'Bizim kuşak'
Z kuşağı hakkında bugüne kadar yapılmış ilk çalışma örneği olan bir çalışmadan da muhakkak söz etmek gerekiyor. Doç. Dr. M. Zeki Duman'ın, Kuşak Çatışması: X ve Z Kuşağı Üzerine Sosyolojik Bir Çalışma (Duman M. Zeki, Kuşak Çatışması: X ve Z Kuşağı Üzerine Sosyolojik Bir Çalışma Nobel Yayınları, Ankara, 2019) adlı araştırması, Rus edebiyatının önemli isimlerinden birisi olan Turgenyev'den çok hoş bir anekdotla başlıyor. Turgenyev'in Babalar ve Oğullar romanı Rusya'daki geleneksel ve dindar olan eski kuşakla modern ve nihilist olan yeni kuşak arasındaki değer ve kuşak çatışmasını ele alıyor ve sanki halimizin hikayesi :
"Nikolay Petroviç canı sıkılmış gibi içini çekti... "Biliyor musun ne hatırladım ağabey? Bir seferinde rahmetli annemle kavga etmiştim. Annem bana bağırıyor, sözlerimi dinlemek istemiyordu... O zaman ona: 'Siz beni anlayamazsınız, biz iki ayrı kuşaktanız' demiştim. Annem fena halde gücenmişti bana! Ben ise 'Eh n'apalım, bu belki acı bir haptır ama bunu yutması gerekiyor!' diye düşünmüştüm. İşte şimdi sıra bize geldi. Bizim çocuklarımız da şimdi bize: 'Siz bizim kuşaktan değilsiniz, yutun bakalım hapı!' diyebilirler." (Turgenyev'den akt. Duman, a.g.e, s.1)
Evet hapı yutma sırası size gelebilir ve neyse ki sıranın bana gelmesine daha zaman var. Duman, çalışmasında Turgenyev'in sözünü ettiği kuşak çatışmasını ele alırken bu kitap 150 yıl önce yazılmış da olsa konunun hala güncel olduğuna dikkat çekiyor. Bu kısa gazete yazısında Duman'ın araştırmasındaki son derece ayrıntılı kaleme alınmış güçlü teorik arka plandan ziyade vardığı sonuçlara kısaca değinilebilir:
İlkin araştırma örnekleminde yer alan grubun geleneksel ve muhafazakar yapısını koruyan Van ilinden seçilmesi grubun mevcut sosyal konteksle uyumsuzluğunu ve çatışmasını göstermesi bakımından çarpıcı. Araştırma evreninde, bir yandan kendi ailelerinden gördükleriyle yetinen sırtını geleneğe ve dini değerlere dayayan, değişime kapalı ve muhafazakâr tutum takınan yetişkin bir kuşak (1965 doğumlu X kuşağı), diğer taraftan yeniliklere açık olan küreselleşen dünyanın liberal ve özgürlükçü değerlerine inanan yeni bir genç kuşak (2000 doğumlu Z kuşağı) bulunmaktadır.
Duman bu iki kuşağın aile içinde ortak paylaşımlarının az olduğunu tespit ettikten sonra aile içi çatışmaların temel nedenini söz konusu kuşakların içinde doğup büyüdükleri dünyanın toplumsal, siyasal ve kültürel değerlerinin birbirinden oldukça farklı olmasına bağlıyor. Her iki kuşağın referans kaynakları birbirinden farklıdır: X kuşağı hayat, değerler, ilişkiler konusunda birincil yüz yüze ilişkilerin yoğun olduğu dini inancın, mahallenin, cemaatin, akrabalığın her şeyden öte ailenin üstün tutulduğu bir dünya görüşünün üyesiyken Z kuşağını modernliğin, küreselliğin, kitleselliğin ve popüler kültürün yarattığı seküler bir dünyanın bireyleri oluşturmaktadır. Farklı dünyalar demek bireylerin birbirlerine farklı ön yargılarla yaklaşması demektir. Z kuşağı teknolojik dünyanın içine doğmuştur ve enformasyon teknolojileri, akıllı telefonlar, tabletler onların adeta bedensel uzuvları haline gelmiştir (yeğenime bazen, seni bilgisayar koltuğundan ameliyatla mı sökeceğiz diye takılırım, onu bilgisayarın başından kaldırmakta zorlanıyoruz ve neredeyse bütün çocuklar aynı durumda. Sanal dünyanın etkileri başka bir yazının konusu olmalı).
