Türk ekonomisi içerisinde bulunduğumuz süreç dahil, son yıllarda kur ataklarına maruz kaldı. Yabancı sermaye akımlarına bağımlı ekonomik modelin getirdiği risklerin yanısıra spekülatif kararlar da kur şoklarının dalga boyunu etkileyebiliyor.
Bazı finans piyasası uzmanları da kur rejimini hatırlatarak kambiyo rejimi ile ilgili bazı uygulamaların devreye alınıp alınamayacağı hususunu dile getirmekteler.
Bu konulardan birisi de kambiyo rejimine yönelik uygulamalar.
Biz de Kambiyo ve rejimine yönelik temel bakış açısına kapı aralamak istedik....
Kambiyo ve kambiyo senedi
Finansal terim olarak kambiyo, para ya da para yerine geçen belgelerin değiştirilmesi işlemine verilen ad.Para alım ve satımı ile ilgili işlemleri içeriyor. Kambiyo senedi ise, kıymetli evrakın tüm özelliklerini taşıyan ve kıymetli evrak için yukarıda yapılan açıklamaların tümünü içeren ve uygulamada en yaygın olarak kullanılan kıymetli evrak çeşidi.Kanunen emre yazılı olarak düzenlenen,içerdikleri hak bakımından mutlaka bir para alacağını konu edinen, ekonomik alanda çok işlem ve etki gören önemlerine binaen Türk Ticaret Kanunu'nda özel olarak düzenlenmiştir. Bunun yanında Kambiyo İktisat literatüründe "döviz","efektif" anlamlarında da kullanılmakta.
Kambiyonun tarihi misyonu
Kambiyonun tarihi süreçte uygulanma aşaması ise şu şekilde; ülkeler arasındaki ticari ilişkilerin gelişmesi için, kambiyo hukukunun birleştirilmesi gerekmiştir. Bu amaçla, 7 Haziran 1930'da İsviçre Cenevre'de üç sözleşme kabul edilmiş, bu sözleşmeler 1 Ocak 1934'te yürürlüğe girmiştir. Türkiye de 1957 yılında, Ticaret Kanunu sayesinde bu sözleşmelere taraf olmuştur. Türk Ticaret Kanunu'nda "kambiyo senetleri" terimi altında poliçe, emre muharrer senet ya da bono ve çek örnek olarak verilmektedir. Türkçe kullanımda "ticari senet" olarak da geçebilmektedir.
Kambiyo senedinin özellikleri
Senetlerde mahfuz olan hak, senet ile beraber doğar, senetten önce yok.Kanunen emre yazılı senetlerdir. Kamu güvenliğini haiz senetlerdir.Şekil şartlarına tâbi.Devir, ödeme, üzerlerine imza atanların hak ve yükümlülükleri, hak sahiplerinin haklarını kullanmak için yerine getirmeleri gereken şartlar, söz konusu senetlere bağlı alacakların takibi, zaman aşımı bakımından özel kurallara tâbidirler.Kanuni veya kazai atıfet mehilleri geçerli değildir.
Serbest kambiyo rejimi
Serbest kambiyo rejimini kabul etmiş ülkelerde döviz arzı ve talebi dengesi bozulduğunda bu denge Merkez Bankasında kurulan kambiyo denkleştirme fonu aracılığıyla kurulmaya çalışılmaktadır. Eğer döviz arzı döviz talebinden fazlaysa, milli para yabancı memleket paraları karşılığında satılır.
Eğer döviz arzı az, buna karşın, yabancı ülke paralarına karşı talep çoksa milli para karşılığında yabancı ülke paraları satılır ve böylece döviz arz ve talebi dengesi sağlanmaya çalışılır.
Bu sistem genelde kendi ülkesinde yaşayanların yerli parayı kullanmalarını, yabancıların gelip yerli parayı kullanmalarını teşvik edecek şekilde düzenlenmektedir. Yabancıların yerli parayı kullanmaları teşvik edilirken, yurt içinde yerleşiklerin de doğrudan yabancı para kullanmaları teşvik edilmekte. Kısaca tanımlamak gerekirse; aslında buna izin verilmektedir.Teşvik,Türk parasının içinde bulunduğu durumdan kaynaklanmaktadır. Türk Lirası çoğu zaman yabancı paralarla rekabet etmekte zorlanmakta.
Kontrollü kambiyo rejimi
Devletlerin döviz karşısında zayıf olan yerli parasını korumak amacıyla döviz alışverişini kendi eliyle yaptıkları rejim. Zayıf paralı ülkelerin serbest döviz rejimini bırakarak döviz alım satımını devlet eliyle yapmaları anlamına da geliyor. Bu surette para değerinin belirli bir seviyede tutulması mümkün olabiliyor.
Ödemeler dengesi sürekli olarak açık veren ülkelerde dövize talep fazla, buna karşılık döviz arzı yetersiz olabilmektedir. Kambiyo kontrolüne başvuran ülkeler, döviz talebini daraltmak ve döviz arzını genişletmek gayesiyle, bütün döviz arzına el koymakta ve döviz taleplerini bizzat kendi karşılar. Kambiyo kontrolünün uygulandığı devletlerde paranın resmî değeri ile sahip olduğu satınalma gücü arasında daima fark olduğu görülür. Kambiyo kontrolünü uzun yıllar tatbik etmiş ülkelerde çeşitli güçlükler ortaya çıkmıştır.
