Meslek sahibi olma ve bu mesleğin gerekliliklerini yerine getirme durumları son günlerde ülkemizde sıklıkla tartışılan konular arasında görünmektedir. Özellikle covid-19 virüsü yüzünden hayatımıza giren online / çevrimiçi çalışma mantığı sonrasında yaşantılarımıza son derece kuvvetli bir şekilde damga vuran iş tanımının ne olduğu merak edilen ve araştırılan meselelerden biridir. Ancak bunun yanı sıra yarı zamanlı çalışma veya bir diğer deyişle kısmi zamanlı çalışma denilen bu kavram da oldukça merak edilen ana başlıklardan biri olmaya hak kazanmıştır. Yarı çalışma denen sistemin içerisinde pek çok sistem, kural ve aynı zamanda öncelik bulunmaktadır. Zaman zaman pozitif ayrımcılık meselesine de atıf yapmayı öngören bu kısmi zamanlı çalışma sisteminin halk arasında bu denli merak edilmesi de olayın bir yandan çoğumuzu ilgilendiren ayaklarının olmasıdır denebilir. Peki yarı zamanlı çalışma nedir? Kimler kısmi çalışma talebinde bulunabilir? Yarı zamanlı çalışma şartları nelerdir? Ne tür işverenler yarı zamanlı çalışma olanağı sunmaktadır? İşte yarı zamanlı çalışma meselesine dair tüm bu ve buna benzer soruların cevapları aşağıda detaylarıyla sizler için derlenmiştir.
Yarı zamanlı çalışma aslında nedir?
Basit bir mantık çerçevesinde düşünüldüğü takdirde, bir çalışanın olağan haftalık veya aylık çalışma süresi göz önünde bulundurularak yarı zamanlı çalışma durumu anlaşılabilmektedir. Kısacası, bir bireyin tam süreli yani haftalık olağan çalışma süresine nazaran daha kısa süre olan çalışma saatleri içerisinde ayarlanmış olan sözleşmeler olarak sisteme geçmiştir. Bu sözleşmeler genellikle halk arasında part-time iş sözleşmeleri olarak da bilinmektedir. Part time ise İngilizce'de anlamı yarı zamanlı olarak sıkça çıkmakta olan bir kelimedir.
Genel çalışma anlayışı göz önüne alındığında İş Kanunu'nun da 63. maddesinde belirttiği üzere, çalışma süresinin bir haftalık periyodu göz önüne alındığında maksimum ulaşması gereken sınır 45 saattir. Bunun yanı sıra, kısmi süreli çalışma olarak tanımlanan yarı zamanlı çalışma süresinin ancak 45 saatlik normal çalışma süresinin üçte ikisi kadar olması esastır. Ancak bu şekilde haftalık normal çalışma süresinin üçte ikisi alındığı takdirde yapılan çalışmaya yarı zamanlı çalışma diyebiliriz. Bu da 45 saat normal haftalık zaman dilimi olarak kabul ediliyorsa, bunun üçte ikisi olan 30 saat yarı zamanlı çalışma süresi olarak kabul edilmektedir. Yarı zamanlı çalışma mantığı üzerinden düşünecek olursak, bir bireyin haftalık 30 saati aşmayacak sekilde bir hafta içerisinde 6 iş günü çalıştırılması uygun görülebilmektedir. Bu sürecin 6 güne yayılmasının sebebi ise, bir hafta yedi gün olduğundan kalan bir günün tatil günü olarak verilmesi mecburiyetidir.
Yarı zamanlı çalışma olanağından faydalanacak bireyler kimlerdir?
Yarı zamanlı çalışma olanağından faydalanmak için öncelikle bireylerin işverenin kısa süreli çalışma seçeceğinin ilgili müfettişlerle incelenip, sonrasında ise durumlarının kısa zamanlı çalışmaya uygun bulunması gerekmektedir. Yapılan müfettiş incelemeleri sonrasında kısmi süreli çalışma şartları olacak kimselerin tüm bilgileri ilgili makamlara iletilmesi gerekmektedir. Kısmi zamanlı çalışan işçiler yarı zamanlı çalışmanın başladığı tarihte tamamlamakla yükümlü olduğu çalışma sürelerini ve ödemesi gereken prim koşullarını sağlamak durumundadır. Prim ödemelerini istenilen oranda tamamlamayan veya bu konuda herhangi bir sıkıntı yaşamış bir birey yarı zamanlı çalışma ödeneğine hak kazanamayabilmektedir.
