Yazısında tasarruf finansman şirketlerinin, elbirliği ve yardımlaşma mantığı ile işlediğini belirten İslâmî Finansal Kurumlar ve Araçlar Uzmanı Dr. Murat Ergüven “Konut, araç veya işyeri almak isteyen müşterilerin birikim ve tasarrufları ile oluşan sermaye, kendi içinde finansman olarak kullandırılmaktadır. Faiz maliyetli fonlar kullandırılmamaktadır.” İfadelerini kullandı.
İşte Ergüven'in konuya ilişkin yazısı:
Tasarruf finansman yasası şirketler ve müşteriler için neler getiriyor?
Tasarruf Finansman Sistemi Nedir?
Tasarruf Finansman sisteminin çalışma şekli, elbirliği sistemi dediğimiz tasarrufa dayalı faizsiz bir finansman modelidir. Sistem imece ve yardımlaşma mantığıyla çalışmaktadır. Bir nevi kooperatifçiliğin şirketleşmiş halidir diyebiliriz.
Tasarruf finansman sistemi, konut, araç ve iş yeri alımı için sisteme katılan kişilerin birikim ve tasarruflarını bu doğrultuda organize eden bir sistemdir.
Bu sistem ile konut ve araç sahibi olmak isteyen kişiler ödeme gücüne, ödeyeceği peşinata, kaç ayda ödeme yapacağına karar veriyor. Ya vade ortası ya da çekilişli bir sisteme katılıyor. Çekilişli sistemi kadınların altın günü gibi adlandırabiliriz.
Sisteme kaydolan kişi çekilişe giriyor. Kurada kaçıncı ayda çıkarsa evini ya da aracını o tarihte teslim alıyor. Firma konut üretmiyor. Sadece organizasyon yapıyor. Buna mukabil müşterilerinden sadece organizasyon ücreti alıyor.
Tasarruf Finansman Sistemini Bankalardan Farklı Kılan Nedir?
Konut veya araç almak isteyen müşterilere banka kendi toplamış olduğu fonlardan faiz karşılığı kredi kullandırıyor. Bu sistemde ise kredi kullandırılmıyor. Burada fonlar sisteme katılan müşterilerin tasarruflarının bir araya getirilmesiyle oluşuyor.
Elbirliği ve yardımlaşma mantığı ile işleyen sistemde, konut, araç veya işyeri almak isteyen müşterilerin birikim ve tasarrufları ile oluşan sermaye, kendi içinde finansman olarak kullandırılmaktadır. Faiz maliyetli fonlar kullandırılmamaktadır.
Müşteriler bankalarda olduğu gibi mevduat yatırıp faiz getirisi elde etmiyorlar. Sadece konut, araç ve işyeri alacak müşteriler arasında bir finansal döngü var. Bu yüzden bu sistemde müşteriler faiz maliyetine katlanmamaktadırlar.
Tasarruf Finansman Şirketleri Kanunu Niçin Gerekli idi?
Bu kanun ile Tasarruf finansman şirketlerinin, denetim ve gözetime elverişli, faaliyetlerini emin ve güvenilir bir şekilde yapabilecek, sektörde güven ve istikrara zarar vermeyecek iyi bir yönetime, yeterli mali güce, gerekli organizasyon yapısına sahip olması amaçlanmaktadır.
Bu şirketlerin kuruluşunda belli bir sermaye yeterliliği gerekmediği için son zamanlarda evim firmalarının sayısı hızla artmaktaydı. Banka veya finansal kuruluşlar gibi finans işiyle uğraştığı halde hukukî, teknik ve kurumsal bir alt yapı da yoktu.
Müşteriden gelen paralar ile şube ağı genişletiliyor ve reklama yükleniliyordu. Bankalar ve finansal kuruluşlar gibi bir gözetim ve denetim mekanizmasına da tabi değildi. Rekabetten dolayı erken teslimatlı kampanyaların bir yerde tıkanıp patlaması kuvvetle muhtemeldi. Bu durum hem müşterileri hem firmaları hem de hükümeti zora sokabilirdi.
