Tarhananın kökeninin Orta Asya'ya kadar uzandığı belirtilmekle birlikte tarih anlamında bir netlik bulunmaz. Döneme uygun sebze ve baharatların kurutulup saklanmasıyla birlikte bu çorbanın da yaygınlık kazandığı kanaati hakim.
Tarhana'nın kökeninin Farsça terhaneden kaynaklandığı da rivayetler arasında.Ama en yaygın Osmanlı rivayeti ise şöyle:
Padişaha "Darhane" ikramı
Padişah Yavuz Sultan Selim Hanın veziri ile birlikte kılık değiştirip soğuk bir Ramazan ayında halkın arasına karışıp halkın sorunlarını sıkıntılarını görmek ister. İftar vaktine saatler kala dar gelirlilerin bulunduğu sokaktan geçmek isterler ve ezan ilk kimin evinin önünden geçerken okunursa o evde iftar açmak isterler. İftar saati mahallede duran neredeyse tüm halk misafir için kapıda bekler.Sultan Selim zan okununca bir evin önünden geçer ve o esnada evde yaşlı bir nine seslenir ve iftara davet eder.Sultan Selim Han içeri girer ve sofraya davet edilir. Sofrada da yalnızca tarhana çorbası ve ekmek vardır. Sultan Selim Han tarhana çorbasını çok beğenmiş ve nineye sorar; nedir bu diye, yaşlı kadın ise dar hane çorbası sultanım der. Darhane dilden dile yayılarak Anadolu'da tarhana adını alır
Bölgeye göre yapım teknikleri farklı
Yapım tekniği ve besin değeri yüksek bileşimi sayesinde tarhana, geçmişte ve günümüzde Türk mutfağı açısından önemli yere sahip. Tarhana yöreden yöreye farklılık göstermekle birlikte genel olarak un, yoğurt, maya, sebze ve baharatların karıştırılarak mayalanması, kurutulması ve öğütülmesi işlemlerinden geçirilerek elde edilmekte.
Bölgeye göre değişik yöntem ve içerikte hazırlanan tarhana çorbasının türleri ise şöyle:
Bolu Kızılcık Tarhanası
Bolu'da yetişen kızılcık meyvesinin püresi, sert-kırmızı ekmeklik buğday unu ve yemeklik iyotlu tuzun belli oranlarda karıştırılıp yoğrulması ile üretilen ürün.Kızılcık Tarhanası yörede yaşayan insanların kültürel birikimi ile bugünlere taşınan yöre adı ile bilinirlik kazanmış dayanıklı bir üründür. Bolu Kızılcık Tarhanasının üretiminde yörede yetişen kızılcık meyvesi kullanılmalıdır. Tarhananın pembe-kırmızı renge yakın olabilmesi için güneş almayan bir ortamda, bez zemin üzerinde kurutulması gereklidir.
Denizli Sebzeli Top Tarhana
Denizli Sebzeli Top Tarhana Çorbasının hazırlanışı: Su kaynatılır ve tuzu ilave edilir. Bir gün önceden ıslatılmış top tarhana eklenir. Daha sonra börülce ilave edilir. Börülceler yumuşayınca balkabağı eklenir. Kabak piştikten sonra 2 yemek kaşığı tereyağı ve karabiber ilave edilir. 2-3 dakika daha kaynatılır. Sıcak olarak servis yapılır.
Uşak Tarhana Çorbası
Uşak Tarhana Çorbasının hazırlanışı: Bir gün öncesinden hamur için maya hazırlanır. Hazırlanan maya un ile yoğrulurken, yukarıda sayılan malzemeler de ilave edilmek suretiyle, karışım hazırlanır. Belli bir kıvama gelen karışım, geniş kap (toprak çömlek veya leğen) içine konulur. 15-20 gün bu kapta bekletilir. Bu arada 2 günde bir, hafif ıslatılmış elle karıştırılarak mayalanması sağlanır. Daha sonra parçalanarak temiz bir bez üzerinde serilir, kuruduktan sonra elle ovularak elenir, bez torba veya toprak küpte saklanır. Pişirilirken salça, et suyu ve tereyağı kullanılır. Sıcak servis edilir.
Isparta Buğday Diş Top Tarhana Çorbası
Isparta Buğday Diş Top Tarhana Çorbasının hazırlanışı: Top tarhana geceden ılık suyla ıslatılır. Ertesi gün, tencereye konularak üzerine su eklenir. İsteğe göre haşlanmış nohut ya da börülce ilave edildikten sonra, ara ara karıştırılarak yaklaşık 20-25 dakika kaynatılır. 1 çorba kaşığı salça, kızdırılmış tereyağında kavrularak çorbanın üzerine dökülür. Sıcak servis yapılır.
Kütahya Sıkıcık Çorbası
İnce bulgurlar elde sıkılarak yuvarlandığı için bu yemeğe Sıkıcık adı verilmiştir. Bu yemeğin bir de hikayesi vardır. Bir kadının oğlu askerden gelmiştir. Ancak ekonomik yönden sıkıntıda olduklarından kadın, oğluna her gün başka isimler altında bu yemekten yapar. Oğlu: "ana akşam ne yiyeceğiz" dediğinde ilk gün bali guli köftesi, ikini gün ense patlatan damak şaklatan, üçüncü gün deve dolması, dördüncü gün sıkıcık, beşinci gün garip köftesi der.
Maraş Tarhana Çorbası
Maraş Tarhana Çorbasının hazırlanışı: Tarhana akşamdan ıslatılır. Çorba pişirilmeden önce ekşiliği ayarlamak için ıslatma suyunun bir kısmı dökülür. Islanmış tarhananın kaldıracağı kadar su ayarı yapılır. Pişen çorba tahta kaşıkla özenir, dövülür ve kıvam verilir. Çorba bu şekliyle tüketildiği gibi taze yoğurt ve et suyu ilavesiyle de tüketilebilir. Bu aşamada çorbanın tuzu ayarlanır. Çorba yüzeyine yağda pembeleştirilen sarımsak, kuru nane ve kırmızı pul biber dökülür. Küp küp haşlanmış şalgam da ilave edilir. Bu çorbanın sebzeli türü de yapılabilir.
Düzce Kızılcık Tarhanası
Düzce Kızılcık Tarhana Çorbasının hazırlanışı: Bir çorba kâsesinin içinde üç yemek kaşığı tarhana ılık su ile açılır ve bekletilir. Bir tencerede ince doğranmış soğan yağda kavrulur ardından biber salçası, domates salçası ve dört su bardağı sıcak su ilave edilerek kaynatılır. Kaynayan suya tarhana ilave edilir ve sürekli karıştırılır. Kısık ateşte yaklaşık 10 dakika kadar pişirilir. İsteğe göre tel şehriye veya kıymalı da yapılabilir.
Kütahya Kızılcık Çorbası
Kütahya Kızılcık Çorbasının hazırlanışı: Yağ önce tencerede kızdırır. İçerisine doğranmış soğan atılıp, İçerisine dağranmış soğan atılıp, pembeleştirilir ve sarımsak ilave edilir. Üzerine su ve kızılcık tarhanası ilave edilir. Kaynayana kadar yavaş yavaş karıştırılır.8-10 dakika kaynatıldıktan sonra ateşten indirilir. Sıcak servis yapılır.
