Hürriyet'ten Sevin Turan'ın haberine göre; Bloomberg Milyarderler Endeksi'ne göre, Rusya'nın en varlıklı kişisi unvanını taşıyan Potanin, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e en yakın isimlerden biri olarak biliniyor. Hatta Potanin'in ismi 2018 yılında ABD Hazine Bakanlığı tarafından açıklanan ve 114 Rus siyasetçi ve iş insanı ile 96 oligarktan oluşan "Putin listesi"nde de yer alıyordu.
Ne var ki Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ilk gününden bu yana Roman Abramoviç'ten Oleg Deripaska'ya birçok Rus oligark ABD ve Avrupa'nın ağır ekonomik yaptırımlarının hedefi olurken, Potanin'e dokunulmadı. Tabii bu Rus iş adamının süreci kayıpsız atlattığı anlamına da gelmiyor. Potanin bu 27 günlük süreçte servetinin aşağı yukarı dörtte birini kaybetti ve halihazırdaki varlığı 24,9 milyar dolara geriledi.
Peki kim bu adam? Servetinin kaynağında ne yatıyor? Daha da önemlisi başka oligarklara yaptırım üstüne yaptırım açıklanırken, Potanin'in dokunulmazlığı nereden geliyor? İşte cevabı...
NORNICKEL'IN YÜZDE 35'İ ONUN
61 yaşındaki Vladimir Potanin, dünyanın en büyük rafine nikel üreticisi olan Nornickel'in CEO'su ve çoğunluk hissedarı.
INSIDER'ın aktardığına göre, Potanin, Nornickel'in yüzde 34,6'lık hissesini elinde bulunduruyor. Nornickel ise dünya genelindeki yüksek kalite nikelin yüzde 22'sini, paladyumun ise yüzde 40'ını üretiyor. Bloomberg'in verileri, şirketin 2021 yılı cirosunun 17,9 milyar Dolar olduğuna işaret ediyor.
Ancak Nornickel, Potanin'in ilk şirketi değil. Rus iş adamı 1990 yılında madencilik, enerji ve gayrimenkul sektörlerinde faaliyet gösteren bir holding olan Interros'u kurdu. 2002 yılında kurulan Open Investments da Interros bünyesinde bir emlak şirketiydi. Open Investments'ın internet sitesine göre, şirketin piyasa payı 2018'de 5,1 milyar dolar ile en üst seviyeye ulaştı. Potanin, Interros hisselerini 2010'da elden çıkardı.
Diğer yandan Rus eczacılık şirketi Petrovax de Potanin kontrolünde. Şirket 2020 yılında piyasaya sürülen Polyoxidonium isimli ilaçla gündeme gelmişti. Peki kimdir Potanin? Biraz geçmişe dönelim...
Norilsk Nikel (Nornickel) şirketi adını merkezinin bulunduğu Norilsk şehrinden alıyor. Dünyanın en kuzeydeki şehirlerinden biri olan Norilsk, eskiden özellikle siyasi suçluların gönderildiği bir gulag yani çalışma kampıydı. Bugün ise Nornickel gibi maden şirketleri ve rafineriler nedeniyle "gezegenin en kirli şehirlerinden biri" olarak biliniyor. Örneğin 2020 yılında Nornickel'ın sahip olduğu bir boru hattından 45 ton jet yakıtı toprağa sızdı. Birkaç ay önce de şirketin bir başka tesisinde bulunan bir tanktan 20 bin ton dizel yakıt sızıntısı yaşanmıştı. Bölge aynı zamanda dünyanın en zengin mineral yataklarından birine sahip. Permafrostun (donuk toprak) 1,5 kilometre altında bulunan bu yataklar uzmanlarca "şu an halen dünyadaki en zengin damar" olarak nitelendiriliyor.
YELTSİN DÖNEMİNDE BAŞBAKAN YARDIMCILIĞI DA YAPTI
1961'de Moskova'da dünyaya gelen Potanin, bir diplomat ile bir doktorun oğlu. Uluslararası ilişkiler eğitimi alan Potanin, üniversiteden sonra sekiz yıl boyunca Sovyet Dış Ticaret Bakanlığı'nda çalıştı.