2016 yılı başından bu yana sistemin tanımlanma ve yasalaştırma çalışması, 2018 yılından itibaren sektörde şirket sayısının hızla artmasıyla, 2020 yılının ekim ayından sonra sektörün yasal düzenleme altına alınmasına yönelik çalışmalar hız kazanmış ve bu sistem ile ilgili Kanun 4 Mart 2021'de TBMM Genel Kurulunda kabul edilmiştir. 7 Mart 2021 tarihinde ise Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu düzenleme ile Türkiye'de faaliyet gösteren Tasarruf Finansman Şirketleri, 6361 sayılı "Finansal Kiralama, Faktoring, Finansman ve Tasarruf Finansman Şirketleri Kanunu" kapsamında BDDK'nın düzenleme ve denetimi altına alınmış oldu.
Bu alanda faaliyet gösterecek Tasarruf Finansman Şirketlerin ilk olarak ne yapması gerekiyor?
Öncelikle kanun yayınlandığı tarihten itibaren şirketlerin BDDK'ya başvurarak durumlarını en geç altı ay içinde Kanun hükümlerine uygun hale getireceklerine veya müşteri hak ve menfaatlerini zarara uğratmadan tasfiye olacaklarına dair bir intibak planlarını sunmaları gerekiyordu.
Piyasada faaliyet gösteren tasarruf finansman şirketlerinden 23'ü tek başına, 12'si ise 5 şirket çatısı altında birleşmek üzere toplam 35 şirket 7 Nisan'a kadar intibak başvurularını yaparak bu süreci tamamlamış oldu.
İntibak başvurusunda bulunan şirketler, değerlendirme süreci tamamlanana kadar faaliyetlerine devam edebilecekler.
Peki, Tasarruf Finansman Şirketleri hangi alanlarda faaliyet gösterebilecekler?
Tasarruf finansman şirketleri tasarruf finansman modeliyle yalnızca konut, işyeri veya taşıt edinimi amacıyla finansman sağlayabilecekler.
Şirketler ana faaliyet konularının dışında herhangi bir alanda faaliyet ve iştirakte bulunamayacaklar. Mevduat toplayamayacaklar. Kredi kullandıramayacaklar.
Tasarruf Finansman Şirketleri ile ilgili yasa öncelikle şirketler için neler getiriyor?
Yasayla şirketlerin finansal ve kurumsal yapısını sağlamlaştıran ve şirketlere güveni artıran uygulamalar geliyor.
1) Bu yasa öncelikle şirketlere asgari sermaye yeterliliği getiriyor
Bu anlamda en önemli husus Şirketlerin nakit ve muvazaadan ari 100 milyon lira asgari sermaye yeterliliğine sahip olmaları gerekiyor. Verilen sürelerde sermaye yeterliliğini sağlayamayan şirketlerin faaliyet izinleri ise iptal edilecek.
Tasarruf finansman şirketlerinin şube açması da izne tabi olacak. Ve bu şirketlerin her bir şube için 1 milyon lira ödenmiş sermayeye sahip olmaları gerekiyor.
Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten önce açılan şubeler için ödenmiş sermaye tutarına ilişkin şart aranmayacak. Ancak, şubelerinin sayısı mevcut ödenmiş sermayelerine göre açabileceği şube sayısını aşan şirketler, aşım giderilinceye kadar yeni şube açamayacak.
2) Şirketler faizsiz esaslara göre faaliyette bulunacaklar
Tasarruf finansman şirketleri fon havuzu hesaplarını kendi operasyonel hesaplarından ayırmak zorunda. Fon havuzundaki paralar amacı dışında kullanılamayacak ve haczedilemeyecek. Şirketler, bu fonu yönetirken ve diğer işlemlerini gerçekleştirirken faizsiz esaslara göre faaliyet gösterecek.
3) Tasarruf fon havuzunda toplanan tutarlar yani atıl fonlar yalnızca finansal yatırım araçlarında değerlendirilebilecek
Söz konusu yatırım araçları, Hazine ve Maliye Bakanlığının ihraç etmiş olduğu Kira sertifikaları, Katılım bankalarında açılacak özel cari hesaplar ya da katılma hesapları,
Varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikaları ve BDDK'nın uygun görülecek diğer yatırım araçları olacak.
