Ayasofya ne zaman yapıldı?
Günümüzde müze olarak kullanılan Ayasofya, tekrar cami olarak kullanılabilmesi için Cumhurbaşkanı Recep Tayip Erdoğan tarafından başlatılan çalışma ile ülke gündeminde. Ayasofya neden bu kadar önemli? Ne zaman yapıldı? İşte detaylar...

Oluşturma Tarihi: 2020-06-09 13:26:17

Güncelleme Tarihi: 2020-06-09 13:26:17

İstanbul'un fethinin bir sembolü olan Ayasofya 1935 yılında Atatürk'ün emri ve Bakanlar Kurulu Kararı ile müzeye dönüştürülmüştür. İstanbul'un fethinden bu yana cami olarak kullanılan Ayasofya 1931 yılında ibadete kapatıldı ve 1935 yılında da müzeye çevrildi.

Ayasofya neden bu kadar önemli?

Ayasofya çok boyutlu bakılması gereken bir tarihtir. Bizans İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti gibi iki büyük medeniyete baş tacı edilen Ayasofya kültür, medeniyet, mimari ve dini olarak hep başrollerde oynamıştır. O yüzden ayasofya vazgeçilmezdir. 

Ayasofya ne zaman yapıldı?

Aslında Ayasofya bulunduğu yerde üç kez yapıldı. İlk ikisi çıkan isyanlar neticesinde yıkıldı. Günümüzde olan Ayasofya üçüncü kez yapılan ve İstanbul'un fethi ile Osmanlı Devleti'ne geçip zaman zaman restorasyon ile korunan yapıttır.

Birinci Ayasofya

İlk Ayasofya inşaatı Hristiyanlığı imparatorluğun resmî dini ilan eden Roma imparatoru Büyük Konstantin (Bizans'ın ilk imparatoru I. Constantinus) tarafından başlattırılmıştır. 337 ile 361 yılları arasında tahtta olan Büyük Konstantin'in oğlu II. Constantius tarafından tamamlanmış ve Ayasofya kilisesinin açılışı 15 Şubat 360'ta Constantius II tarafından gerçekleştirilmiştir. 20 Haziran 404'te Konstantinopolis Patriği Aziz İoannis Hrisostomos'un, İmparator Arcadius'un eşi İmparatoriçe Aelia Eudoksia ile çatışmasından dolayı sürgüne gönderilmesinin ardından çıkan isyanlar sırasında bu ilk kilise yakılarak büyük ölçüde tahrip olmuştur.

İkinci Ayasofya

İlk kilisenin isyanlar sırasında yakılıp yıkılmasından sonra, imparator II. Theodosius bugünkü Ayasofya'nın bulunduğu yere ikinci bir kilisenin inşa edilmesi emrini vermiş ve İkinci Ayasofya'nın açılışı onun zamanında, 10 Ekim 415'te gerçekleşmiştir. Mimar Rufinos tarafından inşa edilen bu İkinci Ayasofya da yine bazilika planlı, ahşap çatılı ve beş nefliydi. İkinci Ayasofya'nın 381'de İkinci Ekümenik Konsil olan Birinci İstanbul Konsili'ne Aya İrini ile birlikte ev sahipliği yaptığı sanılmaktadır. Bu yapı 13-14 Ocak 532'de Nika ayaklanması sırasında yakılıp yıkılmıştır.

Üçüncü Ayasofya

İkinci Ayasofya'nın 23 Aralık 532'de yıkımından sonra imparator I. Justinianus öncekinden tümüyle farklı, daha büyük ve kendisinden önce gelen imparatorların yaptırdıkları kiliselerden çok daha görkemli bir kilise inşa ettirmeye karar verdi. Justinianus bu işi yapacak mimarlar olarak fizikçi Miletli İsidoros ile matematikçi Trallesli Anthemius'u görevlendirdi.

İnşada kullanılacak malzemeleri üretmek yerine, imparatorluk topraklarında yer alan yapı ve tapınaklardaki yontulmuş hazır malzemelerden yararlanmak yoluna gidilmiştir. Bu yöntem, Ayasofya'nın inşa süresinin çok kısa olmasını sağlayan etkenlerden biri olarak kabul edilebilir.

23 Aralık 532'de başlanan yapım çalışması 27 Aralık 537'de tamamlandı. Kilisenin açılışını imparator Justinianus ve patrik Eutychius büyük bir törenle birlikte yaptılar. Ayasofya o zamana kadar en büyük yapı olarak kabul edilen Süleyman'ın Tapınağı'ndan daha büyük olduğundan İmparator I. Justinianus (Jüstinyen) halka yaptığı açılış konuşmasında "Ey Süleyman! Seni yendim" demiştir.

Osmanlı Devletin'de Ayasofya

İstanbul'un 1453'te Osmanlı Devleti tarafından fethinden sonra, fethin sembolü olarak, Ayasofya Kilisesi camiye dönüştürülmüştür. O sıralarda Ayasofya harap bir haldeydi. Bu durumu Kordoba soylusu Pero Tafur ve Florentine Cristoforo Buondelmonti gibi Batılı ziyaretçilerce betimlenmektedir. Ayasofya'ya özel bir önem veren Fatih Sultan Mehmet kilisenin derhal temizlenip camiye çevrilmesini emretti, fakat adını değiştirmedi.

İlk minaresi onun döneminde inşa edilmiştir. Osmanlılar bu tür yapılarda taş kullanmayı tercih etmekle birlikte minarenin hızla inşa edilebilmesi amacıyla bu minare tuğladan yapılmıştır. Minarelerden biri de sultan II. Bayezid tarafından eklenmiştir. 16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman fethettiği Macaristan'daki bir kiliseden Ayasofya'ya iki dev kandil getirtmiştir ki, günümüzde bu kandiller mihrabın iki yanında yer alırlar.

II. Selim döneminde (1566–1574) yorgunluk ya da dayanıksızlık belirtileri gösterdiğinde, bina dünyanın ilk deprem mühendislerinden biri sayılan Osmanlı baş mimarı Mimar Sinan tarafından eklenen dış istinat yapılarıyla (payanda) takviye edilerek, son derece sağlamlaştırılmıştır.

Müze Dönemi

1930 ile 1935 yılları arasında restorasyon çalışmaları nedeniyle halka kapatılan Ayasofya'da Mustafa Kemal Atatürk'ün emriyle bir dizi çalışmalar yapıldı. Bu çalışmalar arasında çeşitli restorasyonlar, kubbenin demir kuşak ile çevrilmesi ve mozaiklerin ortaya çıkarılıp temizlenmesi sayılabilir.

Ayasofya'nın sistemli olarak incelenmesi, restorasyonu ve temizlenmesi ABD'deki Bizans Enstitüsü (the Byzantine Institute of America) adlı kurumun 1931'deki ve Dumbarton Oaks Alan Komitesi'nin 1940'lı yıllardaki girişimiyle yapılmıştır.