Nogayeva'nın yazısından bir bölüm;
Elbette ki Rusya ve Çin, Afganistan'daki gelişmelere seyirci kalmadı. Aslına bakarsak Çin her zamanki pragmatik yaklaşımıyla “Kim gelirse gelsin, yeter ki bana dokunmasın.” mantığıyla hareket ediyor. Rusya ise Taliban'la zaten yedi yıl önce -ülkesinde terör örgütü olarak tanınan ve mahkeme kararıyla daha 2003 yılında faaliyetleri yasaklanmış olmasına rağmen- temas kurmaya başlamıştı. Bu görüşmelerinin gerekçesini Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü, “Rusya'nın, bölgedeki güvenlikle ilgili endişelerini birilerine iletmesi gerekiyordu.” şeklinde açıklamıştı. Ona göre, Rusya Taliban ile köprüler kurmaya başlamamış olsaydı şu anda Afganistan'daki durum hakkında müzakere edecek kimsesi olmayacaktı. Moskova, Taliban ile toplantılara ev sahipliği yapmış, son müzakereler ise Taliban Kabil'i ele geçirmeden bir ay önce yapılmıştı.
Benzer bir tutum sergileyen Çin hükümeti de Taliban'la Temmuz ayı sonunda görüşmeler gerçekleştirdi. Çin Dışişleri Bakanı Vang Yi, Taliban'ın siyasi lideri Molla Abdulgani Birader ile konuşmasında ABD'nin başarısızlığına işaret etmiş ve ülkede “en önemli askeri ve siyasi gücün” Taliban olduğunu açıkça belirtmişti.
Öte yandan, Çin ekonomik açıdan Afganistan altyapı projelerinde daha fazla pay isteyerek Pakistan ile olan ekonomik koridorunu Afganistan'a kadar genişletebilir. Yönetimi ele geçiren Taliban da mevcut anlaşmalara sadık kalacağı sinyallerini veriyor. Taliban'ın sözcülerinden Suheyl Şahin, 17 Ağustos'ta verdiği bir röportajda Türkmenistan-Afganistan-Pakistan-Hindistan (TAPI) doğalgaz boru hattı inşası, demiryolu inşaat projeleri gibi diğer büyük altyapı projelerinin uygulanmasına yönelik çalışmaların başlayacağını umduklarını dile getirdi.
Siyasi bağlamda ise Çin bu yeni süreçte Sincan Uygur Özerk bölgesinin güvenliği ve Afganistan'ın kendi ülkesine saldırabilecek gruplarına engel olmak istediği için aktif olarak yer alıyor. Diğer önemli neden ise jeopolitik alanda: Afganistan'da istikrarın sağlanması, Çin'i küresel bir süper güce dönüştürme yolunda bir başka başarı olarak karşımıza çıkacaktır. Kimi uzmanlara göre, Afganistan'ı kanatları altına almak, Çin'in Batı ve Orta Asya'daki etkisini genişletmesine yardımcı olacak.
SSCB'nin halefi rolündeki Rusya ise güney sınırlarının ve başını çektiği Kolektif Güvenlik Antlaşması Örgütü (KGAÖ) devletlerinin güvenliğinden endişe duyuyor; bu ülkelerdeki uyuşturucu kaçakçılığını durdurmak ve terör tehdidinin ihracını engellemek istiyor.
ABD'nin jeopolitik rakibi olan Rusya, ayrıca Afganistan'da Pakistan ve Çin gibi olmasa da KGAÖ'nün yanı sıra Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) bağlamında etkili olan askeri ve siyasi bir güç olarak öne çıkıyor. Dolayısıyla bu etkiyi kullanmak isteyen Rusya, Taliban'ı hemen tanımasa da müzakerelere sıcak bakıyor. Tıpkı Taliban'ın Kabil'e girmesiyle Çin medyasında Taliban-Çin yetkililerinin görüşme fotoğraflarına yer verilmesi gibi, Rus medyasında da “Büyükelçiliğimizi koruyan güçlü çocuklar” ifadelerine yer verilmesi, Rus kamuoyunda Taliban askerlerinin olumlu algılanmasına neden oluyor. Öte yandan, Kabil'in düşmesiyle ülkeler hızla diplomatik misyonlarını tahliye ederken Çin ve Rus elçilikleri çalışmalarına devam ediyorlar. Hatta Rusya'nın Afganistan Büyükelçisi'nin, Taliban'ın gelmesiyle Kabil'deki durumun Eşref Gani döneminden daha iyi ve sakin olduğunu ifade etmesi dikkat çekiyor. Orta Asya ülkelerinin güvenlik endişeleri ve mülteci sorunu
Orta Asya ülkeleri, Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesiyle birlikte güvenlik endişelerini artırdılar. Öte yandan KGAÖ ve ŞİÖ üyelikleri bağlamında bu ülkelerin Rusya ve Çin'le birlikte hareket edebileceği tahmin edilebilir.
Sovyetler Birliği-Afganistan sınırının yaklaşık yüzde 60'ı kendi topraklarında kalan Tacikistan günümüzde Afganistan'la en uzun sınıra sahip ülke. Bu yüzden günümüzde Tacikistan'da bulunan SSCB döneminden kalan 201. Askeri Üs, Rusya'nın sınırları dışındaki en büyük askeri tesisi olarak kabul ediliyor. 2020'de modernize edilen üste toplamda yaklaşık 7 bin kişi, 300 tank ve 2 bin 500 civarında zırhlı araç bulunuyor.
Taliban'dan aldığı güvencelere rağmen Rusya, Ağustos'un başında önce Özbekistan'la ikili, sonra ise Tacikistan ve Özbekistan'la üçlü olmak üzere geniş çaplı tatbikatlar yaptı.
Taliban'ın ilerlemesiyle geri çekilen Afgan askerleri, Tacikistan ve Özbekistan'a giriş yaptılar. Tacikistan'da bir hafta kadar kalan Afgan askerleri için çadır kampı kuruldu fakat Tacik medyasına göre, yaz mevsimi olmasına rağmen sınırdaki illerde yeterince yaşamsal malzeme sağlanmakta zorlanıldı. Ülkenin maddi imkanları da sınırlı olduğundan, kış döneminde benzer bir durumla karşılaşılırsa mülteciler, ülke ekonomisi için ciddi sorun teşkil edecekler.
Bölgede hem askeri hem de mali açıdan Tacikistan'dan daha iyi durumda olan Afganistan'la diğer sınırdaş Özbekistan da, sınırdan geçen asker/sivil yüzlerce kişiyi kabul etti ve Termiz ilinde şehir kampı kuruldu. Ayrıca Taşkent Havalimanının bir kısmı Almanya ile yapılan anlaşma çerçevesinde Afganistan'dan Almanya'ya gidecek kişiler için transit işlevi görmekte.
AA
