Tunus'ta 25 Temmuz'da (yarın) düzenlenecek referandumda, 9 milyon 296 bin 64 kayıtlı seçmen yeni anayasa için oy kullanacak.
Tunus'ta "Yasemin Devrimi" olarak adlandırılan 2011'deki sürecin ardından yarı parlamenter sistemi içeren 2014'teki anayasanın yerini alacak yeni anayasa, cumhurbaşkanına geniş yetkiler tanıyan 142 maddeden oluşuyor.
Tunus'un hür ve bağımsız devlet olduğu maddesiyle başlayan yeni anayasa taslağında, yönetim sisteminin cumhuriyet olduğu belirtiliyor.
Yeni anayasayla hükümetin veya herhangi bir hükümet üyesinin görevine başbakanın talebi üzerine ya da kendi kararıyla son verme hakkı verilen cumhurbaşkanı, görevini yerine getirmesi esnasında üstlendiği eylemlerden sorumlu tutulamayacak.
Cumhurbaşkanı Kays Said, 30 Haziran'da yeni anayasa taslağının duyulmasının ardından 5 Temmuz'da anayasa taslağına ilişkin yaptığı açıklamada, Tunusluları yeni anayasa için "evet" oyu kullanmaya çağırarak, hak ve özgürlükler ile hukukun üstünlüğünün halkın kontrolü altında olduğunu, bu yüzden herhangi bir korkuya yer olmadığını söyledi.
Seçim kampanyası sırasında Tunus kamuoyunda anayasa evet diyenler, anayasaya karşı çıkanlar ve referandumu boykot edenler olmak üzere 3 farklı görüş ortaya çıktı.
- Yeni anayasa taslağında öne çıkan maddeler
Toplam 10 bölüm ve 142 maddeden oluşan anayasa taslağında sırasıyla genel hükümler, hak ve özgürlükler, yasama organı, yürütme organı, yargının konumu, yerel ve bölgesel yönetimler, Bağımsız Yüksek Seçim Kuruluna ilişkin hükümler, Yüksek Eğitim Kurulu, anayasa değişikliği ve geçiş sürecine ilişkin hükümler yer alıyor.
Anayasa taslağı hazırlama sürecinde tartışmalara neden olan, "Tunus'un dini İslam'dır" maddesi yeni anayasada yer almadı. Bunun yerine yeni anayasa taslağında, "Tunus İslam ulusunun bir parçasıdır." maddesine yer verildi.
Cumhurbaşkanı Said, "Tunus'un dini İslam'dır." maddesinin yeni anayasada yer almayacağına ilişkin tartışmaların üzerine yaptığı açıklamada, "Yeni anayasada İslam hukukunun amaçlarını gerçekleştirmek için çalışıyoruz. Anayasada dini İslam olan bir devletten değil, dini İslam olan bir halktan bahsediyoruz." dedi.
Cumhurbaşkanına geniş yetkiler tanıyan yeni anayasa taslağına göre, Cumhurbaşkanı hükümet başkanını ve üyelerini atayacak.
Cumhurbaşkanının hiçbir şekilde görevden alınamaması ve herhangi bir denetim mekanizmasının olmaması tartışmaların merkezinde yer alıyor.
Yeni anayasa taslağına göre, Tunus Halk Meclisinin yanı sıra “Bölgesel ve Yerel Ulusal Konseyi” adıyla ikinci bir meclis daha kurulacak.
- Cumhurbaşkanı Said'in 25 Temmuz kararlarında uyguladığı 80. madde taslakta yer alıyor
Cumhurbaşkanı Said'in 25 Temmuz olağanüstü kararlarını Anayasa'nın 80. maddesine göre aldığını söylemesi tartışmalara neden olmuştu.
2014 Anayasa'nın 80. maddesine göre, ülkenin tehlike içinde bulunması durumunda cumhurbaşkanı, başbakanı azledebiliyor ve yürütme 30 gün boyunca cumhurbaşkanlığı kararlarıyla sürdürülebiliyor.
Yeni Cumhuriyet İçin İstişare Komitesi Başkanı Sadık Beliyd, 80. maddeye atıfta bulunarak yakın tehdit halinde cumhurbaşkanına gerekli her türlü önlem alma hakkı tanınmasının ülkeyi diktatörlüğe götürebileceği noktasında uyarıda bulundu.
Öte yandan yeni anayasa kabul edildiği takdirde, 25 Temmuz ile Parlamento seçimlerinin düzenleneceği 17 Aralık tarihine kadar ülkenin siyasi yapısının Cumhurbaşkanlığı kararnameleri ile şekillenecek olması tartışılan bir diğer konu olarak öne çıkıyor.
- Ülkenin ileri gelen partileri referandumu boykot eden cephede
Emel Partisi Siyasi Komite Başkanı Ahmed Necib eş-Şabbi öncülüğünde mayıs ayında kurulan Ulusal Kurtuluş Cephesi referandumu boykot eden en güçlü siyasi oluşum olarak dikkati çekiyor.
