Ahmet Doğan
Körfez krizi olarak da bilinen ve 5 Haziran 2017'de Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Bahreyn ve Mısır gibi ülkelerin öncülük ettiği ve Katar ile diplomatik ilişkilerin kesilmesi ve bu ülkeye hava, kara ve deniz ambargosu uygulanmasına ilişkin süreç 3. yılını geride bırakırken, taraflar arasında yapılan birtakım görüşmelere rağmen krizin sonlandırılması yönünde şu zamana kadar somut bir adım atılamamıştır. Halihazırda Kuveyt'in arabuluculuk, Umman'ın kolaylaştırıcılık faaliyetleri ile sonlandırmaya çalıştığı Körfez krizini belirsiz bir gelecek beklemektedir. Bu durum da halihazırda çalkantıda olan bölgedeki istikrarsızlığı derinleştiren unsurlardan biri olmaya devam etmektedir.
Katar'da 1995 yılında kansız bir darbe sonucu babasının yerine geçen Hamad bin Halife es-Sani ile ülke yeni bir döneme girmiş ve bu değişim sonrasında Katar takip ettiği politikalar ile Körfez bölgesinde ön plana çıkmaya başlamıştır. Katar'ın Suudi Arabistan ve BAE ekseninden çıkıp bağımsız bir politika izlemesi özellikle bu iki ülkeyi rahatsız etmiştir. Şeyh Hamad'ın 2013 yılında görevi kendisi gibi İngiltere'de Sandhurst Kraliyet Askeri Akademisi'nde eğitim alan oğlu Temim bin Hamad es-Sani'ye devretmesi ile Katar'daki bu eğilim hız kazanmıştır. Katar'ın Arap Devrimleri sürecinde Suudi Arabistan ve BAE'den farklı bir politika takip etmesi ve özellikle Suudi Arabistan'ın bölgedeki en büyük rakibi olan İran ile iyi ilişkiler kurması Katar'ı bölgede hedef ülke konumuna getirmiştir.
Körfez krizinin fitilini ateşleyen olay, 23 Mayıs 2017 tarihinde Katar resmi haber ajansının sitesinin ele geçirilmesi yoluyla sitede Katar Emiri'ne ait olduğu iddia edilen ABD dış politikasını eleştiren ve İran'ı öven birtakım beyanların yayınlanması olmuştur. Bu beyanlar özellikle Suudi Arabistan ve BAE ile bağlantılı hesaplar tarafından süratle yayılmıştır. 24 Mayıs'ta da Katar merkezli el-Cezire'nin internet sitesine erişim Suudi Arabistan ve BAE'de engellenmiştir. 5 Haziran tarihine gelindiğinde Suudi Arabistan, BAE, Bahreyn ve Mısır Katar ile tüm diplomatik ilişkilerini kestiklerini açıklamışlardır.[1] Açıklamada Katar terörizmi desteklemekle ve İran-Türkiye ile olan yakın ilişkileri sebebiyle suçlanmıştır. Ardından Katar'ın tek kara sınırını paylaştığı ülke Suudi Arabistan, Katar ile sınırlarını kapatmış, diğer ülkelerle birlikte hava ve karadan da Katar'a ambargo uygulamaya başlamıştır.
Körfez krizinin patlak vermesinden hemen sonra ABD Başkanı Donald Trump twitterda yayınladığı mesajlar ile ambargo uygulayan ülkeleri desteklediğini göstermiştir.[2] Öte yandan Türkiye ve Kuveyt ise arabuluculuk yaparak krizin çözüme kavuşturulması için yoğun mesai harcamıştır. Özellikle tüm sınırlarının kapatılması dolayısıyla temel ihtiyaç maddelerinin karşılanması konusunda sorun yaşamaması için Türkiye'den Katar'a yardım gönderilmiştir. Katar'da askeri üsse sahip olan Türkiye buradaki asker sayısını da arttırarak güvenliğin sağlanması için adım atmıştır.[3] Bu girişimlere ek olarak yoğun bir diplomasi trafiği yürüten Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Katar, Kuveyt, Suudi Arabistan ve Rusya liderleriyle telefonda görüşerek barışçıl bir çözüm sağlanması için mesai harcamıştır.[4]