Ayrıca yarı zamanlı çalışma olanağından faydalanabilen bir diğer kesim ise kadın çalışanlardır. Biyolojileri gereği doğum yapmak durumunda olan kadın çalışanlar, 10 Şubat 2016 tarihli 6663 sayılı kanun ve 4857 sayılı iş kanununun 74. Maddesi kapsamında eklenen ikinci fıkra hükmü sayesinde doğum sonrasında kullanılan ücretli analık hali izin süresi bitişi itibariyle hak olarak sunulan bir çözüm yoludur yarı zamanlı çalışma durumu. Benzer durum, henüz üç yaşından küçük olan çocukları evlat edinmiş ebeveynler üzerinde de uygulanmaktadır. Ücretli ebeveynlik hakkı olan erkek veya kadın çalışan evlat edindikleri çocuğun yetişme sürecine destekte bulunmak adına kısmi zamanlı çalışma sürecine dahil edilmektedir. Az önce bahsedilen doğum sonrası anneye verilen yarı zamanlı çalışma hakkı aynı şekilde erkek çalışanlara da verilebilmektedir. Yeni bebek sahibi olmuş bir baba da aynı annenin doğum iznine benzer bir şekilde yarı zamanlı çalışma sistemine dahil olmaktadır. Bu süreçte yarı zamanlı çalışma ödeneklerini almakla birlikte çalışmadıkları süreçler için ise devlet tarafından sigortaları ödenerek bu çalışanlara Sosyal Güvenlik hakkı tanımlanmıştır.
Doğum sonrasında hak tanınan analık hali izninin sona ermesi ile çocuğun bakım ve yetiştirilmesi gerektiğinden, bu amaçlar doğrultusunda çocuğun bakımını sağlamak için kadın veya erkek çalışanların talepleri ile birlikte bu kısmi çalışma süreleri aşağıdaki şekilde bebeğin yaşı ve kaçıncı çocuk olduğu dikkat edilerek değişim göstermektedir. Örneğin, ilk doğumu gerçekleştirmiş olan bir kadın çalışan 60 gün kısmi zamanlı çalışma hakkına sahipken; ikinci doğumunu gerçekleştiren bir kadının sahip olduğu yarı zamanlı çalışma hakkı 120 güne uzamaktadır. Üçüncü doğum ve sonrasında ise durum biraz daha esnemektedir. Bu süreçte annelik veya babalık hakkı yani direkt ebeveynlik durumu dolayısıyla 6 ay kadar yani180 günlük kısmi zamanlı çalışma olacağına sahiptir.
Bundan sonraki her doğumda ise bahsedilen sürelere ek olarak 30 gün daha eklenebilme durumları olmaktadır. Çocuğun engelli olması durumunda ise bu izin seçeceği farklı bir şekilde uygulanmaktadır. Bu durumda da engelli çocuk sahibi olan bireylerin üç yüz altmış gün olarak uzatıldığı bilinmektedir.
Bir haftalık çalışma süresi resmi araştırmalara göre maksimum kırk beş (45) saat olmakla beraber, kısmi zamanlı çalışma dediğimiz sürecin haftalık otuz (30) saati aşmaması gerekmektedir. İşveren ve çalışanın mutabık olduğu durumlarda bahsedilen bu süre 6 çalışma gününe bölünürken, istisnai durumlarda bireyler farklı saat dilimlerinde 30 saati doldurmak kaydıyla da çalışılabilmektedir. Bu durumda her bir bireyin eğer kısmi zamanlı çalışma sisteminden faydalanacaksa günlük 5 saat çalışması beklenmektedir. Buna ek olarak SSK kurumlarında bir ayın 30 gün olarak kabul edildiğini belirtmekte fayda vardır. Bu sebeple fazla çalışmalarda yapılabilecek pek bir seçenek olmadığı da söylenebilir. Veri ve kanunlara göre 6663 sayılı ve 4447 sayılı kanunlara eklenen ek madde 5 sayesinde çalışan bireyler bahsedilen ücretsiz izin günleri veya zaman dilimleri karşılığında kısmi zamanlı çalışma ödeneği alabilecek hakka sahip olmaktadırlar.
Yarı zamanlı çalışma koşulları nelerdir?
Yarı zamanlı çalışma koşulları genel anlamda tam zamanlı çalışma şartlarına göre oldukça farklılık göstermektedir, aynı zamanda bu çalışma durumunun tam zamanlı çalışmalarda uygulandığı kadar ağır olmadığını bilmekte de fayda vardır. Yarı zamanlı çalışma şartlarından bahsedecek olursak bunlar arasına anne ve baba yani ebeveynlerin çalışıyor olması gerektiğidir. Bu durum önemli bir husustur çünkü anne veya baba yani ebeveynlerden biri dahi çalışıyorsa bir diğeri yarı zamanlı çalışma hakkından faydalanamaz ve bu durumda diğer eşin çalışıyor olması gerekmektedir.