30 yaşında tanıştığı Mihail Prokhorov'la zaman içinde iş ortağı oldular. İkili önce Uluslararası Finans ve Yatırım Şirketini ardından da zamanında Rusya'nın en büyük özel bankası olan Oneksim Bank'ı kurdu. Potanin 1992 yılında yani henüz 31 yaşındayken bankanın genel müdürü oldu.
1996 yılında Boris Yeltsin'in ikinci kez Rusya Devlet Bakanlığı'na seçilmesinden kısa bir süre sonra Potanin enerji ve ekonomiden sorumlu birinci başbakan yardımcısı olarak siyaset sahnesine adım attı. O yılların kaynaklarına göre, Potanin, Yeltsin'in seçimi ikinci kez kazanmasını sağlayan ve "Büyük Yedi" adı verilen oligarklar topluluğunun bir parçasıydı. Potanin'in başbakan yardımcılığı görevi Ağustos 1996'dan Mart 1997'ye kadar devam etti.
DİĞER OLİGARKLAR SERVETLERİNİ ONA BORÇLU
Adı onlar kadar çok duyulmamış olsa da bugünün ünlü ve çok zengin oligarklarının çoğunun varlıklarını Potanin'e borçlu olduğunu söylemek mümkün. Zira Potanin Dış Ticaret Bakanlığı'nda görev yaptığı dönemde, "hisse karşılığı kredi" programının fikir babalığını yaptı.
1990'lara damga vuran bu program kapsamında, Rusya'nın varlıklı girişimcileri ve bankaları, Moskova hükümetine borç para veriyor, karşılığında da ülkenin doğal kaynaklarının işletilmesinden sorumlu şirketlerden hisse alıyordu. Hükümet çoğu zaman aldığı kredileri zamanında ödeyemiyor, sonuçta devlet şirketleri varlıklı bireylerin malı haline geliyordu.
Potanin de Nornickel'in kontrolünü bu yolla elde etti ve böylece Rusya'nın en zengin kişisi haline geldi. Serveti 13,9 milyar dolar olarak hesaplanan ünlü oligark Roman Abramoviç de "hisse karşılığı kredi" programından faydalanarak edindiği hisselerle Nornickel'ın bir başka ortağı oldu. Şirketin açıklamalarına göre, Abramoviç, Nornickel'in hisselerinin yaklaşık yüzde 2'sine sahip. Oleg Deripaska'nın sahibi olduğu Rusal alüminyum şirketi de Nornickel'da yüzde 26'nın üzerinde paya sahip.
Abramoviç de Deripaska da Batı'nın yaptırımlarından nasibini alırken, Potanin'in başına en azından şimdilik böyle bir durum gelmiş değil. Ancak bu Potanin'in Putin ve Rusya ekonomisi için diğer oligarklardan daha önemsiz olduğu anlamına gelmiyor.
Peki Potanin'e neden yaptırım uygulanmıyor? Bunun ardında Nornickel'ın küresel endüstrideki yeri ve önemi yatıyor. Geçtiğimiz günlerde Wall Street Journal gazetesi "Bu Rus Metal Devi Yaptırım Uygulanamayacak Kadar Büyük Olabilir" başlıklı haberinde bu konuyu mercek altına aldı. Gazeteye konuşan analistlere göre, Batılı devletler, Nornickel'a ve Potanin'e uygulanacak bir yaptırımın küresel ekonomiye ve kendilerine vereceği zarardan çekiniyor ve bu yönde bir adım atmıyor. Bu durum petrol, doğalgaz gibi emtia şirketlerinin birçoğu için geçerli ancak özellikle paladyum söz konusu olduğunda Nornickel'ın alternatifini bulmak çok zor. Nornickel'in piyasasının yüzde 40'ını elinde tuttuğu paladyum katalik konvertörlerin ve yarıiletken çiplerin üretiminde hayati bir rol oynuyor. Nikel ise elektrikli araçların bataryaları için kritik önemde bir metal. Nornickel ayrıca kobalt ve bakır gibi enerji nakil metallerini de üretiyor.