3 yılı geride bırakan bu süreçte taraflar arasında diplomatik bir savaş verilmiştir. Aynı yılın eylül ayında gerçekleştirilen BM 72. Genel Kurulu'nda konuyu gündeme getiren Katar Emiri ambargoyu kınayarak bunun insan hakları sözleşmesine aykırı bir durum olduğunu ifade etmiştir. Yine 2017 yılının sonunda Kuveyt'te gerçekleştirilen Körfez İş birliği Konseyi (KİK) zirvesine Katar Emiri katılırken Suudi Arabistan, BAE ve Bahreyn düşük seviyede katılım göstermiştir. 2019 yılında ise Suudi Arabistan'ın başkenti Riyad'da düzenlenen KİK zirvesine Katar Emiri, Suudi Arabistan Kralı Selman bin Abdülaziz'in davetine rağmen katılmamıştır. Toplantıda Katar, başbakan seviyesinde temsil edilmiştir. Bu olayda Katar diplomatik bir hamle yaparak Suudi Arabistanlı yöneticilerin hedeflemiş olduğu diplomatik zaferi engellemiştir. Yine Katar'ın 2019 yılında OPEC üyeliğinden ayrılması da Katar'ın krize karşı verdiği bir tepki olarak değerlendirilmektedir. Ülkeler arasındaki diplomatik kriz futbol sahalarına da yansımıştır. 2019 yılında Katar'da düzenlenen Körfez Ulusları Kupası'na Suudi Arabistan, BAE ve Bahreyn önce katılmayacaklarını açıklasalar da daha sonra fikir değiştirmişlerdir.[5] Geçtiğimiz ay sonu ise Katar'ın KİK'ten ayrılacağı yönünde haberler medyada dolaşmış fakat bu iddialar daha sonra Katarlı yetkililer tarafından yalanlanmıştır.[6]
Yaşanan krizin Katar üzerindeki etkisine bakıldığında ise farklı sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Bu süreçte en çok mağduriyet yaşayan kesim şüphesiz Katar vatandaşları olmuştur. Katarlı vatandaşların ambargo uygulayan ülkelerden sınır dışı edilmesi sebebiyle birçok aile birbirinden ayrılmak zorunda kalmıştır. Katar'daki Ulusal İnsan Hakları Komitesi geçtiğimiz günlerde bir rapor yayınlayarak kriz süresince işlenen insan hakları ihlallerine vurgu yapmıştır. Bu rapora göre, 3 yıllık süreçte Suudi Arabistan, BAE ve Bahreyn tarafından, komite tarafından izlenen ve belgelenen 4.275 insan hakları ihlali tespit edilmiştir.[7] Ekonomi tarafına bakıldığında ise Katar'ın ambargo süresince güçlü bir duruş sergilediği söylenebilmektedir. Nitekim 2018 yılı verilerine bakıldığında ambargoya rağmen Katar'ın gayrisafi milli hasılasının %2,2 oranında arttığı görülmektedir. 2017'de bu artış %1,6 olarak gerçeklemiştir.[8]
Katar Sanayi ve Ticaret Odası son 3 yılı değerlendirdiği bir raporunda ülkenin özellikle tarım, sanayi ve gıda güvenliği konusunda somut adımlar atarak, birçok üründe kendi kendine yeterliğini arttırdığını belirtmiştir. Özellikle ambargo uygulayan ülkelerden ithal edilen ürünlerde alternatifler yaratılarak yerli piyasanın ihtiyaçlarının giderilmesinde katkı sağlandığı ifade edilmiştir. Katar'da kriz başlamadan önceki yıl çeşitli sektördeki sanayi tesislerinin sayısı 1171 iken, 2019 yılı sonu itibariyle bu sayının 1464'e yükseldiği yine aynı raporda ifade edilmiştir. Yine bu süreçte Katar'da 47.000 yeni şirket faaliyete geçmiştir.[9]
Gelinen noktada tüm bu karşılıklı hamlelere rağmen Katarlı yetkililer krizin çözümü için karşılıklı görüşmeye her daim açık oldukları mesajını, buldukları her fırsatta dillendirmeye devam etmektedir. Buna ek olarak son zamanlarda krizin gidişatını etkileyebilecek bir iddia ortaya atılmıştır. Buna göre ABD, ambargo dolayısıyla İran hava sahasını kullanan ve bu kullanım için İran'a ödeme yapan Katar'ın üzerindeki hava sahası ambargosunun kaldırılması için başta Suudi Arabistan olmak üzere ambargocu devletlere baskı uygulamaktadır.[10] Burada Trump yönetiminin temel motivasyonu her ne kadar İran'ın Katar üzerindeki etkisini kırmak ve Katar üzerinden elde ettiği geliri engellemek olsa da bu hamlenin dolaylı yoldan Körfez krizinin çözümüne etki edip etmeyeceğini önümüzdeki günler gösterecektir.