Aynı evde ve uzakta
Duman kitabında bu kuşağın ebeveynleriyle aynı evde olsalar bile kendi dertleriyle kendi dünyalarında tinsel olarak onlardan oldukça uzakta yaşadıklarına dikkat çekmektedir. Bu kuşak teknolojik dünyanın kendilerine sunduğu değerleri ve davranış modellerini benimsemektedirler. Yetişkinler gençleri suçlarken gençler de anlaşılmamaktan şikayetçi ve yetişkinleri suçluyor. Duman, araştırmasında "bizim zamanımızda" diye başlayan cümlelerin artık hiçbir kıymet-i harbiyesinin kalmadığını söylerken anne babaların çocuklarıyla yeteri kadar empati kuramadıklarını, onların duygu durum ve tutumlarını önemsemediklerini de tespit etmektedir. Duman'a göre, ebeveynler, çocuklarının da tıpkı anne babalarına davrandıkları gibi kendilerine davranmaları beklemektedirler. Elbette bu imkânsız. Ben bu titiz araştırmanın devamını anlatmayayım ama çocuklarınızla aranızdaki mesafeyi anlamak istiyorsanız siz muhakkak bu değerli araştırmayı alıp okuyun.
"Çocukların doğumu, ana babanın ölümüdür" der Hegel. Kuşak farkıyla ilgili sorunları herkes gibi ben de yaşadım. Annem profesörlük aşamasına gelmiş olan kızına, yani bana sürekli olarak aynı şeyi söyler: "Bu kitapların okumadıklarını ayır da depoya koyalım". Bıraksam, bugüne kadarki maaşlarımın büyük bir kısmını yatırdığım kitaplarımı daha büyük bir ev alamadığım için farelerin kol gezdiği depoya koyacak.
Aramıza bir minnoş katıldığı ve evde yeni bir oda ihtiyacı doğduğu için bu sabah kahvaltıda bu isteğini tekrarlayan anneme bu talebinden belki kurtulurum diye en son marangoz örneğini verdim ve şöyle söyledim: "Anne marangoz bütün vidalarını, çivilerini, el aletlerini aynı anda kullanıyor mu? Ama hepsi dükkanında duruyor ve lazım olduğunda kullanıyor. Ben sürekli bir şeyler yazan, ders, seminer, konferans veren biriyim ve her seferinde başka kitaplar lazım oluyor."
Beni anladığını sanmıyorum. Kitaplara takmış vaziyette, çünkü onun için kitaplar benim için taşıdığı önemi taşımıyor ve evde fuzuli yer işgal ediyorlar. O halde annem beni anlamıyor. O zaman ben onu anlamaya çalışmalıyım. (Rahmetli Hüsamettin Arslan hocam aileniz sizi anlamayacak siz onları anlamaya çalışacaksınız derdi.) Ama sorun yine de orada duruyor. Her defasında bıktırırcasına aynı öneri. Anlaşılmamak hayattaki en büyük ıstıraplardan birisidir. Bizi anlayan dostlarımıza sıkıca sarılırken bizi anlamayanlarla görüşmek istemeyiz. Anne, babamız, eşimiz, çocuğumuz, iş ortağımız bizi anlamadığında hayat cehenneme döner.
Can sıkıntısı
Z kuşağının eski kuşaklara göre değerler konusundaki farklılıklarından elbette söz edilebilir. Kendilerinden büyüklere eskisi kadar saygı duymuyorlar. Kurdukları ilişkiler, gelip geçici ve akışkan. İçi boş olanla yüce olanı ayırmayı bilmiyorlar. Fazla emek harcamadan yüksek statü, para, özgürlük, mekân, marka giyinmek, rahatlık ve zaman istiyorlar. İnternette saatlerini geçiriyorlar ama pek de mutlu değiller. Aslında kendilerini, yeteneklerini, zamanlarını bu teknolojik dünyada biraz da boşa harcadıklarını içten içe hissettiklerini ve bu hissiyatı sıkılmakla dışa vurduklarını söyleyebilirim. Öğrencilerimin mütemadiyen canları sıkılır ve gelip bana sık sık "canımız sıkılıyor" derler. Ben de sıkılmamaları için onlara bazı tavsiyelerde bulunurum (keşke sıkılabileceğim ekstra bir zamanım olsa. Eski kuşak olarak okunacak kitaplardan, yazılacak ve yapılacak işlerden, benden ilgi bekleyen insanlardan dolayı maalesef canımın sıkılacağı bir zaman bulamıyorum.)
Star