İran ile ABD arasında nükleer anlaşmaya dönüş konusundaki tıkanıklık devam ederken İranlı uzmanlar, Tahran-Washington hattında en uygun ara bulucu ülkelerin Türkiye, Katar, Rusya ve Çin olabileceğini düşünüyor.
Yeni ABD yönetiminin yaptırımları kaldırmasını bekleyen ancak henüz bu beklentisini elde edemeyen İran, Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması (NPT) kapsamında 2016'dan bu yana gönüllü olarak uyguladığı Ek Protokolü askıya almaya hazırlanıyor.
Bu ortamda iki ülke arasındaki nükleer anlaşmaya dönüşle ilgili düğümün çözülmesi için ise Türkiye dahil bazı ülkelerin devreye girebileceği yorumları yapılıyor.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, 11 Şubat'ta Doha'da Katarlı mevkidaşı Muhammed bin Abdurrahman Al Sani ile yaptığı görüşmede, Türkiye ve Katar'ın Tahran-Washington arasında başta yaptırımlar olmak üzere sorunların çözümü için ara bulucu olabileceğini söyledi.
Katar Dışişleri Bakanı Al Sani de dün Tahran'a giderek İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ve mevkidaşı Muhammed Cevad Zarif ile görüştü.
İran Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Said Hatibzade, konuyla ilgili açıklamasında Katar'ın ara buluculuk girişimlerinden memnuniyet duyduklarını belirtti.
Bununla birlikte Umman Dışişleri Bakanı Sayyid Badr bin Hamad bin Hamoud al Busaidi de dünkü açıklamasında ülkesinin bölgedeki gerilimi düşürmeye yardımcı olmak için hazır olduğunu bildirerek, "Biz İran ve ABD ile iyi ilişkilere sahibiz." dedi.
Ayrıca, Bağdat'ın da bu rolü üstlenmek istediği görülüyor. İran medyasına konuşan Orta Doğu uzmanı Hasan Hanizade, Irak Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin'in 3 Şubat'ta Tahran'a yaptığı ziyarette İran ile Suudi Arabistan ve ABD arasında ara buluculuk teklifini ilettiğinin bilgisini verdi.
"Ara buluculuk ihtiyacı" tartışılmaya devam ediyor
İranlı yetkililer, birkaç gün öncesine kadar nükleer anlaşmanın ara buluculuğa ihtiyacı olmadığını ifade ediyordu. Ancak diplomatik söylemlerin aksine İran'daki medya ve diplomasi dışı çevrelerin farklı bir söylem izlediği görülüyor.
Ev hapsindeki muhalif lider Mehdi Kerrubi'nin yakın dostu ve eski milletvekili İlyas Hazreti yönetimindeki İtimad gazetesi, ABD'nin nükleer anlaşmaya dönüşü için müzakerelerin yavaş ilerlediğini ileri sürdü.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani'yi destekleyen en önemli medya kuruluşları arasında olan İranlı İşçiler Haber Ajansına konuşan Amerikalı siyaset bilimci William Beeman ise ABD ile İran arasında güven sorunu olduğuna dikkati çekerek, "Bu nedenle, iki ülke arasında bir ara bulucuya ihtiyaç var." ifadelerini kullandı.
Tahran'ın nükleer anlaşma düğümünü çözmek için ara buluculuğa görünürde karşı çıkmasına rağmen, bazı ülkelerden bu önemli görevi kendileri için yerine getirmesini istemesi uzak bir ihtimal değil.
Hangi seçenek ara buluculuk için daha uygun?
Tüm bunlarla beraber, İran ile ABD arasında kimin ara buluculuk yapabileceği sorusu sorulmalı. Bu konuda, birkaç siyasi blok öne çıkıyor. İlki, Rusya ve Çin. ikincisi, nükleer anlaşmanın Avrupalı tarafları olan İngiltere, Almanya ve Fransa. Üçüncüsü, Katar ve Türkiye. Dördüncüsü ise Irak, Umman ve Kuveyt gibi ülkeler.
Konuyla ilgili AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan İran'ın "Şark" gazetesinin yazarlarından Muhammed Hadi Musevi, İran'ın müzakerelerde güçlü desteği olduğu için Çin-Rusya bloğu ile ilerlemeyi tercih ettiğini söyledi.
