Erişkinler genellikle bu fobilerin altındaki korkuların anlamsız olduğunu bilirken çocuklar bunu bilemeyebilirler. Ve bu aşırı mantıksız korku o kadar artabilir ki bir panik atağına bile dönüşebilir.
Fobiler genel olarak kaygı bozukluğudur. Üç ana başlıkta incelenebilir. Agora Fobi; Dışarıya çıkma korkusu Sosyal fobi Özgül fobiler
Bugün Özgül fobilerden bahsetmek istiyorum. Özgül fobiler yaygın olmasına rağmen tedaviye giden kişi sayısı azdır. Çünkü kişiler fobi duydukları kişi ya da nesnelerden kaçınarak bu durumla baş etmeye çalışırlar. Örneğin köpek fobisi olanlar köpeklerden uzak durarak kendilerini koruduklarını düşünürler. Bu durumla mecburi olarak karşılaştıklarında ise bir şekilde katlanmaya çalışırlar. Genellikle fobiler kişilerin günlük yaşantılarını ve işlevselliğini etkilemeye başladığı zaman çözüm aramaya başlarlar, tedavi yolları aramaya başlarlar. Ancak bazen kişiler bir fobisi olduğunun bile farkında değildir. O durumla hiç karşılaşmadığı için, fobisi ancak o durumla karşılaştığında ortaya çıkabilir. Birçok insanın tedaviye gitmemeleri ya da tedavi aramama nedeni ise fobilerin tedavi edilebileceğini bilmemesidir.
Fobiler genellikle çocukluk ve ergenlik döneminde başlayarak ömür boyu sürerler. Aynı zamanda fobiler bazı psikiyatrik hastalıklarla birlikte bulunabilir. En sık bulunduğu psikiyatrik hastalıklar, anksiyete bozukluğu ve depresyondur ki bunlarla birlikte görüldüğü zaman fobilerin etkisi çok daha ağırdır.
Fobilerin genellikle kötü deneyimler sonrasında başladığı düşünülür. Ama bu her zaman için doğru değildir.Evet bazen öğrenilmiş davranışlar olabilir. Özellikle çocuk yaşta deneyimlenmiş acı verici endişe verici durumlar fobiye neden olabilir. Küçükken bir köpek tarafından ısırılmış olmak veya bir asansörde kalmış olmak bir fobi başlangıcı oluşturabilir. Ancak bazen kişiler hiç karşılaşmadıkları durum ya da nesnelere karşı da fobiler geliştirirler. Bazen başka nedenle duyulan kaygılar özellikle de kolay dile getirilemeyen kaygılar bir nesne ya da objeye yönlendirilerek fobi haline gelir. Böylece o nesneden uzak durularak kaygıdan da uzaklaşılır. Yine genetik, kalıtım ve bio-kimyasal değişimlerin de fobinin gelişiminde önemi vardır. Ailelerde görülen fobilerin çocuklarda da aynı şekilde görüldüğü bilinmektedir. Kısacası Fobi oluşumunda doğuştan getirilen bazı özellikler, olumsuz deneyimler, genetik ve çevre etkilidir.
Fobi Belirtileri Nelerdir?
Fobi aslında mantıksız ve aşırı korkudur. Ama aynen fiziksel olarak da korku belirtileri görülür. Kalp çarpıntısı, terleme, yüz kızarması, sık idrara gitme isteği, karın ağrısı gibi korku sırasında oluşan bütün belirtiler ciddi olarak fobide de görülür ve kişiyi çok rahatsız eder.
Çok çeşitli fobiler vardır. En sık görülen fobilerden bir tanesi hayvan fobisidir. Kedi, köpek, kuş, böcek, yılan hatta örümcek fobisi hepimizin duyduğu fobilerdir. Bu fobilerin bir kısmı kötü bir deneyimden sonra başlar. Ancak bir kısmı da kişinin hayatında hiç görmediği bir hayvana karşı da gelişmiş olabilir. Hayvan fobisi olanlar genellikle o hayvanla karşılaşmaktan kaçınarak kendilerini korumaya çalışırlar. Ancak böyle bir fobiye sahip olmak sadece o hayvanla karşılaşmakla değil, o hayvanın resmi yada ismiyle bile ortaya çıkabilmektedir.