Öte yandan Suudi Arabistan ve BAE tarafından gelen açıklamalar, krizin çözümünün yakın gelecekte pek de mümkün olmadığı izlenimini vermektedir. Nitekim Suudi Arabistan'ın BM Büyükelçisi Abdullah el-Muallimi bir açıklama yaparak Katar ile diplomatik ilişkilerin başlamasının Doha'nın kendisinden talep edilenleri karşılaması halinde mümkün olacağını ifade etmiştir.[11] Bu konuda kendisine yapılan talepleri egemenlik haklarına bir saldırı olarak değerlendiren Katar'ın görüşmelere ancak herhangi bir önkoşul olmaması halinde başlamayı kabul edeceklerini defaatle vurgulaması krizin çözümü konusunda bir ilerleme kaydedilmesinin zor olduğunu ortaya koymaktadır. Bu duruma paralel olarak, BAE Dış İşlerinden Sorumlu Devlet Bakanı Enver Gargaş da krizin üçüncü yıldönümüne atfen twitterda yaptığı bir açıklamayla krizin nedenlerinin ve çözümlerinin belli olduğunu ifade ederek ülkesinin bu konudaki tavrının değişmediği mesajını vermiştir.[12] Özetle bahsi geçen noktaları göz önüne aldığımızda krize ilişkin ablukacı ülkelerin tutumunda köklü bir değişiklik olmadığı ve Körfez krizinin diplomatik yollarla çözülmesinin kısa vadede uzak bir ihtimal olduğu söylenebilir.
Kaynaklar:
[1] Ahmed Yousef, “Qatar blockade enters fourth year: Timeline”, Anadolu Agency, 06/06/2020, https://www.aa.com.tr/en/economy/qatar-blockade-enters-fourth-year-timeline/1867504
[2] Twitter, 06/06/2017, https://twitter.com/realDonaldTrump/status/872062159789985792
[3] Daren Butler and Tülay Karadeniz, “Turkey sends Qatar food and soldiers, discusses Gulf tensions with Saudi”, Reuters, 22/06/2017, https://www.reuters.com/article/us-gulf-qatar-turkey-saudi/turkey-sends-qatar-food-and-soldiers-discusses-gulf-tensions-with-saudi-idUSKBN19D0CX
[4] Daily Sabah, “Turkey plays a mediating role to solve Gulf crisis through dialogue”, 07/06/2017, https://www.dailysabah.com/diplomacy/2017/06/07/turkey-plays-a-mediating-role-to-solve-gulf-crisis-through-dialogue-1496793029
[5] TRT World, “Deadlock as Qatar embargo marks three-year anniversary”, 06/06/2020, https://www.trtworld.com/middle-east/deadlock-as-qatar-embargo-marks-three-year-anniversary-36861
[6] Al Jazeera, “Reports of Qatar leaving Gulf bloc ‘incorrect and baseless'”, 29/05/2020, https://www.aljazeera.com/news/2020/05/reports-qatar-leaving-gulf-bloc-incorrect-baseless-200529074045205.html
[7] NHRC Statement No. (02/2020) on the Third Anniversary of the Blockade of Qatar, 02/06/2020, https://nhrc-qa.org/en/nhrc-statement-no-02-2020-on-the-third-anniversary-of-the-blockade-of-qatar/
[8] Al Jazeera, “Qatar blockade: Five things to know about the Gulf Crisis”, 05/06/2020, https://www.aljazeera.com/news/2019/06/qatar-blockade-gulf-crisis-190604220901644.html
[9] MARHABA, “47,000 Companies Established in Qatar since Siege-QC Chairman”, 03/06/2020, https://www.marhaba.qa/47000-companies-established-in-qatar-since-siege-qc-chairman/
[10] Middle East Eye, “US pushing for Saudi and UAE to end Qatar airspace ban: Report”, 0/06/2020, https://www.middleeasteye.net/news/us-pushing-saudi-uae-end-airspace-ban-against-qatar-report
[11] Middle East Affairs, “GCC May Restore Ties With Qatar If Doha Complies With Demands: Saudi UN Ambassador”, 09/06/2020, https://middleeastaffairs.net/2020/06/09/gcc-may-restore-ties-with-qatar-if-doha-complies-with-demands-saudi-un-ambassador/
[12] Gulf News, “Gargash: Gulf cannot return to what it was before Qatar crisis”, 05/06/2020, https://gulfnews.com/world/gulf/gargash-gulf-cannot-return-to-what-it-was-before-qatar-crisis-1.71887980
Kaynak: https://www. orsam.org.tr/
*İçerik orijinal haline bağlı kalınarak verilmiştir. Bu makalede yer alan görüşler yazarına aittir.