Suriye'de 14 yılı aşkın süredir devam eden iç savaş, yalnızca ülkeyi değil, uluslararası sistemin etkinliğini de derinden sarstı. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), veto mekanizmasıyla 5 daimi üyenin tahakkümünde işlevsizliğini gözler önüne serdi.
SURİYE KRİZİNİN BAŞLANGICI VE BM'NİN YETERSİZ TEPKİSİ
Suriye'de 2011 yılında barışçıl reform talepleriyle başlayan halk hareketleri, kısa sürede silahlı çatışmalara dönüştü. BM, savaşın önlenebilir olduğu dönemde kararlı bir diplomatik girişimde bulunmadığı için eleştirildi.
BMGK, kriz boyunca Rusya ve Çin'in vetolarıyla yaptırım ve müdahale kararları alamadı. Bu durum, uluslararası sistemin Suriye halkının çektiği acılar karşısında etkisiz kaldığını ortaya koydu.
SURİYE ÖZEL TEMSİLCİLERİ VE ÇÖZÜMSÜZLÜK
Suriye krizini çözmek için BM birçok özel temsilci atadı.
- Kofi Annan, 2012'de sunduğu 6 maddelik barış planıyla umut verse de plan uygulamaya geçemedi.
- Lakhdar Brahimi, 2012-2014 yıllarında siyasi geçiş planları üzerinde çalıştı, ancak taraflar arasında bir uzlaşma sağlanamadı.
- Staffan de Mistura, 2014-2019 yıllarında Anayasa Komitesinin kurulması dahil çeşitli çabalarda bulundu, ancak etkili bir sonuç elde edilemedi.
- Geir Pedersen, 2019'dan itibaren yürüttüğü temsilcilik görevinde anayasa çalışmalarına öncülük etse de taraflar arasında güven oluşturulamadı.
BMGK'NİN VETO MEKANİZMASI: İNSANİ KRİZLERİN ÖNÜNDE ENGEL
BMGK, Suriye krizinde birçok kritik karar tasarısını daimi üyelerin vetoları nedeniyle hayata geçiremedi:
- Rusya ve Çin, yaptırımlar ve askeri müdahale önerilerini defalarca veto etti.
- Kimyasal silah kullanımı ve sivillere yönelik saldırılara dair tasarılar, veto mekanizması nedeniyle uygulanamadı.
- Suriye'ye uluslararası yardımların ulaştırılmasına ilişkin mekanizmalar dahi veto edildi.
Bu vetolar, BMGK'nin insani krizler karşısında etkisiz kaldığını ve sistemin meşruiyetini sorgulattı.
BM'NİN SURİYE'DEKİ İNSANİ ÇALIŞMALARI VE SORUNLAR
BM, sahadaki insani yardım faaliyetlerinde de sınırlı kaldı:
- Rejimin ve çatışan tarafların engellemeleri, yardım ulaştırmayı zorlaştırdı.
- Kuşatma altındaki bölgelerde açlık ve hastalıklarla mücadele eden milyonlarca kişiye etkili destek sağlanamadı.
- Türkiye, Ürdün ve Lübnan'daki Suriyeli mülteciler için yeterli uluslararası destek sağlanamadı.
BM'nin insan hakları ihlallerini belgeleme çabaları da failleri adalet önüne çıkaracak bir mekanizma oluşturulamadığı için sonuçsuz kaldı.
SURİYE KRİZİ VE BM'NİN MEŞRUİYET KRİZİ
Suriye'deki 14 yıllık yıkım, BM'nin yapısal sorunlarını ve BMGK'nin 5 devletin veto tahakkümünde nasıl işlevsiz hale geldiğini ortaya koydu.
- BMGK, ateşkes, insani yardım ve savaş suçlarına ilişkin somut adımlar atamazken, kriz daha da derinleşti.
- ABD, Rusya, Çin, Fransa ve İngiltere'nin çıkar çatışmaları, BM'nin etkisizliğini perçinledi.
Bu süreç, yalnızca Suriye halkının değil, uluslararası toplumun da büyük bir hayal kırıklığına uğradığını gösteriyor.