MÖ 219'da Kartacalı Hannibal Roma müttefiki bağımsız bir kent olan Saguntum'a saldırı düzenledi ve İkinci Pön Savaşı'nın patlak vermesine yol açtı. Ardından devasa ordusunu alarak Pireneler ve Alpler üzerinden orta İtalya'ya yürüttü ve tarihin en ünlü seferlerinden birini gerçekleştirdi. Aralarında en dikkate değer olanı MÖ 216'da Cannae'de yaşanacak olan birçok zaferden sonra Hannibal güney İtalya'da bir yer edinmişti ancak Roma'ya saldırı başlatmamıştı. Romalılar zaman geçtikçe Kartacalıları İspanya'dan sürdüler ve Kuzey Afrika'yı işgal ettiler. MÖ 203'te Hannibal, İtalya'da Kuzey Afrika'yı savunmak için verdiği mücadeleyi bıraktı ve ertesi yıl Zama'da Publius Cornelius Scipio'nun (Africanus) elinde yıkıcı bir yenilgiye uğradı. İkinci Pön Savaşı'nı sonuçlandıran antlaşma Kartaca'nın imparatorluk gücünü sona erdirmiş olsa da, Hannibal, MÖ 183'teki ölümüne dek yaşamı boyunca Roma'yı yok etme hayalini sürdürmeye devam etti.
Hannibal'ın etnik kökeni
Kartaca döneminde basılmış bir madeni para ve üzerinde bir yüz.
Kartaca Kuzey Afrika'da önemli bir Fenike kentiydi. Hannibal, Afrika'dan geldiğinden siyahi olup olmadığı düşünülür. Hannibal elbette bir Romalıdan koyu tenliydi ancak bir Etiyopyalı değildi. Kartacalılar, Fenikeli insanlardı ve Sami kökenlilerdi. Sami insanlar, kısmen kuzey Afrika'yı içeren antik Yakın Doğu kökenlilerdir (Asurlar, Araplar, İbraniler gibi). Bugün Hannibal'ın nasıl göründüğü bilinmiyor çünkü bu konuda yaşadığı dönemden bir kaynak yok. Döneminde basılan paralardaki yüz kendisi, babası veya yakınları olabilir. Dahası, bazı tarihçilere göre iç Afrika'dan akrabaları dahi olabilir.
Yine de bir Fenike soylusu olduğu düşünüldüğünde atalarının bugünkü Lübnan'dan olduğu tahmin edilir. Lübnan herhangi bir zamanda Afrikalaşma yaşamadı. Fenikeliler Hannibal'dan 1000 yıl önce Tunus'a yerleştiğinden, ailesi daha sonra Afrikalı insanlarla karışmış olabilir.
Hannibal'ın ilk yılları ve Saguntum'a saldırısı
Hannibal MÖ 247'de Kuzey Afrika'da doğdu. Polybius ve Livius'un Roma tarihi yazıları Hannibal'ın hayatına dair başlıca Latince kaynaklardır. Kaynaklara göre Hannibal'ın babası büyük Kartacalı general Hamilcar Barca genç yaşta oğlunu İspanya'ya getirdi (MÖ 237 civarında fethetmeye başladığı bir bölge). Hamilcar MÖ 229'da öldü. Yerine, genç Hannibal'ı Kartaca ordusunda subay yapan damadı Hasdrubal geçti. MÖ 221'de Hasdrubal suikasta uğradı ve ordu oybirliğiyle 26 yaşındaki Hannibal'ı Kartaca'nın İspanya'daki imparatorluğunu yönetmesi için seçti. Hannibal, Cartagena'nın (Yeni Kartaca) liman üssünden bölgedeki kontrolü hızla pekiştirdi. Kendisi de bir İspanyol prensesi ile evlendi.
Biliyor musunuz? Polybius ve Livius'a göre, Hannibal'ın babası Hamilcar Barca, 9 yaşındaki Hannibal'a elini kana batırıp Roma'ya karşı nefret yemini ettirdi.
MÖ 219'da Hannibal, doğu İspanya kıyılarının ortasında bulunan ve yakınlardaki Kartaca kasabalarına karşı saldırganlık gösteren bağımsız kent Saguntum'a bir saldırı başlattı. Birinci Pön Savaşı'nı sona erdiren anlaşmaya göre Ebro Nehri, Kartaca'nın İspanya'daki etkisinin en kuzey sınırıydı. Saguntum, Ebro'nun güneyinde olmasına rağmen, müttefiki Roma Hannibal'ın saldırısını savaş eylemi olarak gördü. Kartaca kuvvetleri, kent düşmeden sekiz ay önce Saguntum'u kuşattı. Roma, Hannibal'a teslim olmasını talep etmesine rağmen, o reddetti, bunun yerine İtalya'nın işgali için planlar yaptı. Bu da İkinci Pön Savaşı'na yol açacaktı.
Hannibal'ın İtalya'yı işgali
Kartaca'nın İspanya ve Kuzey Afrika'daki çıkarlarını korumak için kardeşi Hasdrubal'dan ayrılan Hannibal, (Polybius'un muhtemelen abartılı rakamlarına göre) 90.000 piyade, 12.000 süvari ve yaklaşık 40 fil içeren büyük bir ordu kurdu. Ardından Pireneler boyunca, Rhone Nehri ve karla kaplı Alpler üzerinden orta İtalya'ya yaklaşık 1.600 kilometre yol kat etti ve tarihin en ünlü seferlerinden birini gerçekleştirdi. Alpler'deki zorlu geçişle gücü tükenen Hannibal'ın ordusu, Romalı general Publius Cornelius Scipio'nun güçlü ordusuyla Ticino Nehri'nin batısındaki ovalarda karşılaştı. Şaşırtıcı şekilde Hannibal'ın süvarileri galip geldi ve Scipio savaşta ciddi şekilde yaralandı.
