Türkiye, '15.000'den fazla' insanı öldüren korkunç 1999 İzmit depremini yaşadı, dolayısıyla Türkiye bu depremden sonraki birkaç yıl içinde modern bina yönetmeliklerine sahip oldu. O zaman, “Peki, öyleyse, neden binalar çöküyor? Bu binalar 20 yıl öncesinden daha mı eski? Yoksa binalar düzgün bir şekilde donatılmadan mı inşa edildi?”
Pazartesi günü erken saatlerde Türkiye'nin güneyinde büyük bir deprem meydana geldi. Deprem Türkiye'de ve komşu Suriye'de büyük hasara yol açtı ve binlerce kişiyi öldürdü. Kurtarma görevlileri, şiddetli soğuk kışın yanı sıra elektrik, su kesintileri ve devam eden artçı şokların dehşetiyle karşı karşıya kalan hayatta kalanları bulmak için binaların enkazını arıyor.
ABD Jeoloji Araştırması'na göre, yerel saatle 04:17'de, Gaziantep şehrine çok da uzak olmayan Nurdağı yakınlarında 7,8 büyüklüğünde bir sarsıntı meydana geldi. Lübnan, İsrail ve Kıbrıs'ta da hissedildi. Depremi birkaç saat sonra 7,5 büyüklüğünde bir artçı şokun yanı sıra çok sayıda küçük artçı sarsıntı izledi. (Depremin büyüklük ölçeği logaritmiktir, dolayısıyla 7.0 büyüklüğündeki bir deprem, 6.0 büyüklüğündeki bir depremden 10 kat daha büyüktür. İlki ayrıca ikincisinden 32 kat daha fazla enerji açığa çıkarır.)
Pazartesi günkü deprem, Dünya yüzeyinin yaklaşık 18 kilometre (11 mil) altında nispeten sığ olan ve yüzey hareketlerini daha yoğun hale getiren bir fay kırılması içeriyordu. New York Times'a göre, bu deprem Türkiye'de yaklaşık 3.000 binanın çökmesine neden oldu ve ülke genelinde ve Suriye'de çok sayıda insanın ölümüne neden oldu. Bölgedeki yüksek nüfus yoğunluğu nedeniyle, özellikle derme çatma veya daha az sağlam yapılarda yaşayan Suriyeli mültecilerin sayısı nedeniyle ölen ve yaralananların sayısının artması bekleniyor.
‘Scientific American', sismik olarak aktif olduğu bilinen bu bölge ve bu depremin neden bu kadar zarar verici olduğu hakkında daha fazla bilgi edinmek için felaket modelleme şirketi Temblor'un CEO'su sismolog Ross Stein ile konuştu.
Röportajın düzenlenmiş bir dökümü aşağıdadır.
Türkiye neden bu kadar sismik olarak aktif bir bölge?
Türkiye dev bir tektonik mengeneyle sıkıştırılıyor. Arap Yarımadası kuzeye doğru ilerliyor ve Türkiye'yi kuzeye, temelde Kuzey Avrupa'nın sabit sınırına doğru itiyor. Ve böylece olan şu ki, Türkiye batıya doğru sıkışıyor, burada Akdeniz'e dökülüyor ve sonunda Japonya'yı gördüğümüz gibi bir batma bölgesinde Girit'in altına itiliyor.
Türkiye'de bu büyüklükte ve yoğunlukta depremler ne kadar yaygın?
Nadirdirler: kısa cevap bu. Muhtemelen yüzyılda bir yaşanan türden bir olay düzenindeler. 1939'da 7,8 büyüklüğünde bir deprem yaşadık. Bu, dünyanın şimdiye kadar gördüğü en muhteşem domino-düşen deprem dizisinin başlangıcıydı. Bu, Kuzey Anadolu Fayını 60 yıl boyunca 12 çok büyük deprem serisinde neredeyse bir uçtan diğer uca 1.000 kilometre boyunca parçaladı. Bu, bir depremin bir sonrakini tetiklediği ağır çekim bir araba kazası. San Andreas'ın ve bu türden diğer fayların böyle bir şeye muktedir olduğunu bilsek de, bu bildiğimiz en net, en basit örnek.
Bu güçlü depremleri bu kadar nadir yapan nedir?
Tuhaf deprem matematiğinde, bir büyüklük birimini her yukarı sektiğinizde, meydana gelme oranının onda birini elde edersiniz. Böylece daha büyük boyutlara geçtikçe, daha az ve daha az sıklıkta olurlar. Bununla ilgili tartışmalar var. Bazıları, bir fayı karakterize eden bir depremin maksimum büyüklüğünü tanımlayabileceğinizi iddia ediyor. Ama verilerin bunu gösterdiğini düşünmüyorum. 100 yılda, eğer 20 tane 7 büyüklüğünde deprem varsa, iki tane de 8 büyüklüğünde olmalıdır. Kabaca söylemek gerekirse, gördüğümüz şey bu.
