Tüm dünya bugün Ermenistan'ın başkentinde yaşanan gelişmelere odaklandı.
Ermenistan'ın kuruluş aşamasındaki olaylar dikkate alındığında sıkıntılı ve sancılı sürecin yeni ve komplike sorunlara da kapı aralayacağı ihtimaller dahilinde.
Peki Ermenistan'ın kuruluş aşamaları tarihi açıdan nasıl şekillendi.
İsterseniz önce bu sürece bakalım:
12 Ekim 1813 tarihinde Rusya ile İran arasında imzalanan Gülistan Antlaşması uyarınca Şemşedil, Loru – Pembek ve Şöreyel eyaletleri, Gence, Karabağ, Şeki, Şirvan, Bakü, Kuba, Derbent, Talış hanlıkları ve Dağıstan Rusya yönetimine geçti.
Nahçıvan'ın Ruslarca zaptı
Ruslar 1827 yılının 26 Haziran tarihinde Nahçıvan şehrini, 20 Eylül'de Serdarabad kalesini, 1 Ekim de ise Revan kalesini zaptetti. Revan'ın zaptedilmesindeki özel katkılarından dolayı Özel Kafkasya Kolordu Komutanı General İ.F.Paskeviç'e “Kont Erivanski” unvanı verildi.
1827 yılı sonları, 1828 yılı başları Rus birlikleri Güney Azerbaycan'ın Tebriz, Hoy, Urmiya, Salmas ve Erdebil şehirlerini zaptettiler.
10 Şubat 1828'de Tebriz-Tahran yolu üzerindeki Türkmençay köyünde imzalanan antlaşma ile 1826-1828 yılları yapılan Rusya-İran savaşı son buldu. Bu antlaşmaya göre Revan ve Nahçıvan hanlıkları tümüyle Rusya'nın topraklarına katıldı. 20 Mart tarihinde 1.Nikolay bu antlaşmayı onayladı.
Ermeni vilayetinin kuruluşu
21 Mart 1828 yılında Ermeni vilayetinin kurulmasına ilişkin ferman imzalandı. Fermanda şöyle deniyordu:İran ile yapılan antlaşma uyarınca İran'dan Rusya'ya bağlanan Revan ve Nahçıvan hanlıklarını bundan böyle “Ermeni vilayeti” olarak isimlendirmeyi hükmediyor ve yönetimimize alıyoruz. Bu vilayetin yapısı ve yönetim biçimi ile ilgili gerekli kararları yüksek senato zamanında alacaktır.
Revan'ın şekillenmesi
1840 yılında Ermeni vilayeti feshedildi. Bunun yerine kurulan Revan kazası Gürcü-İmereti birimi sınırları içine katıldı. 1849 yılında Revan, Gümrü, Nahcıvan, Ordubad ve Novo Yeni Bayazıt kazalarından oluşan Revan ili kuruldu ve 1917 yılına kadar bu yapı değişmez olarak kaldı.
Kanlı eylemler başladı
1917'de Rusya'da gerçekleşen hükümet darbesi üzerine Rus birliklerinin silah ve mühimmatı Ermeni komutanlarına bırakarak Doğu Anadolu'dan geri çekilmesinin ardından Ermeniler kanlı eylemlerini daha da genişletti. 1917 yılında Ermeni generaller, Kafkasya ordusunun bünyesinde ayrıca Ermeni silahlı birliklerinin oluşturulması için Başkomutana defalarca dilekçe sunsalar da, Savunma Bakanlığı buna izin vermedi.
Türk birliklerine saldırı
23 Ekim 1917'de Kars cephesi başkomutanının emri üzerine iki Ermeni piyada tugayı oluşturuldu. Daha sonraları bu tugaylar Ermeni Taşnak hükümet ordusunun temelini teşkil etti.Şubat 1918'den itibaren Türk birlikleri karşı saldırıya geçerek Ermeni birliklerini Doğu Anadolu'dan temizledi.
Köyler yağmalandı
1918 yılı Mart ayına kadar Ermeni çeteleri Revan kazasında 32, Eçimedzin kazasında 84, Yeni Beyazıt'ta 7 ve Sürmeli kazasında 75 köyü – 198 köyü yerle bir ettir. Söz konusu kazalarda yaklaşık 135 bin soydaş soykırıma tabi tutuldu.Mayıs 1918'de Kafkasya'da üç bağımsız devlet – Gürcistan, Azerbaycan ve Ermenistan devletleri kurulmuş olsa da sınırlar kesin olarak tespit edilmedi.
Yüzbinler katledildi
1918 yılında Ermeni silahlı birlikleri tarafından Bakü'de 229 yerleşim birimi (Şamahı kazasında 58, Kuba kazasında 112), Gence'de 272 yerleşim birimi (Zengezur'da 115, Karabağ'da 157 ), Revan'daa 211 ( Revan kazasında 32, Yeni – Bayazıt'ta 7, Sürmeli'de 75, Eçmiedzin'de 84), Kars vilayetinde 82 yerleşim birimi yerle bir edildi, yüzbinlerce kişi katledildi ve kendi tarihi topraklarından göç etmek zorunda kaldı.
Erivan'ın şekillenmesi
1918 mayıs ayında Azerbaycan toprakları olan Revan bölgesinde Ermenistan devleti kurulduğunda başkentinin hangi şehir olacağı henüz belirlenmedi. Azerbaycan hükümeti, ulusal çatışmalara son verilmesi amacıyla 29 Mayıs'ta İrevan şehrinin başkent olarak ilan edilmesi konusunda Ermenilere taviz verdiğini açıkladı.