4) Şirketler, Finansal Kurumlar Birliğine üye olmak zorundalar
Faaliyetine devam etmesi BDDK'nın uygun görülen Tasarruf finansman şirketlerifaaliyet izni aldıkları tarihten itibaren 1 ay içinde, finansal kiralama, faktöring ve finansman şirketlerinin üye olduğu Finansal Kuruluşlar Birliğine üye olmak zorundalar.
5) Güçlü malî ve kurumsal yönetim yapısı oluşturmak zorundalar
Tasarruf finansman şirketleri yılsonu mali tablolarına ilişkin bağımsız denetim raporlarını ve yıllık faaliyet raporlarını mevzuatta belirlenen zamanlarda BDDK'ya bildirilmek zorunda.
Ayrıca, şirketlerin yeterli ve etkin bir risk yönetimi, iç kontrol ve iç denetim sistemi kurma ve işletme yükümlülüğü de bulunuyor.
6) Şirketlere ipotek koyma yetkisi geldi
Kanundan önce ipotek koyma masraflı bir işlem olduğu için şirketler haciz koyuyorlardı. Kanun ipotek koyma masraflarında kolaylık getirdi.
Bundan böyle Tasarruf finansman şirketleri tarafından müşterilere sağlanan finansmana karşılık teminat gösterilen taşınmazların ipotek işlemleri tapu müdürlüklerinde tapuya tescil edilebilecek.
7) İhtiyat fonu oluşturma yükümlülüğü geldi
Şirketler, müşteri giriş veya çıkışları nedeniyle karşı karşıya kalabilecekleri öngörülmeyen yükümlülüklerini karşılamak üzere ihtiyat fon havuzu oluşturmakla yükümlüler.
Sözleşmede, tasarruf fon havuzu yatırımlarından müşteriye getiri sağlanması öngörülmediyse bu yatırımların getirisi de ihtiyat fonu olarak ayrılacak.
Tasarruf Finansman Sistemi ile ilgili yasa müşteriler için neler getiriyor?
Yasayla müşterilerin hak ve menfaatlerini koruyucu uygulamalar geliyor.
1) Şirketler müşteriye ön bilgilendirme formu iletmek zorunda
Şirketler, sözleşmenin kurulmasından en az bir gün önce, tip sözleşmede bulunması gereken hususları içeren bir ön bilgilendirme formunu müşteriye iletmekle yükümlüdür.
Bu ön sözleşme müşterilere sakin kafayla bir gün sözleşmeyi değerlendirme imkânı sunuyor.
2) Yasa, müşteriye cayma ve tam iade hakkı getirdi
Kanuna göre müşteri, sözleşme imzalanmasını takip eden 14 gün içinde herhangi bir gerekçe göstermeksizin cayma hakkına sahip.
Yönetmeliğe göre Tasarruf finansman şirketlerinin müşterileri, sözleşmeden cayma hakkını kullanmaları halinde organizasyon ücreti de dâhil hiçbir kesinti yapılmaksızın yaptığı tüm ödemeleri cayma kararının şirkete bildirilmesinden itibaren 14 gün içinde iade alabilecek.
3) Yasa, müşteriye sözleşmede fesih hakkı getirdi
Kanuna göre müşteri, tasarruf dönemi bitimine kadar yani teslimatlarını almadan sözleşmede fesih hakkına sahip.
Yönetmeliğe göre Müşterinin sözleşmede fesih hakkını kullanması halinde organizasyon ücreti dışında kalan toplam birikim tutarı müşteriye İade talep tarihinden itibaren azami 6 ay içerisinde müşterinin banka hesabına yatırılacak.
4) Yasa, vade kısıtlaması getirdi
Kanun öncesinde 200 aya kadar taksit imkânı sunuluyordu. Buna yönetmelikle bir kısıtlama getirildi. Artık bundan böyle tasarruf finansman döneminin azami vadesi konut ve çatılı işyeri sözleşmeleri için 120 ayı, taşıt sözleşmeleri için 60 ayı geçmeyecek.
