İslâmcılar şehri düşürdükten sonra

İbn Haldun'un hadarîler ve bedevîler arasındaki rekabete dayandırdığı siyasî değişim nazariyesini, 1996'da Refah Partisi iktidarını analiz etmek için kullanmıştım ("Refah İktidarda", Türkiye Günlüğü, sayı 41, Temmuz-Ağustos 1996)

Refah Partisi'ni "Bedevîlerin partisi" olarak nitelemiş ve nihaî olarak kazandıkları zaferin onları hadarîleştireceğini öne sürmüştüm. Bu analizin hem geçen 16 yılda doğrulandığını hem de bugün, çağdaş bedevîleri temsil eden İslamcılığın ortadan kayboluşunu açıkladığını düşünüyorum.

Önce İbn Haldun'un kavramlaştırmasını hatırlayalım. Bir tarafta zor şartlarda yaşayan, kıt kanaat geçinen bedevîler, öbür tarafta şehirlerin kalın duvarları arkasında lüks ve ihtişam içinde yaşayan hadarîler. Hadarîler, zenginliğin getirdiği âdetlerle dünya menfaatlerine yönelmiş, nefisleri kirlenmiş, davranışlarındaki "haşmet ve hürmet" kaybolmuştur. Bedevîler ise zor şartların getirdiği fedakârlığa ve iyiliğe yakın dururlar. Daha cesur ve dayanıklıdırlar. "Hadarîler, huzur ve rahatlık döşeğine sereserpe uzanmışlar, nimet ve canlarını savunma işini, kendilerini sevk ve idare edenlere, koruma görevi üstlenen hamilerine ve bekçilere havale etmişler; kendilerini kuşatan surların ve koruyan kale duvarlarının arkasında yatıp uyumuşlardır." Bedevîler ise... açık arazide vahşi ve yabanî bir duruma geldikleri, hami ve koruyucudan mahrum oldukları, surlarla muhafaza edilen yerlerde yaşamadıkları için kendilerini müdafaa işi ile bizzat kendileri meşgul olurlar... Kuvvet ve yiğitliklerine dayanarak ve kendilerine güvenerek ucu bucağı olmayan arazilerde tek başlarına bulunabilirler. Metanet huyları ve cesaret seciyeleri haline gelmiştir.

İbn Haldun'un bu tasvirlerini o zaman bir tarafta ANAP-DYP-DSP ve CHP'ye, öbür tarafta da RP'ye uyarlamıştım. Hadarîler kendi aralarında çekişmelere dalmışken RP surda bulduğu aralıktan içeri girdi ve şehre hakim oldu. Tabii hadiseler böyle cereyan etmedi. Araya 28 Şubat girdi. Ama aynı bedevîler toparlanıp püskürtüldükleri surlara daha güçlü bir şekilde geri döndüler. On yıldır şehri yönetiyorlar.

İbn Haldun'un bedevî-hadarî ayırımı bu kadarla bitmiyor; benim bu nazariyeyi kullanmamın asıl sebebi vardığı sonuç. Mağripli büyük düşünür bu uzun tasvirleri ve mukayeseleri şehre hakim olan bedevîlerin akıbetini göstermek için kullanır. Bedevîler, hadarîler üzerinde hakimiyet kurduktan sonra hızla hadarîleşmeye başlarlar. "Bütün himmetleri, rahata ve huzura ulaşılacak derecede devletin gölgesinde sükun, bol geçim imkânları, kazanç, nimet içinde yaşamaktan, konak yapma, pahalı elbiseler edinme, bunları çoğaltma hususunda mülk sahiplerinin yolunu tutmaktan ve onları takip etmekten ibaret olur. Kendileri için hasıl olan refah ve imkânlar ölçüsünde parlak bir hayat yaşarlar, bolluğa ve nimete konu cazip şeylere önem verirler. Bunların neticesinde bedevîlikten gelen sertlikleri ortadan kalkar, dayanışmaları ve kahramanlıkları zayıflar." İbn Haldun'un altı asır öncesine ait bu sosyolojik çözümlemesi, bedevîlerin eninde sonunda hadarîleşeceği ve en nihayetinde yeni bir bedevî grubun güçlenerek surlara dayanacağı ve şehri ele geçireceği hükmü ile sona erer.

Tarihin hızlı aktığı modern çağlarda bu süreç elbette hızlı işliyor. Dünün bedevîleri bugün şehrin hakimleri. On yıllık AK Parti iktidarı, aşağıdan yukarıları zorlayan yeni elitlerin hakimiyetini getirdi. Sade, sıcak ve samimi dindarlığa bir iktidar projesi eklediğiniz zaman ortaya İslâmcılık çıkıyor. Kimsenin dindarlığını sorgulayamazsınız; ama İslâmcılığın demokratik rekabet içinde bir iktidar talebi olduğu ortada. Bu talep karşılanınca İslâmcılığın buharlaşıp yok olması doğal. Geride sadece dindarlık kalıyor. Sınıf farklılıkları büyümüş bir dindarlık ise kendi içinde yeni gerginliklere konu oluyor.

Ali Bulaç'ın İslâmcılığı idealize ederek giriştiği iktidar eleştirileri, bir ifsad olma sürecini aktarıyor. Halbuki siyaset özünde zaten bir paylaşım savaşıdır. Bu yüzden tartışmaya dahil olan Etyen Mahçupyan'ın saydam analizleri, İslâmcılık dışında da tartışılması gereken önermeler içeriyor. İktidarı ele geçirmek için seferber edilen İslâmcılık, iktidarda ne işe yarar? Bu sorunun bir yığın karşılığı arasında en çok üzerinde durulması gerekeni şöyle: Devlete meşruiyet kazandırmaya. Bu tartışmanın açtığı kapılar oldukça fazla olduğuna göre devam etmemiz gerekiyor.