Henüz gelişmekte olan ülkeler için bilimsel araştırmalar, teknolojide ilerleme ve bilme ilgi duyan bireylerin oranının artması oldukça önemlidir. Bu ülkelerden biri olan Türkiye için de benzer durum söz konusudur. Bilimin oldukça gelişmemiş bir düzeyde kalması zaman zaman diğer birçok konuda da eksiklik olarak toplumun karşısına çıkmaktadır. TÜBİTAK, biraz bu amaçlar doğrultusunda oluşturulmuş kurumlardan biridir. Ülkemizin bilimsel araştırmalarına liderlik edip, bilimsel araştırmalarda ön plana çıkmak isteyen, teknoloji alanında tatmin edici fikirleri olan bireyleri destekleyen bir kurum olarak ön plana çıkmaktadır. Bilim çağı olan bu yüzyılda bireylerin de özellikle araştırdığı konular arasına giren TÜBİTAK son zamanların merak edilen başlıkları arasında yerini bulmuştur. Kurulduğu seneden günümüze kadar birçok proje ve faaliyetlere öncülük etmiş, hem bilimsel hem teknolojik alanda pek çok kazınım kazandırmıştır. Bu denli başarılara imza atması ise halk arasında bilim ve teknolojiye yönelik ilgiyi arttırmıştır. Peki TÜBİTAK nedir? Nasıl kurulmuştur? Ne gibi faaliyetlere alan tanımakta ve nasıl konuları kendine sorun edinmektedir? TÜBİTAK'ın bugüne bu denli başarılı gelmesinin sırrı olan görevleri nelerdir?

TÜBİTAK nedir?

TÜBİTAK, Bilim - Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na bağlı bir kuruluş olarak çalışmakta olup, Türkiye yararına bilim ve teknolojiyi destekleme, kalkındırma ve vatandaşları bu uğurda teşvik etmek gayesiyle kurulmuş resmi bir oluşumdur. Özellikle proje başvurularıyla sık sık hepimizin karşına çıkmakta olan TÜBİTAK, asıl amacı olan teknoloji, bilim ve sanayi alanına ilgiyi, talebi ve hazzı arttırmak sebebiyle kurulduğu ilk günden itibaren aktif bir şekilde işleyen bir portfolyo sunmaktadır.

TÜBİTAK diye kısaltılan bilim ve teknolojiyi desteklemek amacıyla oluşturulan bu oluşumun açılımı ise Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu olarak bilinmektedir. 1963 yılında ilk kurulduğu dönemlerde, TÜBİTAK özel bir oluşum olarak varlığını sürdürmeyi amaçlıyordu. Kaldı ki, kuruluş yılında genç bilim adamlarını destekleme düşüncesi ile bu durum ispatlanabilir. Zamanla bu kısıtlamanın genişletilmesi adına çalışma ve faaliyetler göstermiş olunacak ki; Ar-Ge projelerinin desteklenmesi ve uygulatılması, tarım politikalarına yön verilmesi ve kalkındırılması gibi alanlara da gereken önemi verip, gelişme olanağı yaratmıştır.

Genel olarak çalışma alanı teknoloji bilim ve sanayi alanları olan TÜBİTAK, resmi bir kurum olarak kendini “Toplumumuzun yaşam kalitesinin artmasına ve ülkemizin sürdürülebilir gelişmesine hizmet eden, bilim ve teknoloji alanlarında yenilikçi, yönlendirici, katılımcı ve paylaşımcı bir kurum.” şeklinde tanımlamaktadır. Amaçlarının arasına bilim, teknoloji ve sanayi alanlarına vatandaşı teşviklendirme, bu alanları popülerleştirme ve tercih alanı haline getirmeye özen gösterme ve projeler doğrultusunda bahsedilen alanlara yönelik yönlendirme gibi maddeler olan Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu özellikle Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı'na bağlı olması sebebiyle belirli ve özel hukuk hüküm ve maddelerine uymak durumundadır.

TÜBİTAK'ın tarihi geçmişi nedir? Nasıl kurulmuştur?

Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu 1963 yılında, Türkiye'de ekonomi alanında önemli gelişmeler yaşanırken kurulmuştur. Bu önemli gelişme Türkiye'nin ilk kez planlı ekonomi dönemine başlaması ile ilgilidir. Daha öncesinde bahsedildiği gibi TÜBİTAK'ın temel kuruluş amacı Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarını özellikle gençlerini bilim ve teknoloji alanında geliştirebilmek ve kalkındırmaktır. Bunu yaparken de kendine görev edindiği, doğa bilimlerinde temel ve uygulamalı akademik araştırmaları destekleyerek gençleri bu alana çekmek ve ilgilerini kazanmaktır. Temel aldığı bu görevleri gerçekleştirebilmek adına ise, mühendislik, tıp, tarım ve hayvancılık, temel bilimler olarak sınıflandırılan dört ana araştırma grubu oluşturmuştur. Günümüzde yakalık on araştırma grubunu içeren Araştırma Destek Programları Bakanlığının oluşmasına zemin hazırlayıp; yine aynı süreçle Bilim Adamı Yetiştirme Grubu (bu oluşumun günümüz kullanımı Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı şeklindedir) oluşturmuştur.

TÜBİTAK esasen 1963 yılında Cemal Gürsel hükümeti sırasında yayımlanan 11462 sayılı Resmi Gazete'nin 24 Temmuz gününde halka sürümüyle ortaya çıkmıştır. En başından beri konusulan gençleri bilime teşvik etme ve özendirme durumunun yanısıra bir yandan da dünyadaki bilimsel ve teknolojik araştırmaları takip ederek bu gelişmelerin Türkiye'ye ulaşmasını sağlamaktır. Kurulduğu sırada Türkiye Bilim Teknik ve Araştırma Kurumu olarak isimlendirilen TÜBİTAK, zamanla teknik kelimesinin teknoloji olarak değiştirilmesiyle kısaltması TÜBİTAK olan Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu şeklinde tanınmaktadır.

TÜBİTAK, 1993 yılı itibariyle yayım alanında da ön plana çıkmış bir kurum olarak anılmaktadır. Yayımını yaptığı kitaplar ise popüler bilim kitapları başlığı altında sınıflandırılmaktadır. Devletin bilim ve teknoloji alanlarında halkı teşvik edecek birçok politikası bulunmakla beraber, her ülkenin kendi içerisinde yine bilim ve teknoloji alanında yönlendirme yapma, teşviklendirme ve destekleme çalışma ve faaliyetlerini gerçekleştiren kuruluşlar bulunmaktadır. Tam da bu noktada, TÜBİTAK Türkiye vatandaşları ve geleceği için inanılmaz bir şans sunmaktadır. TÜBİTAK teşvik ve destek faaliyetleri sayesinde ülkemizde sayısız gelişme kaydedilmiş, birçok genç bilim ve teknoloji alanına kendi üretimi olan icatlar aracılığıyla giriş yapmıştır.

TÜBİTAK'ın vatandaşlara pek çok seçenek sunulduğu açıkça ortadadır, ancak genç ve öğrenci popülasyonuna ayrı bir önem veren TÜBİTAK, öğrencilerin kişisel, akademik ve kariyer alanlarında gelişmelerine de sınırsız katkı da bulunmaktadır. Sahip olduğu prestij ve konumu korumak adına kabul etmediği projeler ve geliştirilmesi gerektiğini düşündüğü projeler yüzünden zaman zaman kamuoyu ve halk tarafından çeşitli eleştirilere maruz kalsa dahi, başarılı proje ve çalışmalara verdiği destek ile akıllarda kalmıştır. Bilimsel ve teknolojik çalışmaların desteklendiği TÜBİTAK'ta akademik kariyer planı yapıp bu alanda gelişmeyi ve ilerlemeyi hedefleyen öğrencilerin hem yurt içinde bulundukları projelerde hem de yurt dışı projelerinde ki konumlarını desteklemek, burs ve ödül imkanı sağlayabilmek vizyon ve misyonunu ön plana çıkartırken; aynı zamanda küresel alanda piyasalar ve oluşumlar arasındaki rekabeti arttırmak ve bireysel mücadeleyi sağlamak amacıyla fon sağlamasıyla da nam salmıştır.