PUTİN'LE SIK SIK BİR ARAYA GELİYORLAR
Putin ile Potanin'in tanışıklığı en az 20 yıl öncesine uzanıyor. Fotoğraf arşivlerine bakıldığında, ikilinin 2000 yılından bu yana çeşitli etkinliklerde yan yana görüntülendiğini görmek mümkün.
Arşivlerde Potanin'in Dimitri Medvedev'le bir arada olduğu fotoğraflar da var. 2008-2012 yılları arasında Rusya Devlet Başkanı olan Medvedev, kendisinden sonra Putin'in tekrar seçilmesi yönündeki kampanyalara destek vermişti. Medvedev ayrıca 2012-2020 yılları arasında başbakanlık da yaptı.
SOÇİ KIŞ OLİMPİYATLARI'NA 2,5 MİLYAR DOLAR YATIRDI
Potanin aynı zamanda 2014'te Soçi'de yapılan Kış Olimpiyatları'nın finansmanına yardımcı olan çok sayıdaki Rus milyarderden biriydi. Forbes dergisine göre, Potanin bir kayak merkezine ve başka bazı tesislere toplam 2,5 milyar dolar yatırım yaptı.
Şubat 2013'te BBC'ye konuşan Potanin bu yatırımının karşılığında pek bir şey alamadığını söylemişti. Potanin, "Başkan Putin'le Avusturya'da kayak yapıyorduk ve 'Rusya'da da böyle güzel kayak merkezleri olsa ne iyi olur' diye konuşuyorduk. Mesele yatırımın karşılığını almak değil güzel bir miras bırakmak" diye konuşmuştu.
ONUN DA YATLARI MEŞHUR
Yukarıda da dediğimiz gibi, Potanin birçok Rus oligarkın aksine fazla medyatik bir isim değil. Ama onun da diğer oligarklarla ortak bir noktası var: Yat sevgisi.
75 metrelik Anastasia isimli yatını 2008 yılında satın aldı. Potanin, 2012'de Anastasia'yı 125 milyon euro karşılığında satışa çıkardı. Satış nihayet 2018'de 75 milyon euro karşılığında gerçekleşti.
Potanin 2012'de Nirvana isimli başka bir yat daha satın aldı.
Anastasia ve Nirvana, Putin'in Hollanda'da bulunan armatörlük şirketi Oceanco'ya sipariş ettiği üç kardeşin ikisiydi. Üçüncü kardeş olan Barbara da 2017'de inşa edildi. 88 metre uzunluğundaki Barbara'nın piyasa değeri 165 milyon euro olarak belirlenmişti.
Barbara ile aynı uzunlukta olan Nirvana, oligark yatları arasında en lükslerinden biri. 3 metre derinliğinde bir havuzu ve bir helikopter pisti olan yatın 6 güvertesi birbirine bir merdivenle ve bir cam asansörle bağlanıyor.
Marine Traffic verilerine göre, Mart ayı başlarında Maldivler'de bulunan Nirvana, şu an Dubai'de demirlemiş durumda.
Potanin'in ilgi alanlarından biri de buz hokeyi.
2018'de Financial Times'a verdiği bir röportajda, Rus iş adamı kendine ait özel bir buz pisti olduğunu, haftada en az iki kez hokey oynadığını, bu oyunlarda kendisine zaman zaman Putin'in de eşlik ettiğini anlatıyordu.
Gazetenin "Peki hanginiz daha iyi oynuyorsunuz?" sorusuna Potanin, "Ben daha gencim" diye yanıt vermişti.
Potanin'in servetinin büyüklüğü herkesçe biliniyor ancak aynı şeyi Putin için söylemek çok zor. 2018 yılında Washington Post'a konuşan finansçı Bill Browder, 2015 itbarıyla Putin'in potansiyel servetinin 200 milyar dolar olabileceğini belirtiyordu.
BOŞANMASI VE ÇOCUKLARI DA OLAY OLDU
Potanin 30 yıldır evli olduğu Natalya Potanina'dan 2014 yılında ayrıldı. Çiftin boşanması varlık bölüşümünün bir krize dönüşmesiyle epey gürültülü oldu ve günlerce gazete manşetlerini süsledi.
Potanina, 2014 yılında Business Insider'a yaptığı açıklamada, Potanin'in boşandıkları dönemde 15 milyar dolar değerinde olan servetinin yarısını istediğini söylemişti.