Yine en sık karşılaşılan fobilerden biri de yükseklik korkusudur. Yüksek yerlere çıkmak, kenara yaklaşmak, aşağı bakama gibi durumlar kişide aşırı bir korku yaratır. Hatta pencereden bile bakmak korkuyu arttırabilir. Düşme endişesinden öte bakmakla oluşan bu yükseklik korkusu kişinin günlük hayatını etkileyebilen korkulardan bir tanesidir.
Kimi zaman ilaç yutması istenen hastalar, ilaç yutamayacaklarını ilaç yutarsa boğulabileceklerini söylerler. Bu durum yutma fobisidir. Yutma fobisi bazen hemen anlaşılamayabilir. Ancak bazen o kadar ağır olur ki kişi herhangi bir şey yiyemediğinden beslenme bozukluğuna kadar gidebilen durumlara ulaşmaktadır.
Halk arasında kan tutması olarak bilinen kan görme fobisidir. Çoğu insan kan görmekten hoşlanmaz ama kan fobisi olduğu zaman bu sonuç bayılmaya kadar gidebilir. Kan görme fobisi gibi iğne yaptırma, diş çektirme de bir fobi haline gelebilir.
En sık görülen bir fobi de uçak fobisidir. Eğer uçağa binmeniz gerekmiyorsa bu sizi rahatsız etmeyecektir. Ancak işiniz gereği sık seyahat etmek gerekiyorsa o zaman uçak fobisi bir sorun haline gelir. Bazı kişiler uçağa binmemek için çok uzun yolları arabayla gitmeyi, eziyetli yolculuklara katlanmayı göze alırlar. Hatta bu nedenle sadece uçakla gidilebilecek yerlere gitmeyen birçok kişi vardır. Uçak fobisi insanın yaşamını ancak uçağa gereksinim olduğu zaman kısıtlayan bir fobidir.
Klostrofobi; yani kapalı yerde kalma korkusu yine sık rastlanılan bir fobidir. Kişi kapalı basık yerlerde durmaktan aşırı şekilde korkarlar. Bu nedenle asansöre binmek, alt geçitten geçmek, kapalı AVM'ye girmek, sinemaya gitmek gibi aktivitelerden uzak dururlar. Çünkü bu tür yerlerde nefes alamadığını, kendisine kötü bir şey olacağını, bir durum olduğunda dışarı çıkamayacağını hissederler.
Yalnızlık fobisi, özellikle evde yalnız kalmayı içeren bir durumdur. Kişi evde yalnızkalırsa eve hırsız gireceğinden ya da kötü bir şey olacağından aşırı derecede endişelenir. Geceleri daha fazla artar, bazen küçük bir bebeğin bile evde olması kişinin fobisiyle baş etmesini sağlayabilir.
Özgül Fobilerin Tedavisi
Özgül fobilerin tedavisi mümkündür. Ancak kişiler genellikle bunun bir huy ya da kişilik özelliği olduğunu düşünerek tedaviye başvurmazlar. Özgül fobilerin tedavisinde ilaçtan çok davranışçı tedavi yöntemleri uygulanır. İlaç ancak fobiyle birlikte depresyon, aksiyete bozukluğu gibi bir durum varsa o zaman kullanılır. Özgül fobilerin tedavisinde, korkulan duruma yaklaştırma diye tarif edebileceğimiz, davranışçı yöntemler kullanılır. Eğer mümkünse gerçek nesne ve durumlardan yararlanılır. Eğer mümkün değilse, o zaman canlandırma, hayal etme ve günümüzde sanal gerçeklikle bu uygulama gerçekleştirilmektedir. Özgül fobilerin çocukluk döneminde başladığı unutulmamalıdır. Anne babaların biraz daha korkusuz kendi fobileriyle baş edebilen ve bunları çocuklarına yansıtmayan ayrıca da çocuklarını korkuları karşısında cesaretlendiren anne babaları olması önemlidir.
Yaşantınızı olumsuz etkileyen ve işlevselliğinizi bozan bu korkularla yaşamak yerine, fobilerinizin tedavisi için bir uzmana başvurmak daha doğru bir seçim olacaktır.