Ulusal Kurtuluş Cephesi içerisinde ülkenin önde gelen partilerinden Nahda Hareketi, Tunus'un Kalbi Partisi, Onur Koalisyonu, Tunus İrade Hareketi ve Emel Partisinin yanı sıra Darbeye Karşı Vatandaşlar Girişimi ile bağımsız siyasetçiler yer alıyor.
Ulusal Kurtuluş Cephesi tarafından 11 Temmuz'da yapılan açıklamada, 2014 Anayasası'na bağlılıklarını vurgulayarak 25 Temmuz'da yapılacak yeni anayasa referandumunun boykot edileceğini açıkladı.
Halkın iradesi olmadan cumhurbaşkanının tek taraflı olarak anayasayı askıya alamayacağı belirtilen açıklamada, Ulusal Kurtuluş Cephesi olarak "Referandumu boykot etmeye, görmezden gelmeye devam edeceğiz. 25 Temmuz'un ardından da 2014 Anayasası devrimin ve direnişin simgesi olarak kalmaya devam edecek." ifadeleri kullanıldı.
- "Bağımsız yargı ve sivil devlet sistemi zedeleniyor"
Sol eğilimli beş partinin bir araya gelmesiyle oluşturulan "Tunus Hamlesi Girişimi" de boykot kararı alan cephede yer aldı.
Tunus İşçi Partisi, Cumhuriyet Partisi, Demokratik Akım Partisi, Tekatül Partisi ile Kutup Partisi tarafından oluşturulan Tunus Hamlesi Girişimi tarafından 5 Temmuz'da yapılan açıklamada, "Gücü tek kişide toplayan eşi görülmemiş bir başkanlık sistemi ile karşı karşıyayız, halkımızı anayasa referandumunu boykot etmeye çağırıyoruz. Yeni anayasa ile 2014 yılı anayasasının en önemli kazanımlarından olan bağımsız yargı ve sivil devlet sistemi zedeleniyor." ifadeleriyle referandumu boykot çağrısı yapıldı.
Bunun yanında mecliste pek varlık gösteremeyen sol eğilimli partilerden Sosyal Demokrat Yol, Halkın İradesi Partisi, Emek ve Başarı Partilerinin yanı sıra aralarında Tunuslu Gazeteciler Sendikasının da yer aldığı birçok STK de referandumu boykot eden tarafta yer aldı.
Öte yandan, Tunus'taki muhalefet partilerinden Özgür Anayasa Partisi ise 25 Temmuz referandumunu "sahtekarlık" olarak değerlendirerek referandumun durdurulması için dava açtı.
- Küçük partiler evet oyu veriyor
Referanduma karşı çıkan veya boykot eden partilerin dışında küçük bir dizi parti ise evet oyu kullanacağını duyurdu.
Bu partiler arasında yer alan Halk Hareket Partisi Genel Sekreteri Züheyir Megzavi, yeni anayasa taslağının "bireysel ve kamu özgürlükleri" alanında 2014 Anayasası'ndan daha iyi olduğunu, bu yüzden evet oyu kullanacaklarını duyurdu.
Halkın Gücü Partisi, Tunus İçin Koalisyon Partisi ve İleri Tunus Partisi de evet oyu vereceğini duyuran partiler arasında yer alıyor.
İleri Tunus Partisi Lideri Ubeyd el-Beriki, AA muhabirine yaptığı açıklamada, "Ülke siyasi bir kriz ile karşı karşıya, yeni anayasa mevcut sorunlarımıza cevap veriyor." ifadeleriyle yeni anayasaya destek vereceklerini açıklamıştı.
Ülkenin en kalabalık STK'sini oluşturan Tunus Genel İşçi Sendikası tarafından yapılan açıklamada ise üyelerinin oylamaya katılıp katılmama veya evet ya da hayır oyu kullanma özgürlüğüne sahip olduklarını duyurdu.
- "Darbe anayasasına hayır"
2016'da kurulan Yusuf Şahid hükümetinde bir dönem koalisyon ortaklığı da yapan Afak Tunus Partisi, referandumu boykot etmeyeceklerini, yeni anayasaya karşı olduklarını referandumda hayır oyu kullanarak göstereceklerini duyurdu.
Afak Tunus Partisi Milletvekillerinden Enes el-Sultani, AA muhabirine yaptığı açıklamada, "Ülke için tehlikeli olduğunu düşündüğümüz yeni anayasayı kabul etmiyoruz. Referandumda hayır oyu kullanacağımızı çok önceden duyurmuştuk." dedi.
Referandumda sadece yeni anayasanın oylanmadığını belirten Sultani, "Referandumda, Cumhurbaşkanı Said'in 25 Temmuz 2021'de aldığı olağanüstü kararlardan bu yana geçen bir yıllık süreç de oylanmış olacak." diye konuştu.
Cumhuriyet Halk Birliği Partisi de referanduma katılarak hayır oyu kullanacaklarını duyurdu.
Parti sözcüsü Meryem Ferşişi yaptığı açıklamada, "Yeni anayasa 25 Temmuz darbesinin ürünü olduğu için hayır oyu vereceğiz. Hazırlanan anayasa taslağının darbeyi meşrulaştırmak için hazırlandığını düşünüyoruz." ifadesini kullandı.
