Türk halklarının filoloji, antrolopiji, edebiyat ve tarihi başta olmak üzere kültürel miraslarını sistematik şekilde araştırıp analiz eden bilim dalıdır Türkoloji. Türkiyat, Türklükbilimi gibi de isimlendirilmektedir. Türkoloji'nin öncelikle Batılı bilim adamlarının çalışmalarıyla sistemli hale gelmesi ise düşündürücüdür. İlk Türkoloji kürsüsü Fransa'nın başkenti Paris'te kurulmuştur.Türkoloji biliminin öncü isimlerinden Rus doğu bilimci ve Türkolog Wilhelm Radloff, Orhun kitabelerinin çözülmesinde önemli katkılar sağlamıştır.
Savaş tutsaklarının rolü
Türkoloji ve özellikle de Türk diyalektolojisinin kurucusu olarak W. Radloff'un ismi anılabilir.
Avrupa'da Türklük biliminin başlangıç yıllarında savaş tutsakları büyük bir rol oynamıştır. Bunların başında Niğbolu Savaşında Yıldırım'a esir düşen Johann Schildtberger gelmektedir.
Türklere esir düştükten sonrası...
1427'de ülkesine dönen Schildtberger, Almanya'ya dönünce tutsaklık yıllarını anlatan bir seyahatname yazmıştır.
Türk dilinin gramerini sistemli olarak tespit etme yolunda ilk denemeyi genç yaşında Türklere esir düşen ve Tunus'ta Türkler arasında altı yıl kalan Jesuit papazı Pietro Ferraguto yapmıştır. Ferraguto'nun Grammatica Turca adlı eseri 1611 tarihlidir. 1709 Poltova savaşında Ruslara esir düşen İsveçli Philipp Johann von Strahlenberg de
Türklük bilimi tarihinde özel bir yer almıştır.
Bazı Türkologlar ve ülkeleri şöyle:
Prof. Dr. Ahmet Mermer'in "Türkoloji üzerine çalışan Bilim adamları" makalesine göreGeçen süre içinde Türkoloji üzerinde çalışan önemli yabancı Türkologlardan bazıları ve ülkeleri şu şekildedir:
Fransa: Quatremére, Pavet de Courteille, Amédée Jaubert, Jean Deny, Louis Bazin.
Macaristan: Ármin Vámbéry, Gábor Bálint, Ignác Kunos, Géza Kuun, Zoltán Gombocz,
Gyula Németh, Lajos Ligeti, János Eckmann, Tibor Halasi-Kun, Dénis Sinor, György Hazai,
A. Róna-Tas.
İtalya: Alessio Bombaci, Ettore Rossi, Luigi Bonelli.
Avusturya: Josef von Hammer, Andreas Tietze, Herbert Duda.
İngiltere: J.W. Redhouse, G.L.Lewis, Sir Gerard Clauson.
Almanya: Wilhelm Schott, Otto Böhtling, W. Bang-Kaup, Annemare von Gabain, K. Müller,
Carl Brockelmann, Karl Foy, Karl Heinrich Menges, Johannes Benzing, Gerhard Doerfer.
Finlandiya: M. Aleksanteri Castren.
Danimarka: Vilhelm Thomsen, H.Paasonen, G.Ramstedt, Räsänen, Pentti Aalto.
Polonya: T.Kowalski, A. Zajackowski, W. Kotwicz, Edward Trjarski, S.Kaluzynski.
Rusya: A.N. Kononov, N.Dimitriyev, P.M. Melioranskiy, A.N. Samoyleviç, N.İ. Aşmarin,
N.A. Baskakov, S.E. Malov, N.F. KAtanov, V.İ. Rassadin, S. Klyaştornıy, Ş. Şiraliyev, E.R.
Tenişev,
ABD: N.Poppe, Robert Dankoff, James Kelly.
Fuat Köprülü'den günümüze...
Ülkemizde de Türkolojiye pek çok bilim adamı emek ve gönül vermiştir. Türk dili alanında geçmişte ve bugün isim yapmış belli başlı Türkologlar bulunmaktadır. Şüphesiz isimler bunlarla sınırlı değildir. En önemlileri ise şöyle:
Fuat Köprülü, Ahmet Caferoğlu, Muharrem Ergin, Zeki Velidi Togan, Reşit Rahmeti Arat,
Besim Atalay, Abdülkadir İnan, Tahsin Banguoğlu, Hasan Eren, Osman Nedim Tuna, Necmettin Hacıeminoğlu, Şinasi Tekin, Zeynep Korkmaz, Talat Tekin, Mustafa Canpolat, Tuncer Gülensoy, Ahmet B. Ercilasun ve onların yetiştirdikleri onlarca bilim adamı, ki bunların içinde pek çok doçent ve profesör gibi öğretim elemanı bulunmaktadır. Bu isimler
Türkolojiye bugün de hizmet etmektedirler.
Türkiye'de Türklük biliminin öncülerinden olan Mehmet Fuat Köprülü, Türkoloji yerine Türkiyat terimini kullanmıştır. İlk Türkoloji kürsüsü de 1870'de Macaristan'da kurulmuştur. Macaristan'da Türkoloji'nin Macarların ulusal kimliklerini yoğun bir şekilde araştırmaya giriştikleri dönemde kurulmuş olması dikkat çekicidir.
