Suriye ve Irak'ta Arap Baharı sonrası başlayan çatışmalarda bir anda büyüyen ve bölgedeki siyasi ve askeri dengeleri değiştiren IŞİD'in, son aylarda gerileme dönemine geçtiği görülüyor.
ABD öncülüğündeki koalisyon güçlerinin destek verdiği Irak ve Suriye'deki muhalif gruplar IŞİD'in kontrol ettiği bölgeleri ele geçirmeye başladı. ABD merkezli araştırma şirketi IHS, bu hafta yayımladığı raporda, IŞİD'in son 14 ay içinde, Suriye ve Irak'ta kontrol ettiği toprakların yüzde 22'sini kaybettiğini açıkladı. Bu toprak kaybının yüzde 8'lik kısmının son 3 ayda yaşandığı belirtildi. Raporda yer alan bilgilere göre IŞİD, büyük bölümü petrol kaynaklı olan gelirlerinin yüzde 40′ını da yitirdi.
Afganistan, Pakistan, Somali ve Yemen'de aradığı desteği bulamayan IŞİD, mevcut siyasi krizden ve çatışma ortamından yararlanarak Kuzey Afrika'da varlığını güçlendirmeyi amaçlıyor.
Birleşmiş Milletler (BM) raporlarına göre, Arap Baharı sonrası Kuzey Afrika'daki silahlı örgütler kuruldukları günden bu yana en güçlü konumlarına ulaştı. Özellikle Libya'da giderek güçlenen IŞİD, Kuzey Afrika ülkelerinde düzenlediği kanlı saldırıları ile bölge istikrarını en fazla tehdit eden örgüt haline geldi. Son araştırmalar IŞİD'in Afrika ve Avrupa'daki yeni üyelerini Libya'ya yönlendirdiğine ve Kuzey Afrika'da daha fazla üye kazanmak için çalışmalar yaptığına işaret ediyor.
IŞİD Libya'da güç kazanıyor
Muammer Kaddafi'nin devrilmesinden sonra çıkan iç savaştan ve siyasi istikrarsızlıktan kurtulamayan Libya, Kuzey Afrika'daki örgütlerin yıllardır merkezi olan Cezayir'in yerini almış durumda.
Kuzey Afrika'daki gücünü artırmak isteyen IŞİD için Libya kritik öneme sahip. Libya'nın aşiretlerden oluşan yapısı ve her grubun kendi silahlı gücünün olması, IŞİD'in işini daha da kolaylaştıran unsurlar arasında yer alıyor.
Kaddafi dönemindeki yıllık 40 milyar dolar petrol geliri, çok sayıda silah deposunun varlığı ve Avrupa'ya yapılan insan kaçakçılığının merkezinde olması Libya'yı IŞİD'in Kuzey Afrika'daki öncelikli hedefi yapıyor.
Irak'ta Saddam Hüseyin dönemindeki bazı askeri liderlerin ve istihbarat yöneticilerinin şu an IŞİD bünyesinde olduğu gibi Libya'da da Kaddafi dönemindeki bazı istihbarat ve askeri yetkililerinin IŞİD'e destek verdiği iddia ediliyor.
BM Yaptırım İzleme Heyetinin 9 Mart'ta BM Güvenlik Konseyi'ne sunduğu yıllık rapora göre, Libya dışından yabancı savaşçıları da bünyesine katmaya devam eden IŞİD, Libya'daki varlığını ve kontrol ettiği toprakları artırıyor.
Raporda ayrıca IŞİD'in kendisini, ülkeyi dış müdahaleden koruyacak tek güç olarak göstermeye çalıştığı ve halkın desteğini kazanabilmek için milliyetçi bir söylem ile propaganda yaptığı belirtiliyor.
IŞİD'in Libya kolu, kaçırdığı 21 Mısırlı Hristiyan'ı 16 Şubat 2015'te infaz ederek dünya genelinde gündeme geldi. Derne şehrinde, 20 Şubat 2015'te düzenlediği üç farklı intihar eyleminde 40'tan fazla sivil öldü. Ocak 2016'da Zlitan kentinde düzenlediği intihar saldırısında da 60'tan fazla kişi hayatını kaybetti.
ABD, Libya'da ilk olarak 13 Kasım 2015'te IŞİD'e hava saldırısı düzenledi ve bu saldırıda IŞİD'in Libya sorumlusu Ebu Muğire Kahtani öldürüldü.
IŞİD'in Libya'daki militan sayısı hakkında farklı rakamlar ifade ediliyor. ABD Savunma Bakanlığı, IŞİD'in Libya'da 6 binden fazla militanı olduğunu söylerken yerel kaynaklar bu rakamın bin civarında olduğunu aktarıyor.
