Posta gazetesi yazarı eğitimci Sadık Gültekin, Cumhuriyer döneminin ilk savunma sanayisi üreticilerinden Şakir Zümre'nin hikayesini yazdı...
"ŞAKİR ZÜMRE SOBALARI"NI HATIRLAYAN VAR MI?
X, Y, Z kuşağı bu sobaları hatırlamaz, bunlardan önceki nesiller bilir. Çocukluğumda bizim kullandığımız kömür sobasının markası DemirDöküm'dü. Dedemlerin sobası Auer'di, bir de piyasada Şakir Zümre sobaları vardı; o sobalar da çok meşhurdu. Şakir Zümre ismi, o dönemden aklımda yer etmiş…
“Şakir Zümre” adını, bir marka biçimine getiren ve Türk halkının belleğinde iz bıraktıran, üretmiş olduğu ünlü sobalarıdır. Halk arasında “kuzine” denilen fırın olarak da kullanılan soba, en çok ilgi gören modellerinden birisiydi.
HALİÇ'TE İLK ÖZEL ASKERİ FABRİKAYI KURDU
Şakir Zümre, Cumhuriyet döneminin ilk sanayicilerindendir. Kurtuluş Savaşı yıllarında Türk ordusunun ihtiyacını karşılayacak silah ve bombaları Bulgaristan'dan temin edip Anadolu'ya gönderdi. Savaştan sonra Türkiye'ye yerleşti ve Haliç'te ilk özel askeri fabrikayı kurdu.
Cumhuriyetin ilk yıllarında Türk Hava Kuvvetleri'nin cephane gereksinimlerini, ilk denizaltı bombalarını üretti. II. Dünya Savaşı'ndan sonra da soba üreticisi oldu.
Teyzesinin oğlu Meraşal Fevzi Paşa aracılığıyla bu yıllarda Sofya'da görevli olan Mustafa Kemal ile tanışıp yakın arkadaşlık kurdu. Bulgaristan'ın I. Dünya Savaşı'na Osmanlı safında girmesinde rol oynadı. Savaşta, Bulgar bombalarının Çanakkale cephesine düzenli bir şekilde gönderilmesini sağladı.
MİLLİ MÜCADELEYE CEPHANE SAĞLADI
Savaşın sonunda Bulgaristan'ı Osmanlı lehine savaşa sokmakla suçlandı ve hapsedildi. Yedi ay hapisten sonra hükümetin değişmesi ile özgürlüğüne kavuşan Şakir Zümre, Anadolu'da başlayan Milli Mücadele'ye cephane sağlayarak destek verdi.
Mudanya Mütarekesi sırasında İstanbul'a geldi, İstanbul'da bir fabrika kurmak için girişimlerde bulundu. İstiklal Savaşı sonrası Bulgaristan'dan ayrılıp tamamen Türkiye'ye yerleşti. Kurtuluş Savaşı sırasında cephane teminindeki hizmetleri nedeniyle TBMM kendisini beyaz şeritli İstiklal Madalyası ile ödüllendirdi.
ŞAKİR ZÜMRE FABRİKASI
Mustafa Kemal Paşa'nın tavsiyesi ile Türkiye'nin savunma sanayisinin ilk özel sektör fabrikasını 1925'te Haliç'te kurdu. İlk üretimler Bulgaristan'dan getirilen yabancı usta ve teknisyenlerle yapılırken, daha sonra yetiştirilen kadın ve erkek Türk işçileri, 1930'lu yıllarda Bulgarların yerini aldı.
Türk Hava Kuvvetleri'nin ve Türk Kara Kuvvetleri'nin gereksinimi silah ve cephaneler Şakir Zümre Fabrikası'nda üretildi. Fabrikada uçak bombaları, çeşitli yangın bombaları, Türk Deniz Kuvvetleri'nin ihtiyacı olan çeşitli boylarda su bombaları seri olarak üretildi. İlk Türk denizaltı su bombaları da bu fabrikanın üretimidir.
II. Dünya Savaşı yıllarında Şakir Zümre Fabrikası, silah ve cephane ihraç etti. Bulgaristan, Polonya, Mısır ve Yunanistan'dan sipariş alındı. Yunanistan ile yapılan 1.5 milyon TL'lik anlaşma, Türk ve dünya basınında büyük ses getirdi.
Şakir Zümre fabrikasında üretilen uçak bombaları Nazi saldırısı karşısında, hava kuvvetlerini güçlendirmek amacıyla Polonya tarafından da satın alındı. Bu dönemde fabrikada tam kapasite ile çalışılıyor, iki bin kişi istihdam ediliyordu.
SOBACILIK SANAYİSİNİN TEMEL TAŞI
Şakir Zümre, ABD'den gelen Marshall yardımları sebebiyle fabrikasında silah ve cephane üretimini II. Dünya Savaşı'ndan sonra bıraktı. Günlük hayatta kullanılan döküm ve madeni eşya, zirai aletler, elektrikli ütü, sıhhi tesis malzemeleri, soba ve İş Bankası kumbaraları gibi ürünler imal etti.
Farklı tiplerde sobalar üretti ve Şakir Zümre sobaları, Türkiye sobacılık sanayisinin temel taşları kabul edilir. Türk özel sektöründe üretilen, mazotla çalışan 5 beygir gücündeki ilk motor da bu fabrikada üretildi.
Fabrika, kurucusu Şakir Zümre'nin 16 Haziran 1966'da yaşamını yitirmesinden sonra 1970 yılında kapatıldı.