5) Müşterilere yüzde kırk tasarruf etme yükümlülüğü getirdi
Yönetmeliğe göre bundan böyle Müşteriler sözleşme tutarının yüzde kırkı kadar tasarruf yapılmak zorunda. Ayrıca öngörülen sözleşme süresinin yüzde kırkına ulaşılması da zorunlu.
Yasadan önce erken teslimatlar vardı. Bu da işin cazibesini artırıyordu. Bu uygulama sistemin finansal dengesini bozan bir uygulamaydı. Yasayla buna bir denge getirildi.
Hem bireysel sözleşmelerde hem de çekilişli sözleşmelerde, sözleşme tutarları toplamının yüzde 40'ı kadar bir tutarın şirketin tasarruf fon havuzu hesabında toplanması ve sözleşme süresinin en az yüzde 40'ınn tamamlanmış olması zorunlu hale geldi.
Müşteriler, çekiliş grubuna girdiği tarihten itibaren 3 ay geçmeden ve 3 tasarruf ödemesi yapmadan tahsisat ödemesi almaya başlayamayacak.
1- Kanuna ve yönetmeliğe aykırı işlem yapıldığında cezalar ve suçlar nelerdir?
1) Kanun baya ağır cezalar da getiriyor
BDDK'ya başvurmadan izinsiz Tasarruf finansman faaliyetlerinde bulunan kişiler, 2 yıldan 5 yıla kadar hapis ve 5 bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacaklar.
BDDK'ya başvuruda bulunmayan ve intibak planı sunmayan şirketler izinsiz faaliyette bulundukları için bu şirketler hakkında BDDK tasfiye kararı verebilecek.
Müşterilerinin sözleşme fesih ve sözleşmeden cayma haklarını kullanmaları halinde tasarrufların çekilmesini engelleyen kişilere adli cezalar geliyor.
Sözleşme imzalanmasını takip eden 14 gün içinde cayma hakkını kullanan müşteriye organizasyon ücreti dahil, aldığı tutarın tamamını 14 gün içinde iade etmeyen, fesih hakkını kullanan müşteriye belirlenen süre içinde toplam birikim tutarını iade etmeyen veya sözleşmeyi tek taraflı fesheden şirketler, 6 aydan 2 yıla kadar hapis ve 500 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacak.
Bu kapsamda cayma ve sözleşme fesih hakkına aykırı işlem yapılması halinde, 62 bin 500 liradan az olmamak üzere aykırılık oluşturan işlem tutarının 5 katına kadar, "tasarruf finansman sözleşmesi" kapsamında aykırı işlem yapılması halinde ise 25 bin liradan 50 bin liraya kadar idari para cezası uygulanacak.
2) Zimmet suçu
Koruma ve gözetimiyle yükümlü olduğu para, para yerine geçen evrak, senet veya diğer malları kendisinin ya da başkasının zimmetine geçiren tasarruf finansman şirketi yönetim kurulu başkan, üyeleri ve diğer mensupları;
6 yıldan 12 yıla kadar hapis ve 5 bin güne kadar adli para cezası ile cezalandırılacak, tasarruf finansman şirketinin uğradığı zararı tazmin edecek.
Suçun, zimmetin açığa çıkmamasını sağlamaya yönelik hileli davranışlarla işlenmesi halinde faile 12 yıldan 18 yıla kadar hapis ve 20 bin güne kadar adli para cezası verilecek.
Faaliyet izni kaldırılan bir tasarruf finansman şirketinin yönetim ve denetiminde olan ortaklarının, şirketin çalışmasını tehlikeye düşürecek şekilde menfaatlerine kullandırarak, tasarruf finansman şirketini zarara uğratmaları, zimmet olarak kabul edilecek.
Bu fiilleri işleyenler, 10 yıldan 20 yıla kadar hapis ve 20 bin güne kadar adli para cezasına çarptırılacak.
3) BDDK, şirketlerin faaliyet iznini iptal edebilecek
Şirketler, asgari ödenmiş sermayelerini artıramamaları halinde, faaliyet izni aldığı halde bir yıl içinde faaliyete geçememesi durumunda ve şirketlerin finansal rasyoları yerine getiremediği durumlarda BDDK şirketlerin faaliyet iznini iptal edebilecek.
