Rusya'da Başkan Putin'in siyasi gündemi sarsan Anayasa değişikliği teklifi hızla uygulama yolunda ilerlerken, hâlâ Rus liderin kafasında 2024 için nasıl bir model olduğu sorusuna yanıt aranıyor. Bir yandan Putin'in "2'nci perestroyka" planladığı yorumu yapılırken, diğer yandan Rus liderin devlet başkanı olmasa bile ipleri elinde tutacağı fiili bir "Politbüro modeli" düşündüğü iddiaları gündemde.
Bazı yorumcular SSCB'yi tek başına yöneten Stalin'in resmi unvanının SSCB Komünist Partisi Genel Sekreteri olduğuna, yani "devlet başkanı" gibi bir sıfat taşımadığına dikkat çekerek, 2024'te sonra da Güvenlik Konseyi'nin fiilen "Politbüro" haline gelip ülke yönetiminde asıl söz sahibi organ olabileceğini vurguluyor.
Rusya parlamentosunun alt kanadı Duma, Devlet Başkanı Vladimir Putin'in sunduğu anayasada düzenleme yapılmasına yönelik yasa tasarısını hafta içi ilk oturumda kabul ederek, referanduma kadar gidecek yolda ilk somut adımı attı.
Putin şu düzenlemeleri teklif etmişti:
Devlet görevlileri için (başbakan, bakanlar ve valiler dahil) yabancı vatandaşlığa ve yurtdışında oturum iznine sahip olmama önkoşulunun anayasa ile sabitlenmesi.
Devlet başkanlığı adaylığı için koşulların daha sıkı hale getirilmesi: Adaylar Rusya'da en az 25 yıl yaşamış olmalı ve yabancı vatandaşlığa sahip olmamalı.
Devlet başkanının iki dönemden fazla görev yapamayacağına yönelik hükümdeki ‘arka arkaya' koşulunun kaldırılması: Tasarı ile bir Rusya vatandaşı, toplamda iki dönemden fazla devlet başkanı olarak görev yapamayacak.
Duma'ya başbakan, vekiller ve bakanları yalnızca onaylama değil, tayin etme yetkisinin verilmesi.
(Parlamentonun üst kanadı) Federasyon Konseyi'ne yeni yetkiler verilmesi: Devlet Başkanı güvenlik güçleri kurumlarının yöneticilerinin atanması konusunda parlamentonun üst kanadının onayını almalı.
Federasyon Konseyi'ne Anayasa Mahkemesi ve Yüksek Mahkemelerin hâkimlerini görevden alma, devlet başkanının önerisiyle başsavcı ile yardımcılarını atama ve görevden alma yetkisinin verilmesi. Anayasa Mahkemesi'ndeki hâkim sayısı 19'dan 11'e düşürecek.
Anayasa Mahkemesi'ne, devlet başkanının talebi doğrultusunda, vali tarafından onaylanıncaya kadar bölge yasalarının anayasaya uygun olup olmadığını denetleme hakkı verilmesi.
Danıştay'ın statüsünün güçlendirilmesi. Böylelikle devlet kurumlarının kararlaştırılan biçimde işleyiş ve etkileşimini, iç ve dış politikanın başlıca yönelimleri ile devletin sosyal ve ekonomik gelişim önceliklerinin belirlenmesini sağlanmaya yönelik bir kurum olacak.
Anayasanın Rusya'da uluslararası hukukun öncelikli oluşu hakkındaki 15. maddesinde bir değişikliğe gidilmemesi, aynı zamanda 79. maddede devletlerarası organlarca varılan kararların ‘Rusya anayasasına aykırı olmaları halinde', uygulanamaz olacaklarının belirtilmesi. Bu tür kararların uygulanabilir olup olmadığına Anayasa Mahkemesi karar verecek.
Devlet başkanının veto hakkı üzerinde değişikliğe gidilmesi: Mevcut anayasa ile devlet başkanı 14 gün içinde parlamentonun kabul ettiği bir kararı veto edebiliyor, ancak parlamentonun iki kanadının bu vetoyu kabul etmeme hakkı var. Bu durumda devlet başkanı yasayı yedi gün içinde imzalamak zorunda. Getirilmek istenen düzenlemeyle devlet başkanına belirlenen süre içinde (süre belirtilmiyor) söz konusu yasanın anayasaya uygun olup olmadığını Anayasa Mahkemesi'nde tartışmaya açma hakkı verilecek. Mahkeme, anayasaya uygun olduğuna karar verirse, devlet başkanının yasayı üç gün içinde imzalaması gerekecek, imzalamazsa yasa Duma'ya geri götürülecek.
Yasa tasarısı parlamento tarafından kabul edildikten sonra, düzenleme halk oylamasına sunulacak.
