İngilizcede “crowdfunding” olarak adlandırılan kitlesel fonlama; bir girişim, proje ya da ürünün hayata geçmesi için gerekli fonun, dijital platformlarda yapılan tanıtım aracılığıyla temin edilmesidir.
Kitlesel fonlamanın üç temel unsuru bulunur: Projenin sahibi, projeyi fonlayan kişiler ve kitlesel fonlama platformu.
Girişimci olma koşulu yok
Proje sahiplerinin girişimci olma koşulu yoktur. Sosyal sorumluluk projelerinden getiri beklentisi olan girişimlere kadar, birçok fikir kitlesel fonlama talebine açılabilir. Projeyi fonlayan kişiler de, tercih edilen kitlesel fonlama yöntemine bağlı olarak, ilgili projeyi yatırım ya da destek amaçlı fonlayabilir. Kitlesel fonlama platformları ise, proje sahipleri ile destekçileri / yatırımcıları buluşturan ve farklı altyapılar aracılığıyla ödeme olanağı sunan internet sayfalarıdır.
Fonlamanın süreci nasıl işliyor?
İsbank.com.tr'deki blog değerlendirmesindeki bilgiye göre; Kitlesel fonlama sürecinin ilk adımında girişimciler, seçtikleri platforma projelerini anlatan bir başvuru yapar. Başvuru platform tarafından kabul edilirse, projenin gerçekleştirilebilmesi için gerekli fon tutarı ve zaman dilimi belirlenir. Girişimciler, oluşturulan kampanya süresince yatırımcıları bilgilendirir. Fon oluşturulması aşamasında ise yatırımcılar farklı projeleri inceleme ve seçtikleri projeye fon yatırma olanağı bulur. Öngörülen sürede fon toplandığı takdirde, ilgili platform önceden belirlenen komisyon tutarını keserek proje sahibine ödeme yapar. Belirlenen süre zarfında fon toplanmazsa, bazı platformlar komisyon tutarı kesmeyebilir.
Ödül ve bağış bazlı fonlama
Kitlesel fonlama platformları; ödül bazlı, bağış bazlı, hisse bazlı ve borç bazlı platformlar olarak 4 farklı kategoriye ayrılır.En sık kullanılan yöntemlerden biri olan ödül bazlı kitle fonlaması, platform bünyesinde yer alan bir girişime ya da projeye destek olmak isteyen kişilerin hediyelerle ödüllendirilmesini temel alır. Söz konusu hediyeler kişiye özel teşekkür yazıları, sertifikalar, üzerinde proje amblemi yer alan aksesuarlar ya da projenin ilk ürünleri olabilir. Ödüller, farklı teminat tutarlarına göre en az üç kademe olacak şekilde belirlenir.
Bağış bazlı kitlesel fonlama yöntemi, genellikle sosyal sorumluluk ya da yardım projelerinde uygulanan bir seçenektir. Yardım amacı taşıyan projelere destek olmak isteyen kullanıcılar, internet aracılığıyla seçtiği platform üzerinden farklı projelere bağış yaparak katkı sağlayabilir. Bir hastalığın ya da sorunun çözümü üzerinde çalışılan projelerde de büyük çoğunlukla bu yöntemi esas alan platformlar tercih edilir.
Hisse ve borç bazlı fonlama
Hisse bazlı kitlesel fonlama platformları, kullanıcılarına bir girişime ya da projeye yatırım yapma olanağı tanır. Başka bir deyişle, bu platformları tercih ederek, seçtiğiniz projenin yatırımcısı ya da ortağı olmak için hisse satın alabilirsiniz. Girişim ya da proje başarılı olduğu takdirde hisse değerleriniz artabilir, böylelikle kazanç sağlarsınız. Girişim veya projenin başarısız olması halinde ise, hisse değerlerinizde düşme ya da kayıp yaşayabilirsiniz.
Borç bazlı kitlesel fonlama yönteminde proje sahipleri, hedefledikleri fonu belirli koşullar ve zaman dilimi çerçevesinde potansiyel yatırımcılardan borçlanır. Sistemin güvenliğini sağlamak için, girişimciler platformlara teminat vermek durumundadır. Borcun vadesi dolmadan, proje sahibine projenin mülkiyeti teslim edilmez. Yalnızca işletme hakkı teslim edilir.
Türkiye'deki süreç
Türkiye'de 2010 yılından bu yana faaliyetlerini sürdüren bağış ve ödül bazlı kitlesel fonlama platformları bulunur. Hisse bazlı kitlesel fonlama ise, Sermaye Piyasası Kanunu'nda tanımlanmıştır ve düzenlemeye tabidir. “Kitlesel fonlama kanunu” olarak da anılan ve 3 Ekim 2019 günü Resmî Gazete'de yayınlanan Paya Dayalı Kitle Fonlaması Tebliği'nde, hisse bazlı kitlesel fonlamaya ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir.
Dünya ve Türkiye'den örnekler
Dünyanın en popüler kitlesel fonlama platformlarından biri olan Kickstarter, yenilikçi ve yaratıcı girişimcilere kaynak sağlamayı hedefler. 2009 yılında kurulan platform, bugüne dek 140.000'i aşkın proje aracılığıyla 15 milyondan fazla kişiye yaklaşık 4 milyar $ fon sağlamıştır.
Yenilikçi ürünler için kitlesel fonlama seçeneği sunan Indiegogo, 650.000'i aşkın proje için 1 milyar doları aşan fon toplanmasına aracılık etmiştir.
Yaklaşık 200.000 proje sahibini bir araya getiren bir kitlesel fonlama platformu olan Crowdfunder, hisse bazlı platformlar arasında dünyada öne çıkan örneklerden biridir.
Türkiye'de faaliyet gösteren bir kitlesel fonlama platformu olan Arıkovanı, ödül bazlı yöntem esasıyla çalışır. Girişimciler başvuru aracılığıyla sisteme dahil olur ve ürünlerini platform üzerinden satışa çıkarabilir.
Fongogo, Türkiye'de faaliyet gösteren bir diğer ödül bazlı kitlesel fonlama platformudur. Belirlenen fon hedefi toplanmadığı takdirde, girişimcilere ödeme yapılmaz.
Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı tarafından oluşturulan ideanest, bağış bazlı platformlar arasındadır. Tıpkı fongogo gibi, bu platformda da fon hedefine ulaşılmadığında fon aktarımı yapılmaz.