6 bin Tunuslu IŞİD saflarında
Tunus İçişleri Bakanlığı Sözcüsü tarafından 2016'nın ilk günlerinde yapılan resmi açıklamaya göre, çoğunluğu IŞİD saflarında olmak üzere 6 bin civarında Tunus vatandaşının silahlı örgütlerin bünyesinde savaştığı belirlendi.
El-Kaide ve IŞİD saflarında savaştıktan sonra ülkelerine dönen Tunus vatandaşları, Tunus yönetiminin endişelerini artırıyor.
Sadece 2014 yılında 2 bin 400 Tunuslunun Irak ve Suriye'ye gittiği ve aynı yıl içinde 376 kişinin de savaş bölgelerinden Tunus'a döndüğü ülkenin resmi makamları tarafından açıklandı.
Terör örgütü IŞİD, Tunus'ta da kanlı saldırılar düzenledi. 18 Mart 2015'te Bardo Müzesi'ne düzenlenen saldırıda 20'si turist 23 kişi öldü, 47 kişi yaralandı. 26 Haziran 2015'te Susa kasabası sahilinde düzenlenen saldırıda 39 kişi öldü. Son olarak Libya sınırındaki Bingirdan ilçesinde 6 Mart 2016'da düzenlenen saldırıda 18'i asker 35'i IŞİD militanı olmak üzere toplam 53 kişi yaşamını yitirdi.
IŞİD'in Cezayir'deki uyuyan hücreleri
Cezayir'de silahlı terör örgütleri 90'lı yıllarda yaşanan iç savaştan günümüze kadar varlıklarını devam ettiriyor. Ülkedeki silahlı militanların sayısının artışına sebep olan etkenlerin başında İslami söyleme sahip "İslami Selamet Cephesi" isimli partinin 90'lı yıllarda iktidara gelmesinin ardından darbeyle indirilmesi var.
El-Kaide'nin Kuzey Afrika kolu Mağrib El-Kaidesi, Cezayir'de uzun yıllardır faaliyet gösteriyor ve El-Kaide hakkında araştırma yapan araştırmacılara göre, merkezinin bu ülkede olduğu tahmin ediliyor.
IŞİD'in hilafet ilan etmesinin ardından bir grup Cezayir'deki El Kaide'den ayrılarak 2014'ün Eylül ayında "Hilafetin Askerleri" isimli örgütü kurdu.
IŞİD'e bağlılığını ilan eden bu örgüt ismini ilk olarak, kaçırdığı Fransa vatandaşı Herve Gourdel'i infaz ederek duyurdu. Cezayir hükümeti, Aralık 2014'te düzenlenen bir operasyonda Hilafetin Askerleri isimli grubun lideri ve 30 üyesinin öldürülmesinin ardından IŞİD'in Cezayir'deki varlığının sona erdiğini duyurdu.
Cezayir'de uzun zamandır IŞİD saldırısı söz konusu değil. 500 civarında vatandaşının IŞİD saflarında savaştığını resmi olarak açıklayan Cezayir, IŞİD üyelerine yönelik operasyonlara devam ediyor.
El-Kaide'nin güçlü yapılanması nedeniyle IŞİD'in Cezayir'de yeniden örgütlenmeye gitmesi zayıf bir ihtimal olarak görülürken, IŞİD'in çok sayıda uyuyan hücre evinin olduğu ve yeni militan bulma çalışmaları yürüttüğü yerel basın tarafından sıklıkla gündeme getiriliyor.
Fas'ta muhtemel IŞİD saldırısı
Kuzey Afrika'da IŞİD'e yönelik en fazla 'terör operasyonu'nun gerçekleştiği ülke olan Fas'ta son 8 ayda yaklaşık bin kişi terör örgütüne üye olmak suçundan tutuklandı. Rabat hükümeti tarafından yapılan resmi açıklamaya göre, 719'u IŞİD saflarında olmak üzere bin 505 Fas vatandaşı terör örgütleri bünyesinde yer alıyor ve bu rakam her geçen gün artıyor.
IŞİD'in şimdiye kadar herhangi bir saldırı düzenlemediği Fas'ta IŞİD'e yönelik son operasyonlarda gözaltına alınan kişilerin eylem hazırlığında oldukları açıklandı. İçişleri Bakanlığı, şubat ayı içerisinde yapılan operasyonlarda yakalanan militanların terör saldırısı planladıklarını itiraf ettiklerini ve baskın yapılan evlerde otomatik tüfek, tabanca, göz yaşartıcı bomba, çok sayıda mermi ve patlayıcı imalatında kullanılan maddelerin ele geçirildiğini açıkladı.
