Mondros Mütarekesi şartları incelendiğinde, bunun bir karşılıklı ateşkes antlaşması olmayıp,Türkiye'nin İtilâf Devletleri'ne teslim antlaşması olduğu açıkça görülmektedir. Ancak Mondros Mütarekesi, Türkiye'de olduğu kadar İtilâf Devletleri arasında da büyük bir anlaşmazlığın çıkmasına sebep oldu.
Prof. Dr. Abdulhaluk Mehmet Çay'ın "Türkiye Cumhuriyeti-İşgaller" başlığı altındaki çalışmasında Mondros mütarekesi sonrasındaki genel duruma dikkat çekilirken Türk halkının maruz kaldığı siyasi ve sosyal durumlara da vurgu yapıldı...
İngiltere tek başına harita çizmeye kalkıştı
Huzursuzluğun tek sebebi İngiltere'nin politikasıydı. 1917 Rus İhtilâli, Rusya'nın savaştan çekilmesine sebep olduğu gibi daha önce Rusya-İngiltere ve Fransa arasında imzalanmış olan Türkiye'nin paylaşılmasıyla ilgili gizli taksim
projelerinde de bazı değişiklikleri gerektirmişti. Tamamen yalnız kaldığını ve kendisine kimsenin bir engel teşkil edemeyeceğini gören İngiltere, Ortadoğu'nun ve Avrupa'nın haritasını tek başına çizmeye kararlı olarak ön plâna çıktı.
Bu, müttefikleri tarafından tepkiyle karşılandı. Diğer yandan o tarihlerde bize sihirli bir değnek gibi gelen diğer bir husus da ABD Başkanı Wilson'ın ortaya attığı on dört maddelik prensipler oldu.
İngiltere-Fransa anlaşmazlığı
Wilson prensipleri suret-i haktan görünmekle beraber çeşitli durumlara göre yorumlanabilecek bir program mahiyetinde idi. Mondros ve diğer ittifak zümresini ilgilendiren antlaşmalar bunu açıkça ortaya koymuştur. Wilson prensipleri İngiltere ve Fransa tarafından da kabul edilmedi. Bunun üzerine ABD, Paris Sulh Konferansı'ndan çekildi. Diğer yandan İngiltere ile Fransa arasındaki anlaşmazlık gittikçe büyümekteydi. Fransa bir yandan Alsace-Loraine'i isterken, diğer yandan kuzeyde parçalanmış bir Almanya arzu etmekteydi. Almanya'nın parçalanmasına ise İngiltere razı değildi.
İngiltere- Kral Faysal ilişkisi
Yakındoğu'da önce bir bütün olarak Arabistan projesi, bu defa İngiltere tarafından değiştirilerek bölgede en küçük devletin kurulması şeklinde değiştirilmişti. Bölgede büyük yatırımları olan Fransa'nın bu politika işine gelmemekteydi. Ayrıca Suriye, Fransa'ya terk edilmiş, ancak İngiltere Şam'da Faysal'ı kral ilâm ettirmişti. Faysal, Fransa karşısında tutunamayarak İngilizler'e sığındı. İngiliz desteğiyle Irak'ta kral ilân edildi. Fransa, İngiltere'nin parçala-yut politikasına karşı Türkiye'nin bütünlüğünü kendi menfaati bakımından daha uygun görüyordu. Gerek İngilizler'le aralarında sürüp giden anlaşmazlık, gerek Fransız işgal bölgelerindeki Kuvay-ı Milliye hareketi, Fransa'nın kısa bir zaman sonra Ankara Hükümeti ile anlaşmasına sebep oldu.
İtalya'nın Akdeniz beklentisi
İtalya'ya vadedilen Antalya, Burdur, Konya, Muğla ve İzmir havalisi, St. Jeane Maurienne antlaşmasının Rusya tarafından kabul edilmemesi üzerine Antalya ve çevresi dışında uygulanamadı. İngiltere, Akdeniz'de rakip bir devlet istemediğinden bir yandan İtalya'nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu topraklarıyla ilgili isteklerini reddederken, diğer yandan
Paris Barış Konferansı'na müracaat ederek İzmir ve çevresini isteyen Yunanistan Başbakanı Venizelos'u bölgede İngiliz menfaatlerinin temsilcisi olarak benimsedi. İtalya isteklerinin reddi üzerine en önce Ankara Hükümeti'ne yanaşan İtilâf devletlerinden biri oldu.
Yunanistan'ı öne sürdüler
İngiltere yalnız kalınca Ortadoğu'daki emellerini tek başına uygulamaya kalkıştı. Doğu Anadolu'da İngiltere himayesinde bir Ermenistan ve Kürdistan kurdurmak için çaba sarf eden İngiltere, emellerine karşı koyabilecek güçte bir Türk ordusunun bulunmadığı kanaatinde olduğu için ordusunu terhis etmişti. Diğer yandan I. Cihan Savaşı'ndan galip çıkmakla
beraber, harp aleyhtarı büyük bir kitle oluşmuş, İngiltere'nin savaşa devam hususundaki ısrarı hükümet buhranına sebep olacak boyutlara ulaşmıştı. Gene harbe devamda ısrar etmesi hâlinde İngiltere'de Rusya'dakine benzer bir komünist ihtilâlin olması kaçınılmazdı. Bu sebeple İngiltere Türkler'e karşı savaşa girmek cesaretini gösteremezken, İngiliz emellerine hizmet edebilecek Yunanistan'ı bularak Yunan ordularını, Anadolu işgalinde destekledi.
Millet üzerinde şok etkisi
Mondros Mütarekesi'nin gerek ordu üzerinde ve gerek millet üzerinde yarattığı şok ve huzursuzluk memleket sathına gittikçe yayılırken, mütareke şartlarının tehlikesini yeni kavrayabilen ve bunun altında ezilen İzzet Paşa 9 Kasım 1918 tarihinde istifa etti. İtilâf donanması 8 Kasım'da Çanakkale Boğazı'nı işgal ettikten sonra 13 Kasım günü 61 parça harp
gemisiyle İstanbul Limanı'na demirledi. Fransız kuvvetleri de 10 Kasım'da Trakya'dan hareketle Uzunköprü'ye geldiler. Fransız Generali Francoit d'Esperey komutasındaki İtilâf kuvvetleri, İstanbul'da azınlıkların çılgınca gösteri ve taşkınlıklarıyla karşılandı. Diğer yandan hükümeti kurmakla görevlendirilen Tevfik Paşa meclisten güvenoyu aldıktan kısa bir süre sonra 21 Aralık 1918'de meclis feshedildi.
7'nci maddeye dayanarak işgali genişlettiler
4 Ocak 1919 tarihinde yayınlanan bir kararnâme ile yeni seçimlerin sulhun imzalanmasından sonraya bırakıldığı ilân edildi. İngilizler 3 Kasım 1918'de Mondros Mütarekesi'nin 7. maddesine dayanarak savaşla giremedikleri Musul'u işgal ettiler. 9 Kasım'da İskenderun İngilizler tarafından Urfa, Maraş, Antep ise Fransız ve İngiliz kuvvetleri tarafından işgal olundu. İtalyan kuvvetleri ise Antalya ve Konya'ya girdiler. İngilizler kuzeyde Samsun ve Merzifon'a kadar sarkmışlardı. Yurdun işgali faciası 15 Mayıs 1919'da Yunan kuvvetlerinin İzmir'i işgaliyle devam etti.