TÜBİTAK kuruluşunun faaliyet alanları nedir?

TÜBİTAK esasen 1963 yılında Cemal Gürsel hükümeti sırasında yayımlanan 11462 sayılı Resmi Gazete'nin 24 Temmuz gününde halka sürümüyle ortaya çıkmıştır. En başından beri konusulan gençleri bilime teşvik etme ve özendirme durumunun yanısıra bir yandan da dünyadaki bilimsel ve teknolojik araştırmaları takip ederek bu gelişmelerin Türkiye'ye ulaşmasını sağlamaktır. Bu noktada da, bahsedilen kurum ülkemizin çeşitli bilim ve teknoloji alanlarında talep edilen veya ihtiyaç duyulan konularda araştırma ve geliştirme ile ilgili yapılması hedeflenen tüm hareket ve adımları desteklemektedir. TÜBİTAK'ın faaliyet alanları bilim, teknoloji ve sanayi iken bu faaliyet alanlarında aktif bir rol alabilmek adına çeşitli politikaları takip etmek durumunda kalmıştır. Bu politikalar ise, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ve gençleri bilimsel ve teknolojik alanlarda yapılan çalışmalar üzerine ilerleme ve geliştirme gibi konularda özendirmek, başvurulan projeleri geliştirmek ve düzenlemek olarak sıralanabilir.

Yukarıda belirtilen politikalar sayesinde, TÜBİTAK Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına başvurulan projeler dahilinde bilimsel ve teknolojik alanlarda yoğun çalışmalar yapmış pek çok kişiyi bir araya getirmesiyle ünlüdür. Bu noktada da bireyler için oldukça geniş bir ağ oluşturmaktadır. Oluşturduğu kaliteli ve geniş bir yelpazeye sahip profesyonel iş arkadaşlığı ağını bir yana bırakırsak, sahip olduğu çalışmalar ve projeler sayesinde uluslararası alanda ülke vatandaşının bilim okuryazarlığı alanında da geliştirmektedir. Bu noktada yapılan pek çok etkin ve yaygın çalışmalar bulunmaktadır. Buna verilebilecek en iyi örnek ise, TÜBİTAK'ın kurulduğu ilk yıllardan itibaren özellikle yayımcılık evresine geçiş yaptığı süreçte yaptığı yarışmalar ve yayımladığı dergi, kitap ve makale serileri sayesinde genç bireylerin bilim ile ilgili meraklarını sorgulatmaya, aynı zamanda bilime yönelik düşüncelerini geliştirmeyi amaçlamaktadır.

Zaman içerisinde TÜBİTAK içerisinde Bilim ve Toplum Projeleri de ön plana çıkmaya başlamıştır, özellikle 2007 yılı itibariyle bu tarz projelere de destek vermeye başlamış olup; toplumun bu alanlarda kendilerini geliştirmeleri ve bu alanlara dair fikir sahibi olmasına imkan sağlamaya çalışmaktadır. Bunu yaparken, akademik veya bilimsel dilin yoğunlukta olduğu çalışmalar yerine, toplumun daha aşina olduğu eğlenerek öğrenme tarzını kullanarak pek çok kişinin bilim ve teknoloji alanında uygulanacak faaliyetler tercih edilmiştir.

TÜBİTAK'ın benimsediği görevler nelerdir?

Ülkemizin bilimsel araştırmalarına liderlik edip, bilimsel araştırmalarda ön plana çıkmak isteyen, teknoloji alanında tatmin edici fikirleri olan bireyleri destekleyen bir kurum olarak ön plana çıkmaktadır. Bilim çağı olan bu yüzyılda bireylerin de özellikle araştırdığı konular arasına giren TÜBİTAK son zamanların merak edilen başlıkları arasında yerini bulmuştur. Kurulduğu seneden günümüze kadar birçok proje ve faaliyetlere öncülük etmiş, hem bilimsel hem teknolojik alanda pek çok kazınım kazandırmıştır. Bu denli başarılara imza atması ise halk arasında bilim ve teknolojiye yönelik ilgiyi arttırmıştır. Ancak bu tarz amaçları yerine getirmek için belli başlı görevlere ihtiyaç duyulmaktadır. TÜBİTAK verilerinden herhangi bir yanlış veya eksik anlaşılmaya mahal vermemek adına doğrudan almış olduğumuz görevler aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.

