Prof. Dr. Zorlu'nun “İran-Azerbaycan sınırında neler oluyor? Meselenin arka planında ne var?” başlıklı değerlendirmesi;
Bir süredir İran ve Azerbaycan arasında ilginç gelişmeler yaşanıyor. Özellikle İran cephesinden Azerbaycan'a yönelik sert ve tahrik edici açıklamalar yapılırken Cuma günü de ülkenin kuzeybatısında Azerbaycan sınırında bir askeri tatbikat gerçekleştiriliyor.
İki ülke arasında yaklaşık 700 kilometre (430 mil) sınır hattı bulunuyor.
Tatbikatta İran'ın zırhlı/topçu birlikleri, insansız hava araçları ve helikopterleri yer alıyor. Sovyetlerin dağılmasının ardından ilk kez bu kadar sınıra yakın bir yerde tatbikat yapıyor İran…
Tabii konu bu iki ülke olunca Türkiye'yi de yakından ilgilendiriyor. Zira bu yoğunluklu tatbikatın Türkiye, Pakistan ve Azerbaycan'ın 12 Eylül'de Bakü'de başlattığı askeri tatbikatın ardından gelmesi tesadüf değil.
İsveç merkezli araştırma kuruluşu (SIPRI)'nın rakamlarında bakıldığında Azerbaycan'ın askeri gücünde üç ülke öne çıkıyor. İsrail, Türkiye ve Rusya… 2009'dan bugüne yapılan askeri harcamaları 20 milyar doları geçmiş durumda. Türkiye ile sadece 2019'da 13 askeri tatbikat yapılmış. SİHA teknolojisini de göz önüne aldığımızda Azerbaycan güvenlik konusundaki hedef ve kaygılarını sürdürülebilir bir seviyeye taşımış durumda. Pakistan'ın nükleer gücünü de hesaba katmak gerek.
Bununla birlikte iki önemli gelişmenin artan gerilimi tırmandırdığı anlaşılıyor. Birisi Azerbaycan'ın bazı İran tırlarını durdurarak Karabağ'a yakıt taşımalarına izin vermemesi. Bu amaçla iki tır şoförü gözaltına alınmıştı.
İran Karabağ Savaşı'nın ardından çözümsüz kalan Dağlık Karabağ arazisine destek sağlamaya devam etmişti. Ermenistan'ın ve işgal altındaki bölgelerin önemli bir tedarikçisi konumundaydı. Meydana getirdiği ticaretin dışında bu elbette stratejik bir eklemlenmeydi…
Ayrıca savaşın Azerbaycan lehine döndüğü güne kadar da çelişkili açıklamalar yapıldığını hatırlıyoruz. Savaşın Azerbaycan'ın lehine zaferle sonuçlanmasının ardından İran-Ermenistan sınırındaki bazı projeler ve yatırım imkanları işlevselliğini kaybetmişti.
İran'ın anlaşmadaki Nahçivan Koridorunu sahadaki hakim alanını kaybedeceği endişesiyle de istemediği anlaşılıyor.
Tabii bu tatbikat gündeme gelince Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev "Her ülke kendi topraklarında herhangi bir askeri tatbikat yapabilir. Bu onların egemenlik hakkıdır. Ama neden şimdi ve neden bizim sınırımızda?" diye sordu.
Buna bir nevi cevap olarak İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Amir-Abdollah bu tatbikatın egemenlik hakları olduğunu ve iki ülkenin işbirliğinin altını çizerken bir başka sıkıntılarını gün yüzüne çıkardı “Bizim sınırlarımız yanında Siyonist rejimin ulusal güvenliğimize karşı varlığına ve etkinliğine tahammülümüz yoktur.”
İkinci gelişme de budur… Yani Azerbaycan-İsrail arasındaki ilişkilerden rahatsızlık duyduklarını ifade ediyorlar…
Asıl dikkatimi çeken Cuma günü tatbikat sırasında İran Kara Kuvvetleri Komutanı Kioumars Haydari'nin açıklamasıydı. Haydari'nin devlet televizyonuna verdiği demeçte “Azerbaycan geçen yıl Karabağ Savaşı sırasındaki çatışmalarda DEAŞ'lıları getirdi ve bundan endişe duyuyoruz” iddiasında bulundu. Şu sözleri de ekledi: “Bölgeyi terk ettiklerinden gerçekten emin değiliz. Ancak bölgeyi terk etmeleri gerekiyor.”
Doğrusu bu savaş sırasında da Ermenistan, İran ve hatta Rusya cephesinden de seslendirilen bir yalan/iddiaydı. Bu yolla uluslararası sistemi ve paydaş ülkeleri savaşa müdahale etmeye davet etmişlerdi. Şimdi de İran yine bu yolla Azerbaycan'ı sıkıştırmaya çalışıyor. Ve dahi Türkiye'yi…
İran Azerbaycan'ı açıkça hedef almaya cesaret edebilir mi? Bugün hiç de gerçekçi değil. Kendi çıkarlarına da aykırı esasında...Karşısında sadece Azerbaycan'ı bulmayacaktır. Bu arada Azerbaycan ve Türkiye'nin 5-8 Ekim tarihleri arasında "Sarsılmaz Kardeşlik 2021" adlı askeri tatbikat yapacağı açıklandı.
Ancak İran'ın söz konusu tatbikatı yaptığı o sınır hattı var ya… İşte oradaki başka bir önemli detayı göz ardı etmemek gerek. Orası Güney Azerbaycan Türklerinin yoğun olarak yaşadığı bir bölge. Bugün İran-Azerbaycan ilişkileri denildiğinde çok irdelenmek istenmese de (!) Azerbaycan Türkleri büyük fotoğrafın arka planında hem kilit hem de anahtar pozisyonundadır. Başta da İran bu gerçeğin farkındadır...