Ve daha da büyüyebilirler mi? Kimse bilmiyor. Sismik topluluğun kibiri, 'belirli bir fay üzerinde' bir depremin ne kadar büyük olabileceğini tahmin edebileceğimizi iddia etmektir. [Son depremin meydana geldiği yer] Doğu Anadolu Fayı'nda, pek çok araştırmacı maksimum büyüklüğü 7.4 civarında saptamıştı.
Bu deprem yaklaşık 400 kilometrelik oldukça uzun bir alanda parçalanmış ve ardından 7,5 büyüklüğünde bir artçı deprem meydana gelmiştir. Bunlardan ve bu depremin diğer ilginç yönlerinden bahsedebilir misiniz?
Yani bizim yaptığımız şeylerden biri, Temblor'un yaptığı ve birçok bilim insanının yaptığı, bir depremin etrafındaki başarısızlık koşullarını nasıl değiştirdiğini hesaplamaya çalışmak. Biz buna "Coulomb stres tetiklemesi" diyoruz. Ve dün gece müşterilerimize gönderdiğimiz bir hesaplama yaptık ve bu depremin Doğu Anadolu Fayı'nın daha kuzeye ve güneye doğru olan kısımlarını aydınlatması gerektiğini gösterdik. Ve bu sabah erken saatlerde o bölgede 7.5 büyüklüğünde ikinci bir büyük depremi yaşadık. Bu, Kuzey Anadolu Fayı boyunca düşen domino dizisinde gördüğümüze benziyordu, yani bu, bitmemiş olabilir. Depremler bir çeşit zincirleme reaksiyon içindedir; stres aktarımı yoluyla sohbet ederler. Bir deprem, kırılan kısımdaki gerilimi azaltabilir ama diğer kısımlara aktarır. Artçı sarsıntılar bize bu hikayeyi anlatıyor. Artçı şoklar sadece kırılmalarının meydana geldiği yerde meydana gelmez. Etrafında oldukça büyük mesafelerde meydana gelirler.
Bu deprem neden özellikle yıkıcıydı?
Bir numaralı faktör yapı kalitesidir. Sadece diğer her şeyi gölgede bırakır. Bina kalitesi, bir bina yönetmeliği ve bu yönetmeliğin uygulanmasıyla kontrol edilir. Türkiye, '15.000'den fazla' insanı öldüren korkunç 1999 İzmit depremini yaşadı, dolayısıyla Türkiye bu depremden sonraki birkaç yıl içinde modern bina yönetmeliklerine sahip oldu. O zaman, “Peki, öyleyse, neden binalar çöküyor? Bu binalar 20 yıl öncesinden daha mı eski? Yoksa binalar düzgün bir şekilde donatılmadan mı inşa edildi?”
1999'daki o İzmit depreminden sonra oradaydım. Bir fabrikayı inceliyorduk. Dünyanın standart yapı malzemesi olan betonarme ile sağlam bir yapı inşa ediyorsunuz. Yaptığınız şey şudur: İnşaat demiriniz var, kolonların ve kirişlerin içinde bu çelik çubuklar var. Ve bunların kuvvetini ve yoğunluğunu herhangi bir köşede, herhangi bir kavşakta toplarsınız, çünkü deprem stresinin yoğunlaştığı yer burasıdır.
Başarısız bir üretim tesisinin içindeydik ve bu bağlantı noktalarından birinde büyük bir çatlak olduğunu görebiliyordum; elimi içeri sokup orada kaç adet takviye çubuğu olduğunu görebileceğim kadar büyüktü. Elimi soktum ve bir parça Strafor çıkardım. Beton yarı saydam olsaydı dünya daha güvenli bir yer olurdu. Sorun şu: Hile yapmak çok kolay.
'Son depremde' yıkılan binaların eski binalar mı yoksa daha kötü binalar mı olduğunu bilmiyorum, bu yüzden kimseyi hiçbir şeyle suçlamıyorum. Ama bu sadece Türkiye'de değil, dünya çapında bir sorun.
İnsanların deprem riski ile ilgili başka nelere dikkat etmesini istersiniz?