Ulusal kalkınma hedefleri doğrultusunda, kuruluş amaçlarını gerçekleştirmek üzere 278 sayılı Kanun'un 2. maddesi ile Kuruma aşağıdaki görevler verilmiştir.

Müspet bilimler alanında, temel ve uygulamalı araştırma yapmak, yaptırmak, yapmayı özendirmek ve bu amaçla merkez ve enstitüler kurmak;

Türkiye'nin bilim ve teknoloji politikalarının saptanmasında Hükümete yardımcı olmak; "Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu"na sekreterya görevi yapmak;

Müspet bilimler alanında yapılacak öğretime temel olacak prensip ve yolları saptamak ve ilgili kurumlara önermek;

Türkiye'nin uluslararası alanda bilimsel ve teknolojik rekabet gücünü arttırmak için önlemler almak; bilimsel araştırmaların teknolojik yeniliklere süratle dönüşebilmesi için yöntemler geliştirmek; özel sektörün teknolojik araştırma ve geliştirmeye etkin ve ağırlıklı olarak katılımını sağlayacak programlar yapmak; Türk Sanayii'nin üniversite ve araştırma kurum ve kuruluşları ile işbirliği yapmasını sağlayacak programlar geliştirmek, bu işbirliğinin somut hale dönüşebileceği fiziki ortamlar yaratmak;

Kamu kurum ve kuruluşları ile özel idare, belediye ve diğer gerçek ve tüzel kişilerin bilimsel ve teknik araştırma alanındaki isteklerini değerlendirmek ve imkanları dahilinde yardım etmek;

Türkiye'nin taraf olacağı bilimsel ve teknolojik yardım ve işbirliği anlaşmalarının hazırlanması ve müzakeresinde Hükümete yardımcı olmak ve bu anlaşmaların izlenme ve uygulanmasında 244 ve 1173 sayılı kanunlar çerçevesinde görev almak;

Görev alanına giren faaliyetlerle ilgili yerli ve yabancı araştırma kurumları ve araştırmacılarla her türlü bilimsel ve teknik işbirliği yapmak ve bu kurumlara, gerekirse üye olmak; uluslararası bilimsel ve teknik anlaşmalara Türkiye adına taraf olmak;

Görev alanına giren konularda ulusal ve uluslararası kongre, seminer, kollokyum gibi bilimsel toplantıları desteklemek, düzenlemek ve bunlara katılmak;

Kurumun ilgi alanlarında Türkçe ve yabancı dillerde kitap ve periyodik yayınlamak ve bu tür yayınları desteklemek;

Dokümantasyon, enformasyon sistemleri, bilgi bankaları, kütüphane ve arşiv gibi bilimsel destek birimleri kurmak, mevcut ulusal ve uluslararası sistemlerle işbirliği yapmak;

Bilim insanlarının, araştırmacıların yetiştirilmeleri ve geliştirilmeleri için olanaklar sağlamak; bu amaçla ödüller vermek, öğrenim ve sonrasında üstün başarısıyla kendini gösteren gençleri izleyerek onların yetişme ve gelişmelerine yardım etmek ve bu amaçla burslar vermek, yarışmalar düzenlemek ve yayınlar yapmak şeklinde sıralanmaktadır.

TÜBİTAK içinde var olan yapılanma sistemi nasıldır?

