Kadiyânîlik'e, kurucusu Mirzâ Gulam Ahmed'in adına izâfetle “Mirzâiyye” ya da ortaya çıktığı yere nisbetle “Kadîyâniyye” adları da verilmektedir.
Gulam Ahmed, 4 Kasım 1900'de bir bildiri yayımlayarak kurduğu hareketin adını Muhammed'in isimlerinden biri olan "Ahmed"e işâret ederek “Ahmediyye” olarak ilân etti. 1908'den itibaren cemaati de, başta İngilizler olmak üzere batılılar da “Ahmediyye” ismini kullanmaktadırlar.
KADİYANİLİĞİN İLK YILLARI VE YAYILIŞI
Daha önce İsmailiye fırkasında olan Mirza Gulam Ahmed, önce müceddid, daha sonra da Mehdi olduğunu iddia etti. İsmailî ve Behaîlerden taraftar buldu. En sonunda kendisinin, gökten ineceği bildirilen İsa Mesih olduğunu, yeni bir din getirdiğini söyledi. Kadıyan'da yaptırdığı mescide, Mescid-i Aksa dedi. Kendisinin Kur'an-ı Kerim'de övüldüğünü iddia etti. Hazret-i İsa'ya iftiralarda bulundu.
Kadıyânîler, her ne kadar İslâm'ın temel kaynakları olan Kur'an, her ne kadar sünnet ve hadisi yok saymıyor olsalar da, Mirza Gulam Ahmed'in düşünceleri, fikirleri ve de kendisine ilham olunduğuna imân ettikleri vahiylere neredeyse daha fazla önem atfetmektedirler. Tüm bunlardan ötürü İslam âlimleri, Kadıyanilerin Müslüman olmadıklarını ittifakla bildirmiştir. İslâm âlimlerinin bunlara verdiği cevapları dikkate alan Pakistan Parlamentosu da, 7 Eylül 1974 tarihli kararıyla Kadıyanileri, İslâm dışı azınlık olarak ilân etti.
GULAM AHMED'DEN SONRA KADIYANİLİK
Gulam Ahmed, 26 Mayıs 1908'de Lahor'da ölmesinin ardından , 1905'te ilân ettiği vasiyetin gereğince cemaatin ileri gelenleri arasında yapılan seçim sonucunda, Hakim Nûreddin, “mesîhin ilk halifesi” ünvânıyla hareketin başına getirildi.
Hakîm Nûreddin döneminde Kadıyânîlik içinde, 1913'te yaşanan Kanpûr Camii ayaklanması hariç, bir bölünme olmamıştır. Hakîm Nûreddin'in 13 Mart 1914'te ölümünün ardından, yerine halîfe olarak aday gösterdiği Gulam Ahmed'in oğlu Mirza Beşîrüddîn Mahmud Ahmed'i"mesîhin ikinci halifesi" ünvânıyla halifeliğe getirildi.
AHMEDİYE MÜSLÜMAN CEMAATİ
Bugün halifelik ve Mirza Beşîrüddîn Mahmud Ahmed taraftarları, Türkçe "Ahmediye Müslüman Cemaati" ve İngilizce asıl ismiyle "Ahmadiyya Muslim Jamaat" adı altında bir teşkilat oluşturmuşlardır. Teşkilatın başı 1984'ten beri Londra'da oturan "halîfe"dir, teşkilat merkezi ise Kadıyân'dır. Ahmediye Müslüman Cemaati'ni 2003 yılında göreve getirilen Mirza Masrur Ahmed idâre etmektedir. Kadıyânîlik'nin Türkiye şubesi de bu kola bağlıdır. İnanışlarına göre Mirza Masrur Ahmed, Kadıyânîler tarafından "Mesih'in Beşinci Halifesi" olarak kabul edilmektedir. "Halife" sıfatıyla Avrupa Parlamentosu'na davet edilmiş ve 4 Aralık 2012'de parlamento huzurunda bir konuşma yapmıştır.
AHMEDİYE'YE GÖRE SON PEYGAMBER
Ahmediye Müslüman Cemaati, Gulâm Ahmed'in peygamber olduğuna, ona inanmayanların da kâfir olduğuna imân etmiştir. "Mesih'in halîfesi"nin bütün dünyanın halifesi sayıldığına inanırlar. 1947'de Pakistan kurulduktan sonra Kadıyân Hindistan sınırları içinde kalmış, cemaat de merkezini Pakistan'da yeni kurulan Rebve şehrine taşımıştır. 1965'te ölen Mahmud Ahmed'in yaklaşık 50 yıllık idâresinde genel eğitim öğretim, propaganda ve tanıtım, iç ve dış işleri, maliye, ağırlama ve yerleştirme, basın yayın ve kutlu-mezarlık gibi birtakım teşkilâtlar kurulmuştur. 1902'den itibaren aylık olarak "Review of Religions", 1913'ten itibaren Urduca "el-Fazl", Amerika Birleşik Devletleri'nde "The Muslim Sunrise" ve Londra'da aylık "The Muslim Herald" isimli dergiler yayımlanmaktadır.
1969'da Gulam Ferid, Kur'an-ı Kerîm'i İngilizce'ye tercüme etmiştir. Bu tercüme de çeşitli Avrupa ve Afrika dillerine tercüme edilmiştir.
LAHOR AHMEDİYE HAREKETİ
"Sadr-ı Encümen-i Ahmediyye" ve Mevlânâ Muhammed Ali taraftarları ise "Lahor Ahmediyye Hareketi" olarak "Ahmadiyya Anjuman Ischat-i-Islam Lahore" adı altında örgütlenmişlerdir. Ahmediye'nin bu kolunun merkezi Lahor'dur. Cemaatin başında hâlen 2002'den beri "emir" ünvânıyla görev yapan Abdülkerim Saîd Paşa bulunmaktadır.
