Araştırmalara göre mevsim değişikliklerindeki nem, sıcaklık, günlerin uzunluğu ve sosyal etkileşim gibi parametreler sadece bedenimizi değil beynimizi de etkiliyor. Peki beynimiz hangi mevsimde daha verimli çalışıyor? Hangi mevsimde uykuya geçiyor? En sağlıklı kararları hangi dönemde alıyoruz? Hangi dönemlerde daha unutkan oluyoruz? Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, Sözcü'den Nazan Doğaner Halıcı'nın sorularına yanıt verdi:
HACMİ DE DEĞİŞİYOR
Bilimsel araştırmalar beynin hacminin yıl boyunca dalgalanmalar gösterdiğini ortaya koymaktadır. Bu dalgalanmalar beynin farklı bölgelerine göre değişir. Birçok beyin bölgesi yazın küçülür ve kışın büyür. Bunlar, öğrenme, motivasyon, karar verme, duygusal ve duyusal işleme gibi karmaşık işlevleri kontrol eden, beynin derinliklerinde subkortikal yapılar olarak adlandırılan alanları içerir. Bunun tam tersi sadece beyincik denge merkezi yazın büyür kışın ise küçülür. Beynin hacmindeki bu değişiklikler, mevsimsel olarak biliş ve ruh halinde oluşan dalgalanmaları da açıklayabilir. Nedeni ise kan basıncı ve hormonlardaki değişikliklerdir.
ORTAYA ÇIKAN DEĞİŞİKLİKLER
Beynimizin öğrenme gücünden hafızaya kadar birçok işlevi mevsimlere göre değişkenlikler gösterebiliyor… İşte mevsimler ve o farklılıklar…
İLKBAHAR
Öğrenme, hafıza ve kışın aldığımız doğru kararları hayata geçirme konusunda biliş gücümüz ilkbaharda oldukça güçlüdür. Yani kış aylarında daha yavaş ve istikrarlı çalışan beynimizin aldığı doğru kararları harekete geçirmek için beyin kış uykusundan uyanır. Bu da çalışan belleğin daha aktif olduğu anlamına gelir. Dolayısıyla birçoğumuz kış ayına denk gelen yılbaşında yeni başlangıçlar için sayısız kararlar alır ama neredeyse büyük bir kısmını gerçekleştiremeyiz ve bahar ayı ile harekete geçeriz. Hayatımızdaki yenilikleri daha çok doğanın uyandığı ilkbahar aylarında başlatırız.
YAZ
Deyim yerindeyse yaz havası sizi de havaya sokar. Yazın beyniniz daha canlı olur. Beynin CEO'su frontal alan devre dışı kalır ve duygu bölgeleri daha aktifleşir. Bu nedenle daha çok eğleniriz ya da geçici aşklar yaşarız… Fakat uyaranların bol miktarda olduğu yaz aylarında odağınızı kaybetme eğilimi gösterebilirsiniz, beyniniz daha aktif olmakla beraber duygu yüklü bölgeler hareket halinde iken mantıklı kararlar alma, hafızayı güçlendirme bölgeleri daha sessizdir. Yani CEO izindedir ve herkes eğlenebilir modu ön plandadır. Yaz boyunca vücudunuz beyninizden enerji çekerek kendini soğutmaya çalışır ve bu da beynin optimal işlevselliğini etkileyebilir. Araştırmalar, öğrenme ve akılda tutmanın yaz aylarında en düşük seviyelerde olduğunu ortaya koyuyor. Özetle zihin bunaltıcı havayı pek sevmez bu yüzden yaz aylarının beyin üzerindeki olumlu etkilerine ufak bir gölge düşebilir.
SONBAHAR
Sonbaharın eşsiz renk paleti sizi etkisi altına alsa da aniden bastıran aşırı uyku halinin de etkisinden kolay kolay kurtulamazsınız. Hipersomni yani fazla uykululuk hali sonbahar aylarında yavaş yavaş kendini gösterir. Daha kısa günler ve daha az güneş ışığı, beyninizde sirkadiyen uyku döngünüzle birlikte çalışan kimyasal bir reaksiyona neden olur. Sıcak yaz aylarının ardından gelen sonbahar, yeme ve uyku düzeninizi aslında olumlu etkilemenin yanında beyninize farklı açılardan fayda sağlar. Sonbahar aylarındaki vücudunuzda meydana gelen yavaşlama, hafızanızın ve problem çözme yeteneğinizin tekrar yüksek düzeylere ulaşmasına yardımcı olur. Bir görevi tamamlamakla ilgili bilgileri korumamıza destek olan beyin bölgeleri sonbaharda daha aktiftir.
KIŞ
Mevsimsel duygu durum bozukluğu kış aylarında kendini yoğun bir şekilde gösterir, bunun temel nedeni artık beynin mantık üzerine sistemi kurması ve duyguları göz ardı etmesidir. Duygularla haz alma modu geri plandadır. Soğuk, daha az gün ışığına maruz kalma ve tabiatın ölü olması daha depresif bir ruh halini de beraberinde getirir. Araştırmalar da insanların kış aylarında daha az serotonin (mutluluk hormonu) ürettiğini ve bunun olumsuz bir ruh hali sağladığını gösteriyor. Her ne kadar kışın depresif bir mevsim olduğunu söylesek de zihinsel işlevsellik kışın daha artmıştır. Vücudunuz soğuk havalarda daha uyuşuk hissedebilir ama düşünceleriniz bundan olumsuz etkilenmez. Yani dikkat, konsantrasyon, odaklanma ve beynin CEO'su frontal alan daha aktif şekilde kontrolü eline alır. Beynin: talimatları alma, bilgiyi kullanma, problemleri çözme ve karar vermeden sorumlu olan zihinsel çalışma alanı kışın daha aktif faaliyet gösterir. Ancak aktif düşünse de planları hayata geçirme ilkbahara kalma eğilimindedir.