Musevi, "Belki de bu yüzden Çin ve Rusya bugünlerde bu konu hakkında daha fazla çabalıyor. Hükümetin içinde yer almayan İran'daki karar vericiler Rusya ve Çin'i güvenilir kabul ediyor ve onların gölgesi altında müzakere masasına oturulması halinde daha güçlü görüneceklerini düşünüyorlar." diye konuştu.
Musevi, Avrupa'nın Orta Doğu'daki ülkelerle çıkarlarının çatışmadığını ve bu yüzden nükleer anlaşmanın taraflarından İngiltere, Fransa ve Almanya'nın ara buluculuğunun yerinde olacağını düşündüğünü belirtti.
İran'ın eski Bakü Büyükelçisi Efşar Süleymani ise ara buluculuk için Avrupa ülkelerinin rol oynamasının mümkün görünmediğini belirterek, "Nükleer anlaşmanın imzalandığı ve uygulandığı süreçte Avrupalıların performansı ile ABD'yle ortak çıkarları göz önüne alındığında, İngiltere, Almanya ve Fransa'nın ara buluculuğunun olumlu bir görünümü bulunmuyor." dedi.
İran ile ABD arasındaki müzakerelerin önce gizli, daha sonra diplomatik görüşmeler halinde de olsa doğrudan olmasının daha iyi olacağını ifade eden Süleymani, şunları söyledi:
"Buna rağmen ara bulucu olması gerekiyorsa ülkemizle birçok ortak çıkarı olan bir ülke seçmek daha iyi olacaktır. Katar, ara buluculuk için adı geçen tüm ülkelerin arasında en uygun seçenektir. Suudi Arabistan, Mısır ve müttefikleri Katar'a ambargo uyguladığı zaman İran bu ülkeye destek olmuştu. Bu yüzden Katar, İran'a borçlu olduğunu hissediyor bu da Katarlı yetkililerin İran ile ABD arasında ara buluculuk yapmak için daha samimi bir çaba göstermesine yol açabilir."
Türkiye'nin de muhtemel ara bulucu adaylarından olduğunu söyleyen Süleymani, "Türkiye, İran ile ortak çıkarlara ve çeşitli alanlarda ortak görüşlere sahip olduğu için Katar'dan sonra nispeten iyi bir ara bulucu olabilir. Türkiye'nin Katar'daki varlığı belli bir seviyeye kadar İran'ın ve Katar'ın ara buluculuğu için de faydalı olabilir." dedi.
İran'ın eski Bükreş ve Budapeşte Büyükelçisi Ali Ekber Ferazi ise "Shafaqna" haber ajansında yayımlanan haberde, Çin ve Rusya'nın, Tahran ve Washington arasında ara bulucu olamayacağı değerlendirmesinde bulundu.
Ferazi, "Çin ve Rusya'nın ABD ile kendi sorunları var. Bu konuya müdahil olmaları halinde nükleer anlaşma ve İran kartını kullanarak ABD'den tavizler isteyeceklerdir." ifadelerini kullandı.
İran'ın "PANA" haber ajansına konuşan araştırmacı Hasan Beheştipur da Zarif'in ara buluculuk için Avrupa'yı önerdiğini hatırlatarak, "Müzakerelerin doğrudan olması daha iyi olacaktır. Avrupalılar pratikte yararsız olduklarını ve sorunları çözme gücüne sahip olmadıklarını ve ABD'nin politikalarına karşı koyamayacaklarını gösterdiler." dedi.
Sonuç olarak uluslararası dengeler gözetildiğinde ara buluculuk için "Katar-Türkiye" seçeneğinin kuvvetlendiği söylenebilir. Her iki ülke de ABD ve İran ile iyi ilişkilere sahip olmakla birlikte İran'a yönelik yaptırımları uygun bulmuyor. Ayrıca Ankara, Doha'nın en önemli stratejik müttefiki olarak biliniyor. Katar'ın İran-ABD arasında ara buluculuk yapması halinde Türkiye de bu konuda rol sahibi olacaktır.