Fakat istisnai durumlarda çalışmayan yani evde olan anne veya babadan birinin bakıma ihtiyacı olacak bir hastalığı varsa bu durumda diğer ebeveynin de ona bakmak için kısmi zamanlı çalışma hakkına sahip olduğu söylenebilir. Fakat bahsedilen bu durum kolayca uygulanabilecek bir durum değildir. Bu tarz kısmi zamanlı çalışma hakkına sahip olabilmek için hastalığı olduğu var sayılan bireyin hastaneden alınan rapor ile hastalığının resmiyete kavuşturulması gerekmektedir. Bu durumun dışında ise bir bireyin bu kısmi zamanlı çalışma hakkından faydalanmak için ayrılık durumlarında çocukların velayetini alan kişi olması gerekmektedir.
Ek olarak söylenmesi gereken bir diğer koşul ise çalışan kişinin doğum sonrasında kullanmak istediği yarı zamanlı çalışma hakkı eğer işçinin en az altı yüz gün işsizlik sigortası primi bildirisinde bulunmuşsa bu kısmi zamanlı çalışma hakkını elde edebilecektir. Ayrıca kısmi zamanlı çalışma talebinde bulunacak kimsenin çalışacağı kuruma veya işverenine en az bir ay kadar öncesinden bu durumu bildiriyor olması gerekmektedir. Tüm koşullar sağlandığı takdirde ise işverenin çalışanın bu talebini reddetme hakkı olmadığı net bir şekilde ortadadır.
Yalnız bu durumda eklenmesi gereken bir başka bilgi ise yukarda bahsedilen koşulların yalnızca başvuru sırasında önem verilen hususlar olmasıdır. Kaldı ki tam da bu yüzden, yarı zamanlı çalışma koşullarını sağlamış kimselerden daha sonrasında bu şartları sağlamayı devam ettirmesi beklenmez, bu da zamanla süreç içerisinde bireylerin şartlarını değiştirebilme olanağı sunulmaktadır.
Yarı zamanlı çalışma durumlarında ödenek hakkı ne durumdadır?
Öncelikle kısmi zamanlı çalışma durumlarında çalışan bireyin herhangi bir prim kaybı yaşanmayacaktır. Bunun sebebi ise yarı zamanlı çalışma ödeneğinin sunduğu fırsatlardan kaynaklanmaktadır. Yarı zamanlı çalışma süresince çalışılan günler için yapılacak ödeme işveren tarafından yapılmaktadır, bu noktada bireylerin maaşlarını ancak işverenleri tarafınca elde edebileceği açıkça belirtilmiştir. Bunun yanı sıra kısmi zamanlı çalışma ödeneği İŞKUR tarafından işsizlik fonu üzerinden karşılanarak çalışanların mağdur olmaması sağlanmaktadır. Çalışılan aya ait ödenmesi veya yatırılması gereken aylık hizmet ve prim belgesinin konuşulduğu bu durum ise, çalışılan kısmi zamanlı çalışma süresinin ödeneği çalışma süreci başladığı andan itibaren ikinci ay içerisinde bahsedilen İşkur işsizlik fonu üzerinden aylık bir şekilde ödenmektedir.
Bu noktada üzerinde durulması gereken bir diğer durum ise, kısmi zamanlı çalışma ödeneği yapılırken çalışılmayan günlerin telafisi için bu günler adına günlük olacak şekilde asgari ücret şeklinde yapılmaktadır. Bunun yanı sıra, günlük kısa çalışma ödeneği, çalışanın son on iki ay içerisinde sahip olduğu pirime dayalı olmakla birlikte, hesaplanmış olup; günlük ortalama brüt miktarının yüzde 60'ı kadar olduğu bilinmektedir.
İşkur verileri göz önüne alındığında ise yarı zamanlı çalışma durumları, karşımıza bazı başlıklar altında bilgiler sunmaktadır. Bu başlıklardan bazıları yarı çalışma ödeneğine başvuru işlemlerinin nasıl gerçekleştiği yönünde olurken; bir diğer ana başlık yarı çalışma ödeneğine hak kazanan çalışanların sahip olduğu hizmetlerin neler olduğu yönündedir. Aşağı da verilen veri ve bilgilere İşkur resmi sitesinde de bulabilirsiniz.
Yarı zamanlı çalışma başvuru nasıl yapılır?
Analık hali izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde en yakın İŞKUR birimine doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması gerekmektedir. Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülerek ödeme yapılmaktadır.
Yarı çalışma ödeneğine hak kazanan çalışanların sahip olduğu hizmetlerin nelerdir?
Yarı çalışma ödeneği almaya hak kazananlara;
Ödenek ödenmekte,
Ödenek ödenen süreler için asgari ücret üzerinden malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ile genel sağlık sigortası primi işçi ve işveren payları yatırılmaktadır.
