Yanardağ, yer kabuğunda patlamaların meydana geldiği bir havalandırmadır. Dünya çapında yaklaşık 1500 potansiyel olarak aktif volkan var. Volkanlar patladığında, özellikle yoğun nüfuslu bölgelerde feci şekilde can ve mal kaybına neden olabilecek sıcak, tehlikeli gazlar, kül, lav ve kaya püskürtebilir.
6,2 milyon kişiyi etkiledi
Dünya Sağlık Örgütü'nün resmi sitesindeki bilgiye göre; volkanik faaliyetler ve orman yangınları, 1998-2017 yılları arasında 6,2 milyon insanı etkilemiş ve yaklaşık 2400 kişinin ölümüne neden olmuştur.Hızlı hareket eden sıcak gaz ve volkanik madde ile piroklastik patlamalar,sıcak kül salımı,lav akıntıları,gaz emisyonları,gaz ve küller serbest kaldığında parlayan çığlar farklı türde volkanik püskürtme olayı. Yerbilimcilerin tahminine bugüne kadar yaklaşık 7 milyona yakın insan volkanik etkinliklerden etkilenmiş durumda. Ölüm sayısının ise 3.000 civarında olduğu tahminlherine yer veriliyor.
Beraberinde yaşanan olaylar
Volkanik patlamalar, beraberinde yağmur, kar veya eriyen buz varsa sel, toprak kayması ve çamur kayması gibi ikincil olaylara da neden olabiliyor. Sıcak küller de orman yangınlarını başlatabilmekte. Volkanik patlamalar, küresel soğumaya neden olan kükürt dioksit ve küresel ısınmayı teşvik etme potansiyeline sahip volkanik karbondioksit gibi volkanik gazlar yayarak iklim değişikliğini etkileyebilmekte.
Dünyayı etkileyen yanardağlar
Küresel Volkan Programı verilerine göre, dünyanın en tehlikeli yanardağları arasında Vezüz, Rainer, Novarupta, Pinatubo, St. Helens, Agung, Fuji ve Merapi bulunuyor.
Vezüv Yanardağı: İtalya'daki Vezüv Yanardağı Milattan önce 79 yılında patladığı zaman tüm Pompei kentini yok eden yanardağ, son 17 bin yılda 8 büyük patlama yaşadı. Küresel Volkan Programı verilerine göre, yanardağdan püsküren magma bileşiminde kaya oluşumunu ve lav kalınlığını arttıran silisyum dioksit oranı oldukça yüksek. Vezüv Yanardağı en son 1944'te patlamıştı. Yanardağın etki alanında halen yaklaşık 6 milyon insan yaşıyor.
Rainer Yanardağı: ABD'nin Washington eyaletinde Seattle şehri yakınındaki Rainer Dağı da dünyanın en tehlikeli volkanlarından biri. En son 1984 yılında patlayan yanardağın yüksekliği ile Seattle ve Tacoma şehirlerinin banliyölerine yakınlığı dağı insanlar için tehlikeli kılan en önemli etkenler.
Novarupta Yanardağı: ABD'nin Alaska eyaletindeki Novarupta Yanardağı da dünyanın en tehlikeli aktif volanlarından biri olarak kabul ediliyor. Yanardağ en son 1912'de patladığında 20. yüzyılın en büyük yanardağ patlaması yaşanmıştı. Patlamanın ardından atmosfere 30 milyar metreküp kül ve toz yayılmış, yanardağın volkanik artıkları On Bin Duman Vadisi'ni meydana getirmişti.
Pinatubo Yanardağı: Filipinler'in Luzon Adası'ndaki Pinatubo Yanardağı, 1991'deki büyük patlamanın ardından gündeme gelmişti. 20 yüzyılın ikinci büyük yanardağ patlaması olarak kayda geçen patlamada en az 722 kişi hayatını kaybetmişti. Halen yanardağın 100 kilometre yakınında 21 milyon kişi yaşıyor.
St. Helens Yanardağı: ABD'nin Washington eyaletinin güneyindeki St. Helens Yanardağı 1980 yılında patladığında bu ülke tarihindeki en ölümcül yanardağ patlaması olmuştu. Patlamada, 57 kişi hayatını kaybetmiş, binlerce hayvan telef olmuş, 518 kilometrekarelik orman alanı küle dönmüştü.
Agung Yanardağı: Endonezya'nın Bali Adası'ndaki Agung Yanardağı da 2017'de yaşanan patlamanın ardından dünyanın gündemine gelmişti. Yanardağ 1963 yılında patladığında lav akışı tam 11 ay sürmüş, binden fazla kişi hayatını kaybederken büyük maddi hasar yaşanmıştı. Halen yanardağın etki alanında 4 milyon kişi yaşıyor.
Fuji Yanardağı: Japonya'nın ünlü Fuji Yanardağı da 1707'den beri patlamadı. Uzmanlar, ülkede 2011 yılında yaşanan 9 büyüklüğündeki depremin ardından dağın altındaki basıncı arttırdığı, dolayısıyla Fuji'nin yeniden patlama riski olduğu uyarısında bulunmuştu. 1707'deki patlamada küllerin Tokyo'ya kadar savrulduğu belirtiliyor. Yanardağın etki alanında halen 25 milyon kişi yaşıyor.
Merapi Yanardağı: Endonezya'nın en aktif volkanlarından biri olan Merapi Yanardağı yüzyıllardır patlamayı sürdürüyor. NASA'ya göre Merapi'nin en büyük riski lav bileşiminde silisyum dioksit oranının fazlalığı. Çok geniş bir alana yayılabilecek lav akışı çok sayıda insanı tehdit edebilir. Yanardağ 11 Mayıs'ta son kez patladığında atmosfere büyük miktarda kül ve duman yayılmış, yanardağ çevresinde zorunlu tahliyeler başlamıştı.
Türkiye'nin yanardağları
Türkiye'de 18 yanardağ bulunmakta. Bunların büyük bir çoğunluğu çok eski dönemlerde etkisini yitirirken, bir kısmı ise son faaliyetini birkaç yüz yıl önce tamamladı.
Acıgöl-Nevşehir,Ağrı Dağı,Erciyes Dağı, Girekol,Göllü Dağ,Hasan Dağı, Karaca Dağ, Karadağ, Karapınar Düzlüğü, Erzurum-Kars Platosu, Kula Tepeleri, Nemrut Dağı (Bitlis), Süphan Dağı, Tendürek Dağı...