Afrika genelinde IŞİD tehlikesi
Afrika, örgütler için yeni bir genişleme sahasına dönüşüyor. Kuzey Afrika'nın haricinde kıtanın diğer bölgelerindeki IŞİD varlığının en fazla olduğu ülke Nijerya.
IŞİD'e, 7 Mart 2015'te katıldığını açıklayan Boko Haram örgütü resmi açıklamalara göre son iki yıl içinde 10 binden fazla kişiyi öldürdü. Terörden kaynaklanan ölümlerin sayısı baz alındığında Nijerya, Irak, Afganistan ve Pakistan'dan sonra dünya genelinde dördüncü sırada yer alıyor.
Nijerya, IŞİD'in Afrika'da en fazla militanının olduğu ve en çok saldırı düzenlediği ülke konumunda.
Somali'de faaliyet yürüten El-Kaide bağlantılı Eş-Şebab'tan ayrılan ufak bir grup IŞİD'e katıldıklarını duyurdu. Somali yerel basını Şebab ile bu grup arasındaki çatışmalar sonucunda grubun dağıldığını ancak Şebab içerisinde halen IŞİD sempatizanlarının olduğunu aktardı.
Mısır'da Sina Vilayeti
Mısır'ın Sina bölgesinde Arap Baharı sonrası ortaya çıkan, 10 Kasım 2014'te IŞİD'e biat ettiğini duyuran ve adını "Sina Vilayeti" olarak değiştiren "Ensar Beyt el-Makdis" adlı örgütün son aylarda eski gücünü kaybettiği iddia ediliyor.
Mısır güvenlik yetkilileri bu zayıflamanın başlıca nedenleri arasında örgüte yönelik operasyonların ve örgüt içerisinde yaşanan anlaşmazlıkların olduğunu söylüyor.
"Ensar Beyt el-Makdis" örgütü içerisinde El-Kaide'ye yakın bir grup ayrılarak Cundu'l İslam ( İslam Askerleri) isimli yeni bir örgüt kurdu. Mısırlı yetkililer bu grubun da dağıldığını, bazı üyelerinin yeniden IŞİD'e katıldığını ve liderleri Hişam el-Haşmavi'nin de Libya'ya kaçtığını açıkladı.
"Kuzey Afrika da tıpkı Irak ve Suriye gibi karıştırılmak isteniyor"
IŞİD'in Kuzey Afrika'daki amaçları ve mevcut durumu hakkında AA muhabirine açıklamada bulunan Ortadoğu ve Afrika Araştırmacıları Derneği (ORDAF) Libya Uzmanı Emrah Kekilli, "Milyon dolarları kontrol eden ve karanlık bir örgüt olan IŞİD, yabancı menşelidir, birileri tarafından üretilmiştir ve bölge gerçekliği ile bir alakası yoktur. Ortadoğu'dan Kuzey Afrika'ya aktarılmasının temel nedeni de Kuzey Afrika'yı yeniden dizayn etmek isteyenlerin kendi amaçları doğrultusunda bu örgütü kullanmak istemeleridir." dedi.
Terör örgütü IŞİD'in merkezinin Kuzey Afrika'ya aktarıldığı haberlerinin özellikle Batı tarafından gündeme getirildiğini belirten Kekilli, "Uluslararası medyanın verdiği haberlerle bizim yerelden aldığımız haberler birbiriyle uyuşmuyor." diye konuştu.
Kuzey Afrika'da IŞİD'in en güçlü olduğu ülke Libya'nın Sirte şehrinde Kaddafi'nin aşiretinin ve eski yönetimdeki bazı istihbarat çalışanlarının IŞİD'e destek verdiğine dikkati çeken Kekilli, tüm bunlara rağmen IŞİD'in Libya'daki gücünün uluslararası medyada abartıldığını söyledi.
IŞİD'in Kuzey Afrika genelinde ciddi bir gücünün bulunmadığını ancak bazı aktörler tarafından örgütün gücünün hızlı bir şekilde artırıldığını belirten Kekilli sözlerini şöyle tamamladı:
"Kuzey Afrika'nın en temel sorunu demokrasidir, insan haklarıdır, özgürlüktür, seçimlerdir, halkın mevcut imkanlardan yararlanamamasıdır, gençlerin gerekli eğitimi alamamasıdır ve dinin yanlış yorumlanmasıdır. Kuzey Afrika da tıpkı Irak ve Suriye gibi karıştırılmak isteniyor. Bu nedenle önümüzdeki günlerde IŞİD'in Kuzey Afrika'daki saldırılarının artacağını düşünüyorum. IŞİD belli bir güce geldikten sonra Kuzey Afrika'daki bazı ülkelere askeri müdahale yapılacak. Bölgenin temel sorunları siyasal sistem içerisinde çözülebilir."