MÖ 218'in sonlarında Kartacalılar, Trebia Nehri'nin sol kıyısında Romalıları tekrar yendi ve bu zafer Hannibal'a Galyalılar ve Liguryalılar dahil müttefiklerin desteğini kazandırdı. MÖ 217 baharında Arno Nehri'ne ilerledi ve Trasimene Gölü'ndeki zafere rağmen yorgun güçlerini Roma'ya yönlendirmedi. Ertesi yılın yazında, Hannibal'ın iki katı büyüklüğünde olduğu söylenen 80.000 askere yakın 16 Roma lejyonu, Cannae kasabası yakınlarında Kartacalılarla karşı karşıya geldi. Romalı general Varro piyadelerini her bir kanatta süvarilerle –klasik bir askeri oluşum– merkeze yığarken, Hannibal nispeten zayıf bir merkez ama kanatlarda güçlü piyade ve süvari kuvvetleri oluşturdu. Romalılar ilerlediğinde Kartacalılar merkezlerini koruyabildi ve kanatlardaki mücadeleyi de kazanarak düşmanı kuşattılar. Arkaya gönderdikleri süvari hücumu ile geri çekilme olasılığını kestiler.
Zaferden yenilgiye
Cannae'deki Roma yenilgisi güney İtalya'nın çoğunu etkiledi ve Roma'nın müttefiklerinin ve kolonilerinin çoğu Kartaca tarafına geçti. Scipio'nun aynı zamanda Publius Cornelius Scipio olarak da adlandırılan damadı ve diğer general Quintus Fabius Maximus'un önderliğinde, Romalılar kısa sürede toplanmaya başladılar. Güney İtalya'da Fabius, Hannibal'ın güçlerini kademeli olarak geri püskürtmek için temkinli taktikler kullandı ve MÖ 209'a kadar hatırı sayılır miktarda toprağı geri kazandı. MÖ 208'de Roma kuvvetleri, Hannibal'ın yardımına gelmek için Alpleri geçen Hannibal'ın kardeşi Hasdrubal'ın liderliğindeki takviye orduyu kuzey İtalya'da yendi.
Bu arada genç Scipio Roma'nın tükenmez görünen insan gücü arzından yararlanarak Yeni Kartaca'ya saldırı başlatmak ve Kartacalıları İspanya'dan sürmek için hazırlandı. Kuzey Afrika'yı işgal etti ve Hannibal'ı ana yurdu savunmak için MÖ 203'te birliklerini güney İtalya'dan çekmeye zorladı. Ertesi yıl, Hannibal, Kartaca'dan yaklaşık 120 kilometre uzaklıktaki Zama yakınlarındaki savaş alanında Scipio'nun güçleriyle karşılaştı. Romalılar bu kez Kartacalıları sarıp boğdu. Kuzey Afrikalı müttefikleri Numidyalıların yardımıyla kendi adamlarından sadece 1.500'ünü kaybederek 20.000 askeri öldürdüler. Büyük zaferinin onuruna, Scipio'ya Africanus adı verildi.
Hannibal'ın savaş sonrası yaşamı ve ölümü
İkinci Pön Savaşı'nı sona erdiren barış anlaşması ile Kartaca'nın yalnızca Kuzey Afrika'daki topraklarını elinde tutmasına izin verildi ve böylece denizaşırı imparatorluk kalıcı olarak kaybedildi. Ayrıca donanmasını teslim etmeye ve gümüş halinde büyük tazminat ödemeye ve Roma'nın izni olmadan bir daha asla yeniden silahlanmamayı veya savaş ilan etmemeyi kabul etmeye zorlandı. Zama'daki ezici yenilgiden canı pahasına kaçan ve hala Roma'yı yenme arzusunu taşıyan Hannibal, savaşın gidişatını alt üst ettiği yönündeki suçlamalara rağmen askeri unvanını korudu. Ayrıca Kartaca hükümetinde sivil sulh hakimi yapıldı.
Livius'a göre, Hannibal Suriye kralı III. Antiohos'u Roma'ya karşı saldırıya geçirmek istedi. Kartaca soyluları içindeki muhaliflerinin kendisini Roma'ya bildirmesi üzerine Efes'teki Suriye sarayına kaçtı. Roma daha sonra III. Antiochus'u yendi ve barış koşullarından biri Hannibal'ın teslim olmasıydı. Hannibal bundan kurtulmak için Girit'e kaçmış veya Ermenistan'daki isyancı güçlerle silahlanmış olabilir. Kendisi daha sonra Bitinya Kralı Prusias'a hizmet etti ve Roma müttefiki Bergama Kralı II. Eumenes'e karşı giriştiği savaşta başarısız oldu. Bu çatışma sırasında bir noktada, Romalılar tekrar Hannibal'ın teslim edilmesini talep ettiler. Muhtemelen MÖ 183 civarında Bitinya'nın Libyssa köyünde zehir içerek kendini öldürdü.
(Berkay Alpkunt, coğrafya ve astronomi üzerine geniş kapsamlı içerikler hazırlıyor.)
Kaynak: ungo.com.tr
