Siyaset Ekonomi ve Toplum Araştırmaları (SETA) Vakfı, başta ABD olmak üzere başkanlık ile yönetilen altı ülkedeki “denge ve denetleme” uygulamalarını mercek altına aldı. 1990'lı yıllardan itibaren sistemlerini reforme ederek, başkanlık modelini yerleştiren ülkelerdeki büyümeye dikkat çekilirken, “Bu ülkeler, dünyanın ilk 20 büyük ekonomisi içinde yükselen bir değer” tespiti yapıldı.
Türkiye gazetesinin haberine göre; Araştırma; ABD, Brezilya, Arjantin, Meksika, Şili ve Güney Kore'deki başkanlık modellerinin incelenmesiyle gerçekleştirildi. SETA'dan Serdar Gülener tarafından hazırlanan raporda, “Demokratik hükümet sistemlerinden ister parlamenter, ister yarı başkanlık, isterse başkanlık olsun ona demokratik karakterini katacak olan denge ve denetleme mekanizmalarının nasıl dizayn edildiğidir. Diğer hükümet sistemleri, başkanlık sisteminden daha fazla demokratik nitelik taşımıyor” denildi.
Araştırmanın yapıldığı ülkelerle ilgili şu tespit de rapora yansıdı: “Bu ülkelerin ortak noktası, 1990'lardan itibaren sistemlerini reforme etmeleri ve Şili hariç dünyanın ilk 20 büyük ekonomisi içinde yükselen birer değer olarak öne çıkmalarıdır. Bu ülkelerin hemen hemen hepsi demokratik anlamda konsolide rejimler olma yolunda hızla ilerlemekte ve büyük çoğunluğu, yasamanın yürütmeyi dengeleyerek denetlemesine imkan veren araçları güçlendirmektedir.”
Türkiye'de, kimi çevrelerin diktatörlüğe dönüşebileceği iddiasını ortaya attığı başkanlık konusunda denge ve denetleme mekanizmalarının önemine işaret edildi.
İncelenen altı ülkedeki yapıda öne çıkan bazı hususlar, özetle şöyle:
1- Bu ülkelerin büyük kısmı, yürütme ve yasama seçimlerini eş zamanlı yapıyor. Çift kamaralı yasama organlarına sahip ülkelerde bu durum belirgin. Güney Kore'de ise eş zamanlı değil.
2- Hemen hemen tüm ülkeler başkanlarını iki turlu seçimle belirliyor. Bu sistemlerde detay, siyasi prati yapısının ikiden çok kutba ayrılması. ABD ve Meksika'da ise tek tur var.
3- Başkana tanınan veto yetkisi, yasama organlarını başkanın görüşleri ışığında kanun yapmaya itiyor. Bu da bir denge mekanizması olarak öne çıkıyor.
4- Başkanlık kararnameleri yetkisi de bir denge mekanizması. Son dönemde bu yetki, istisnai konularda ve süre sınırlamalı veriliyor.
5- Başkanlık sistemlerinde olası tıkanıklıkları çözmek adına başkanlara tanınan yasama organını fesih etkisi, artık bazılarında verilmiyor. Buna karşın, yasama organının başkan üzerindeki önemli yetkilerinden olan ceza yargılaması artan oranda yasama organları tarafından kullanılıyor.
6- Bütçenin kabulü ve üst düzey kamu görevlilerinin atanması da başkanlık sistemlerinde denge ve denetleme açısından önem taşıyor.