Bence bir hatırlatma. Bence son beş yılda olan şey şuydu: insanlar artık depremlerin olmadığına ve artık sadece sel ve orman yangınlarına dönüştüğüne inanmaya razı oldular. Yani kesinlikle Kaliforniya'daki manzara bu. Bir çeşit kasıtlı körlük. Bu anlaşılabilir, çünkü California'da yaşanan büyük depremden bu yana uzun zaman geçti. Bu, San Andreas benzeri bir ortamda neler olabileceğinin bir hatırlatıcısıdır, büyük depremler olur. Bu bizim geleceğimiz. Nispeten zararsız bir deprem ile bir felaket arasındaki fark, binalarımızı ne kadar iyi inşa ettiğimiz ve ne kadar iyi hazırlandığımızdır.
İnsanlar kendilerini deprem ülkesinde daha güvenli hale getirmek için tek bir şey yapmak istiyorsa ve bu 1 dolara mal oluyorsa, anahtarlığınıza uluslararası turuncu bir düdük koyun. Bunun nedeni de şudur: Bir binada mahsur kalırsanız, hayatta olduğunuzu bilmedikçe kimse sizi çıkarmaya çalışmaz. Neminiz tamamen bitene kadar çok uzun süre bağıramazsınız ve çok uzaklardan da duyulamazsınız. Bu ıslık ile gerçekten uzun bir süre gerçekten gürültülü olabilirsiniz. 7.8 büyüklüğünde bir deprem ne kadar büyük?
CNN'nde, “Türkiye'deki deprem bu yüzyılın en ölümcül depremlerinden biridir” başlıklı yayımlanan haber ise şöyle:
Bir depremin gücü büyüklük olarak bilinir. Sarsıntının şiddeti , yerel coğrafya ve topoğrafyaya ve depremin derinliğine bağlı olarak değişebilir. Büyüklük ölçeğinde, bir tam sayının her artışı 32 kat daha fazla enerjiye dönüşür.
Bu vesileyle Türkiye'nin güneyinde meydana gelen 7,8 büyüklüğündeki depremin sarsıntısı yüzlerce kilometre ötedeki İsrail ve Lübnan'a kadar hissedildi .
Türkiye, tektonik levha sınırları boyunca yer aldığı için güçlü depremlere yabancı değil. Son 25 yılda ülkeyi 7.0 veya daha büyük yedi deprem vurdu, ancak Pazartesi günkü en güçlülerinden biriydi.
Aynı zamanda, 2021'de Güney Atlantik Okyanusu'ndaki Güney Sandviç Adaları yakınlarındaki bir bölgeyi vuran 8,1 büyüklüğündeki depremden bu yana dünyanın herhangi bir yerinde meydana gelen en güçlü deprem, ancak bu olayın uzak konumu çok az hasarla sonuçlandı.
Georgia Tech Üniversitesi Yer ve Atmosfer Bilimleri Okulu'nda yardımcı doçent olan Karl Lang, CNN'e Pazartesi günü depremin vurduğu bölgenin sismik aktiviteye eğilimli olduğunu söyledi.
“Sismojenik bir bölge. Lang, çok büyük bir fay bölgesi, ancak bu, yakın geçmişte yaşadıklarından daha büyük bir deprem” diyen Karl Lang, "Yüzeyde hissedilen sarsıntının büyüklüğü, hem salınan enerji miktarının, depremin büyüklüğünün hem de bu enerjinin yüzeyin altında ne kadar uzağa salındığının bir fonksiyonudur. Yani yüzeye çok yakınsa, sığ bir depremse o zaman çok tehlikeli olabilir” yorumunda bulundu. Türkiye'de neden bu kadar çok deprem oluyor?
CNN'in meteoroloji uzmanı ve şiddetli hava durumu uzmanı Chad Myers, "Biz her zaman merkez üssü hakkında konuşuruz, ancak bu durumda epi-hattı hakkında konuşmalıyız" dedi.
Arap ve Avrasya olmak üzere iki büyük tektonik levha Türkiye'nin güneydoğu illerinin altında buluşuyor. Bu fay hattı boyunca, "bir taraftan diğerine yaklaşık 100 mil, dünya kaydı," diye devam etti Myers.
Myers, sismologlar bu olayı "yavru kayması" olarak adlandırıyorlar - "plakaların temas ettiği ve aniden yanlara doğru kaydığı yer".
Bu, Amerika Birleşik Devletleri'nin batı kıyısı boyunca uzanan Ateş Çemberi'nden farklıdır . Bu bölgede, depremler ve tsunamiler genellikle bir levhanın diğerinin altına kaydığı yitimden kaynaklanır.
