta Afganistan'a kadar sıçrayabileceği uzun süredir konuşuluyor. Yaşanabilecek olumsuz bir gelişmeden İran'ın Avrasya komuşları da önemli ölçüde etkilenebilecek.
* Yazar hakkında: Maximilian Hess, Dış Politika Araştırma Enstitüsü'nde Avrasya Programında bir Orta Asya üyesidir. Londra'daki AKE International'da Avrupa ve Avrasya masalarını yönettiği Politik Risk Analizi ve Danışmanlığı Bölüm Başkanıdır.
Kaynak: https://www.fpri.org/
*İçerik özetlenerek verilmiştir. Bu analizde yer alan görüşler yazarına aittir.