Balkans ve Bâb-ı Âlem'in düzenlediği etkinlikte konuşan Hoxha, yakın tarihte Arnavutların en derin yarasına parmak bastığı konuşmasında “Komünizm döneminde bütün Arnavutları birleştiren bir unsur varsa o da baskı ve zulüm altında yaşadıklarıdır.” ifadesini kulandı.

Kosova'da Sırplarla bir savaş olasılığı konuşuluyor böyle bir şey var mı?

Türkiye'de bu mesele konuşuluyorsa demek ki bu konuyla ilgileniliyor. Ama biz devlet olarak bu durumun bir çatışmaya dönüşmemesi için barışı korumak adına elimizden gelen her şeyi yapmalıyız. Bunun yanında bugüne kadar yapılan bütün anlaşmalara riayet edilmesi gerekiyor. Alman-Fransız anlaşması ve Brüksel müzakere sürecinin de devam etmesi adına elimizden gelen her şeyi yapmalıyız. Türkiye ve aynı zamanda NATO'nun varlığı bizim için önemli bir garanti. Barışın sağlanması ve devam ettirilmesi çok önemli. Çünkü oradaki barış dünya barışı için de bir gösterge.

Kosova'daki sosyo-politik durumu özetler misiniz?

Kosova'daki sosyo-ekonomik durum hakkında hükümetin bizimle paylaştığı verilerden bir analiz yapabiliriz; buna göre Kosova'da son bir kaç yıldır 70 bin yeni işe başlayan kişi var. Kosova nüfusunu gözönünde bulundurduğumuzda bu çok iyi bir rakam. Ayrıca Kosova hükümetinin son yıllarda sosyal gruplara yönelik yaptığı sosyal yardımlar, sosyal katkılar, durumun biraz daha iyileştiğini gösteriyor. Buna ilaveten Avrupa veya bağımsız uluslararası kurumların yayınladığı bağımsız raporların verdiği rakamlar da Kosova da sosyo-ekonomik durumun iyiye gittiğini gösteriyor. Hükümetin ekonomik reformlarının yansıra yolsuzlukla mücadele ve aynı zamanda hukuk alanında yapılanlar da Kosova'nın iyileştiğine dair önemli göstergeler.

Arnavut kimliği dünyada genel olarak nasıl algılanıyor? Bir filozof olarak bu kimliği yorumlar mısınız?

Aslında bir ırkı, bir medeniyeti yorumlayışın sizin o milletlere dair algılarınıza göre değişebiliyor. Aynı zamanda bir halkın ve bir milletin belli bir millete yönelik algısı bu tarihsel ve kültürel geçmişe göre de şekillenip gelişiyor. Fransızların Arnavutlara yönelik algısı Türklere göre çok daha azdır çünkü tarihsel olarak Türkler'le Arnavutlar arasındaki bağ çok daha yoğun ve uzundur. Bir milletin dünyadaki algısı o ülkeden ne kadar kişi kendi ülkelerinde yaşıyorsa bu biraz onunla da ilgili değişebilen bir durum. Mesela hangi ülkede daha çok Arnavut yaşıyorsa o ülkede ona göre bir Arnavut yorumu oluşuyor. Bu yüzden her ülkede bu farklılaşıyor. Misal İtalya'da 1 milyona yakın Arnavut nüfusu var. Türkiye'de belki 5 milyon Arnavut asıllı insan var. Almanya'da 600 bin… Dolayısıyla her popülasyon nerede ağırlıklıysa orada gözlem yapmak daha doğru sonuçlar verecektir.

1912 Arnavutluk isyanı var mesela... Osmanlı İmparatorluğu'nda Arnavutlar tarafından gerçekleştirilen bir isyan. İsa Bolatin'in başında olduğu söylenen isyan… Kosova isyanları. Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemlerinde, özellikle 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında, Kosova bölgesinde Arnavutlar arasında çeşitli isyanlar yaşanmış. Bu isyanlar genellikle Osmanlı yönetimine karşı, Arnavut kimliği ve hakları için yapılmış… Yani genel olarak Arnavutların direnişçi, isyancı yönünü yorumlar mısınız?

Son 600, 700 yılda Arnavutların iki farklı yöne doğru gittiğini söyleyebiliriz. Osmanlı devleti, ideolojinin yaygınlaştığı bir dönemde var olmadı. Osmanlı İmparatorluğu'nun uzun egemenliğinden sonra Arnavutlar iki dünya savaşı geçirmiş oldular. Daha sonra da yarım asırlık bir komünizm sürecini yaşadılar. Bütün bunları Arnavutlar birbirlerinden ayrı olarak yaşamışlar. Yani Arnavutluk'taki Arnavutlar komünizm içinde, diğer Arnavutlar dışarda. Değişmeyen bir şey var o da jeopolitiktir. Arnavutların gerek müttefikleriyle gerekse çeşitli halklarıyla yeniden buluşması jeopolitik olarak aynı fakat farklı şartlarda oldu.

Komünizm Arnavutlara özgürlük getirebildi mi?

Arnavutluk'taki komünizm bir diktatörlüktü. Kosova'daki Arnavutlar için ise Yugoslavya komünizmi baskıcıydı. Makedonya'daki Arnavutlar için ise komünizmin her ikisinden de kötü idi. Yugoslavya, bütün baskı politikası araçlarını önce Makedonya'daki Arnavutlar üzerinde deneyimliyordu. Bütün Arnavutları birleştiren bir unsur varsa o da baskı ve zulüm altında yaşadıklarıdır. Dolayısıyla farklı şartlarda yaşayan Arnavutlar için aynı tepkilerden bahsetmemiz mümkün değil.

Aliya İzzetbegoviç hakkında ne düşünüyorsunuz?

Boşnaklar diğer halklara göre daha homojen bir halktır; bu anlamda Aliya onları dini bir bakış açısıyla bir araya topladı. Bölgeyle ilgili çok bir şey söylemek istememekle birlikte kısaca yorumlamak gerekirse Yugoslavya'daki sisteme Boşnaklar daha fazla entegre oldular. Ve bu yüzden Boşnaklar daha zararlı çıktı. Aliya, bugün bahsettiğimizde o kendi halkı için en iyisini yapmaya çalıştı.