PUTİN'İ 2024'TEN SONRA NE BEKLİYOR?
Business FM'e değerlendirmede bulunan Rus politolog Georgiy Vovt, yeni sistemde başbakanın devlet başkanına bağımlılığının artacağına dikkat çekti. Putin'in 2024'ten sonra hangi görevde bulunacağının netleşmediğini belirten uzman, "Politik süpermen kim? Bunun yanıtı yok" dedi. Vovt, Putin'in ilerleyen dönemde şaşırtan yeni adımlar atabileceği öngördü.
Yeni değişiklik sonrası devlet başkanının yalnızca üç bakanı atama yetkisine sahip olacağını belirten Vovt, “Bakanları ise devlet başkanının atadığı başbakan belirleyecek. Devlet başkanı artık başbakanı hükümetten bağımsız olarak görevden alabilecek” dedi.
Devlet başkanının kolluk güçlerinin yöneticilerini ve dışişleri bakanını Duma ve Federasyon Konseyi'ne danışmadan tek başına atayabileceğine işaret eden uzman, “Anayasada öncelikle başkanın yönetimindeki bakanlıkların ve kurumların varlığı garanti altına alınıyor. Başkan ayrıca Federasyon Konseyi'nden hakimlerin görevden alınmasını talep edebilecek” ifadelerinde bulundu.
Bunun kuvvetler ayrılığı ve yargı bağımsızlığına aykırı olduğunu savunan Vovt, “Anayasa Mahkemesi, yürürlüğe girmeyen yasaların anayasaya uygunluğunu denetleme yetkisine kavuşuyor. Ama ancak devlet başkanı talep ederse bunu yapabilecek. Anayasa Mahkemesi'nde hakim sayısının 19'dan 11'e düşmesiyle, mahkeme üzerinde daha kolay denetim sağlanabilecek. Devlet başkanı parlamentoya karşı ‘süper veto' yetkisine kavuşuyor. Yani başkanlık sistemi zayıflamıyor, daha da güçleniyor” değerlendirmesini yaptı.
Öte yandan BBC'nin Rusça Servisi'nden Sergei Goryaşko, Putin'in iktidarda kalmak istediğini ve esas sorunun bunun nasıl yapılacağı olduğunu söyledi.
Konuşulan senaryolardan birisi, Medvedev'in de ikinci adamlığına getirildiği Güvenlik Konseyi'nin görev ve yetkilerinin artırılarak, başındaki ismin de devlet başkanından daha güçlü olacağı bir düzene geçileceği yönünde.
Güvenlik Konseyi, şu anda bir danışma kurulu görevi görüyor ve 85 bölge valisi ile siyasi parti liderleri gibi bir dizi yetkiliden oluşuyor. Çok fazla üyesi bulunan Konsey'in toplantıları Kremlin'deki en büyük salonlardan birinde yapılıyor.
Putin'in önerdiği anayasa değişiklikleri arasında, Güvenlik Konseyi'nin yetkilerinin artırılması ve anayasa koruması altında resmi bir devlet kurumuna dönüştürülmesi de yer alıyor.
Carnegie'nin Moskova Merkezi'nden analist Alexander Baunov, Putin'in Güvenlik Konseyi'nin yapısını tartışmaya açmasının dikkat çekici olduğunu söyledi.
Baunov, "Güvenlik Konseyi'nin yapısını tartışmaya açma nedeni, devlet başkanlığının üzerinde yer alan ve gücü elinde tutan bir makam yaratmak istemesi olabilir" dedi.
Analistler, Medvedev gibi, Putin'in 20 yıldır en yakınında olan bir ismin bu konseyin başkan yardımcılığına getirilmesinin bu senaryoyu güçlendiren bir etken olduğunu belirtiyor.
Başkanlık sisteminin devamından yana olduğunu belirten Putin'in yaptığı bir diğer öneri de parlamentoya, başbakanı seçebilmesi için daha geniş yetkiler verilmesi oldu.
Rus lider, anayasada devlet başkanlığı seçimleriyle ilgili maddeden "üst üste" ifadesini çıkartarak, devlet başkanlarına toplamda en fazla iki dönem görev hakkı tanınmasını önerdi. Medvedev, yapılacak bu değişikliklerin "tüm güçler dengesini değiştireceğini" söyledi.
King's College London'ın Rusya Enstitüsü Başkanı Sam Green, şu anda devletin üst kademelerinde bulunanların 2024 yılından sonra güçlerini korumak için önümüzdeki dönemde "Duma (parlamentonun alt kanadı), Devlet Konseyi ve Putin üçgeninde aynı anda üç farklı satranç maçı yapmaları gerekeceğini" söyledi.