Ancak bir "doğrultu kaymasında" plakalar dikey yerine yatay olarak hareket eder. “Bunun neden önemli olduğu, çünkü binaların ileri geri gitmek istememesi. Ve sonra ikincil dalgalar da ileri geri gitmeye başlar," diye ekledi Myers.
CNN meteoroloji uzmanı Karen Maginnis'e göre, bu sismik olayın doğası gereği artçı şoklar "haftalarca ve aylarca" sürebilir. Bu deprem küresel olarak nasıl karşılaştırılır?
Dünyadaki diğer büyük depremlerle karşılaştırıldığında, 22.000'den fazla insanın öldüğü veya kaybolduğu 2011 Japonya depremi ve tsunaminin büyüklüğü 9,1 olarak kaydedildi.
Bu olay, su duvarlarının tüm kasabaları yutmasının, evleri otoyollara sürüklemesinin ve ülkenin rekor düzeydeki en kötü nükleer felaketine yol açmasının ardından geniş çapta bir yıkıma yol açtı.
Bir yıl önce, 2010'da, Haiti'de meydana gelen 7.0 büyüklüğünde bir depremin 220.000 ila 300.000 arasında insanı öldürdüğü tahmin ediliyor. 300.000 kişi daha yaralandı ve milyonlarca kişi yerinden edildi.
2004 yılında, Endonezya'nın Sumatra kıyılarında tahmini 9.1 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi ve 227.898 kişinin ölümüne veya kayıp olarak listelenip ölü kabul edilmesine neden olan bir tsunamiye neden oldu .
USGS'ye göre, kaydedilen en güçlü deprem 1960 yılında Şili'de 9.5 büyüklüğündeydi.
Bu depremin bu kadar ölümcül olmasına birçok faktör katkıda bulunmuştur. Bunlardan biri, meydana geldiği günün saatidir. Sabah erken saatlerde meydana gelen depremle birlikte birçok kişi yataklarındayken evlerinin enkazı altında kaldı.
Ek olarak, bölgede hareket eden soğuk ve yağışlı hava sistemi ile kötü koşullar, sınırın her iki tarafındaki kurtarma ve kurtarma çalışmalarını önemli ölçüde zorlaştırdı.
Sıcaklıklar zaten çok düşük, ancak yarına kadar sıfırın birkaç derece altına düşmesi bekleniyor.
Şu anda Türkiye ve Suriye üzerinde bir alçak basınç alanı asılı. CNN'in kıdemli meteoroloji uzmanı Britley Ritz'e göre, bu durum Türkiye'nin merkezinden aşağıya “önemli ölçüde daha soğuk hava” getirecek.
Çarşamba (bugün) sabahı Gaziantep'te -4 derece, Halep'te -2 derece olması tahmin ediliyor. Perşembe günü hava tahmini -6 dereceye ve -4 dereceye kadar düşecek.
Her iki ülkede de çok fazla hasar varken, pek çok kişi yerel bina altyapısının trajedide oynamış olabileceği rol hakkında sorular sormaya başlıyor.
USGS yapı mühendisi Kishor Jaiswal CNN'e verdiği demeçte, Türkiye'nin geçmişte, 1999'da Türkiye'nin güneybatısını vuran ve 14.000'den fazla insanı öldüren bir deprem de dahil olmak üzere önemli depremler yaşadığını söyledi.
Jaiswal, Türkiye'nin birçok bölgesinin çok yüksek sismik tehlike bölgeleri olarak belirlendiğini ve bu nedenle, bölgedeki inşaat yönetmeliklerinin, inşaat projelerinin bu tür olaylara dayanması ve çoğu durumda uygun şekilde yapılırsa yıkıcı çökmelerden kaçınması gerektiği anlamına geldiğini söyledi.
Ancak Jaiswal, tüm binaların modern Türk deprem standartlarına göre inşa edilmediğini söyledi. Özellikle eski binalarda tasarım ve yapımdaki eksiklikler, birçok binanın şokların şiddetine dayanamayacağı anlamına gelmektedir.
Jaiswal, "Bu yapıları tasarım ömürlerinde karşılaşabilecekleri sismik yoğunluk için tasarlamıyorsanız, bu yapılar iyi performans göstermeyebilir" dedi.
Jaiswal ayrıca, ayakta kalan yapıların birçoğunun "zaten tanık olduğumuz bu iki güçlü deprem nedeniyle önemli ölçüde zayıflayabileceği" konusunda da uyardı. Bu bozulan yapıları yıkacak kadar güçlü bir artçı şok görme şansı hala var. Bu nedenle, bu artçı şok faaliyeti sırasında, insanlar bu kurtarma çalışmaları için zayıflamış yapılara erişim konusunda çok dikkatli olmalıdır.”