Daha sonra Rusya Hukuki Bilgi Edinme Ajansı'nın yaptığı açıklamada, Potanina'ya, çiftin Moskova'da birlikte yaşadıkları ve Potanin'de kalan apartman dairesindeki hissesi karşılığında 6,8 milyon dolar, ayrıca Moskova bölgesinde üç parsel arazi verildiği belirtildi.
Potanin ikinci eşi Ekaterina ile 2014'te evlendi. Çiftin bir çocukları olduğu söyleniyor. Potanin'in ilk evliliğinden de Anastasya, İvan ve Vasili isminde üç çocuğu bulunuyor.
Aquabike (su motosikleti) dalında ülkesinde oldukça iyi tanınan başarılı bir sporcu olan Anastasya'nın 2018'deki düğünü de tıpkı anne ve babasının boşanması gibi büyük olay olmuştu. O günlerin gazetelerine göre, Potanin, Fransız Rivierası'nda lüks bir otelde yapılan düğün için 10 milyon dolar harcadı. Tüm misafirlerin özel jetlerle Antibes'e götürüldüğü, 5 yıldızlı Hotel du Cap-Eden-Roc'taki konaklamalarının da yine gelinin babası tarafından karşılandığı bildirildi.
SERVETİNİ HAYIR KURULUŞLARINA BIRAKAN ZENGİNLERDEN
Diğer yandan Potanin, 2010 yılında yaptığı bir açıklamada, servetinin önemli bir kısmını üç çocuğuna miras bırakmak yerine bir vakfa bağışlayacağını duyurdu. Potanin kararının kısmen "çocuklarının milyarların baskısından kaçınmasına yardım etmek" amacıyla alındığını söyledi.
Şubat 2010'da Financial Times'a konuşan Potanin, "Servetim kimseye miras kalmayacak. Sermayem toplumun iyiliği için harcanmalı ve bu toplumsal amaçlar için harcanmaya devam etmeli" ifadelerini kullandı.
Potanin bu amaçla 1999 yılında kurulan Vladimir Potanin Vakfı'nı hayata geçirdi. Nornickel'ın internet sitesinde yer alan Potanin biyografisinde vakfın misyonunun "Rusya'da uzun vadeli eğitim ve kültür projeleri gerçekleştirmek" olduğu belirtiliyor.
Potanin bu bağlamda 2016 yılında 250 parçalık ve Rus ve Sovyet sanat eserleri koleksiyonunu Fransa'nın başkenti Paris'te bulunan Pompidou Merkezi'ne bağışladı. Bir yıl sonra da Fransa devleti tarafından Şeref Nişanı'yla ödüllendirildi.
Potanin yakın zamana kadar New York'ta bulunan Solomon R. Guggenheim Vakfı'nın mütevelli heyetinde yer alıyordu. Ancak vakıf 2 Mart'ta bir açıklama yaparak, Potanin'in bu görevinden istifa ettiğini duyurdu.
New York Times'ın aktardığına göre açıklama metninde, "Guggenheim Rusya'nın işgalini ve Ukrayna'nın hükümetine ve halkına karşı açılan sebepsiz savaşı kınamaktadır" ifadeleri kullanıldı.
O DA GATES'LER VE BUFFETT GİBİ YAPTI
Potanin aynı zamanda Warren Buffet ile Bill ve Melinda Gates Vakfı'nın 2010'da hayata geçirdiği küresel hayır kuruluşu Giving Pledge'e bağış yapan ilk Rus milyarder olmuştu. Giving Pledge'e katkı yapan milyarderler, servetlerinin çoğunluğunu hayır kuruluşlarına aktarma sözü vermiş oluyor.
Giving Pledge'in internet sitesi için kaleme aldığı bir yazıda Potanin, "Zenginliğin kamunun iyiliği için çalışması gerektiğine samimiyetle inanıyorum. Bu nedenle daha iyi bir dünya için, özellikle de kendi ülkemin, Rusya'nın, daha iyi bir geleceğe kavuşması için kendi katkımı yapmaya çalışıyorum" ifadelerini kullanıyordu.