1963 yılında ilk kurulduğu dönemlerde, TÜBİTAK özel bir oluşum olarak varlığını sürdürmeyi amaçlıyordu. Kaldı ki, kuruluş yılında genç bilim adamlarını destekleme düşüncesi ile bu durum ispatlanabilir. Zamanla bu kısıtlamanın genişletilmesi adına çalışma ve faaliyetler göstermiş olunacak ki; Ar-Ge projelerinin desteklenmesi ve uygulatılması, tarım politikalarına yön verilmesi ve kalkındırılması gibi alanlara da gereken önemi verip, gelişme olanağı yaratmıştır. TÜBİTAK bu bilgilerin yanı sıra resmi bir organizasyon ve kuruluş olarak göz önüne çıkan bir kurum olarak bilinmektedir. Bu noktada, kurumu yöneten kişiler ise, TÜBİTAK'ın üzerinde çalıştığı konu başlıkları alanında uzmanlaşmış kimselerdir. TÜBİTAK yönetiminde olan kimseler genellikle profesör doktor ünvanına sahip akademisyenler olarak bilinmektedir. Eğitimi son raddesine kadar destekleyen TÜBİTAK öncelikle bilimsel çalışmalar olmak üzere geri kalan eğitim alanlarında da öğrencilere destek olabilecek şekilde bir finansman sağlamayı görevleri arasında kabul etmiştir. Buna ek olarak, TÜBİTAK belli başlı konularda YÖK ( Yüksek Öğretim Kurumu ) ile işbirliği içerisinde hareket etmeye başlamıştır. Bu işbirliğinin detayları ise, belli başlı bölümlerde başarılı sayılabilecek bir sıralama yapmış olan öğrencilere karşılıksız burs vermek üzerine inşa edilmiştir. Matematik, Fizik, Sosyoloji, Felsefe, Psikoloji, Biyoloji, Moleküler Biyoloji, Kimya, Genetik, Tarih, Ekonomi gibi alanlarda başarılı sıralaması ilk 5000'e giren öğrencilere ortalama 250 TL tutarında burs vermektedir. Belirlenen tutar 250 TL olmasına rağmen burs miktarı yıllara göre değişkenlik gösterebilmektedir. Bu da enflasyon kaynaklı bir durumdan oluşmuştur.

Her yapılanma, sağlıklı bir varlık sağlayabilmek adına yönetiminde çeşitli görevlerin bulunması gerekmektedir. Bu noktada tahmin edilebilir ki TÜBİTAK'ta da benzer bir sistem bulunması gayet normaldir. TÜBİTAK kapsamlı ve etki alanı geniş bir kuruluş olduğundan çeşitli görevlerini karşılayacak birimler bulunmaktadır. Bu birimler başlıca, Kurumsal İletişim Müdürlüğü, İnsan Kaynakları Daire Başkanlığı, Araştırma Destek Programları Başkanlığı, İdari Hizmetler Daire Başkanlığı, Mali Hizmetler Daire Başkanlığı ve Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığı şeklinde sıralanmaktadır.

TÜBİTAK'ın aylık olarak piyasaya sürdüğü ürünler nelerdir?

TÜBİTAK yeterli bir başarı kazanmış ve kendini kanıtlamış bir kurum olarak, pek çok alanda sayısız ürün çıkarmasıyla ünlüdür. Her ay düzenli olarak yayımladığı içerikler sayesinde birçok haneye bilim ve teknoloji alanlarında katkı sağlamaya özen gösteren bir oluşum olarak karşımıza çıkmaktadır. Yetişkin bireyler için her ay düzenli olarak “Bilim ve Teknik” isimli dergisini yayınlayan kurum; aynı önemi çocuklara da vermeye başlamıştır. “Bilim Çocuk” ve “Meraklı Minik” isimli dergi ve yayınlar sayesinde henüz erken yaştayken pek çok kişinin, geleceğini bilim ve teknoloji alanlarında uzmanlaşacak bir alt yapı hazırlamasına olanak sağlamaktadır. Basılı yayım olarak karşımıza çıkan bu üç yayın dışında ise internet ortamında, özellikle 21. yüzyılda oldukça kolay erişimi olan “Bilim Genç” dergisi yine her ay düzenli olarak e-dergi şeklinde paylaşılmaktadır. Tüm bu aylık düzenli olarak yayınlanan dergiler dışında TÜBİTAK kaynaklı ve bilim alanı kapsamında yayımlanmış 1000'den fazla kitap bulunmaktadır.