Bugün, deha ve delilik arasındaki efsanevi bağlantı artık sadece anekdot değil. Giderek artan araştırmalar, insan zihninin bu iki uç noktasının gerçekten bağlantılı olduğunu gösteriyor ve bilim insanları bunun nedenini anlamaya çalışıyor.
Natalie Wolchover'ın, ‘Livescienc' sitesinde “Deha ve delilik neden bağlantılıdır?” başlıklı dikkat çeken makalesi şöyle:
31 Mayıs 2012 yılında New York'ta düzenlenen bir panelde uzmanlar, ‘deha' ve ‘delilikle' ilgili devam eden araştırmaları tartıştı. Panelistlerin üçü de akıl hastalığından mustaripti.
Johns Hopkins Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde klinik psikolog ve profesör olan Kay Redfield Jamison, 20 veya 30 kadar bilimsel çalışmanın bulgularının "işkence görmüş dahi" kavramını desteklediğini söyledi. Pek çok psikoz türü arasında yaratıcılığın en güçlü şekilde duygudurum bozukluklarıyla ve özellikle de Jamison'ın muzdarip olduğu bipolar bozuklukla bağlantılı olduğu görülmektedir. Örneğin, bir çalışma 16 yaşındaki 700.000 İsveçlinin zekasını test etti ve ardından on yıl sonra hangilerinin zihinsel hastalığa yakalandığını öğrenmek için izlendi. Şaşırtıcı sonuçlar 2010'da yayınlandı. "16 yaşında başarılı olan insanların bipolar bozukluk geliştirme olasılığının dört kat daha fazla olduğunu buldular" dedi.
Bipolar bozukluk (manik-depresif bozukluk), aşırı mutluluk ile şiddetli depresyon arasında dramatik ruh hali değişimlerini gerektirir. Bu acımasız döngü yaratıcılığı nasıl doğurabilir? California-Irvine Üniversitesi'nden bir nörobiyolog olan başka bir panelist olan James Fallon tarafından yapılan araştırma ise bir yanıt öneriyor.
Fallon, "Bipolarlı insanlar, derin depresyondan çıktıklarında yaratıcı olma eğilimindedir" dedi. Bipolar bir hastanın ruh hali düzeldiğinde, beyin aktivitesi de değişir: beynin frontal lob adı verilen alt kısmındaki aktivite azalır. Bu lobun daha yüksek kısmında alevlenir. Şaşırtıcı bir şekilde, aynı değişim, insanlar yaratıcılık nöbetleri geçirdiğinde de oluyor. Fallon, "İki kutuplu ve yaratıcılıkla ilgili olan bu devreler arasında bu bağ var" dedi.
Beyin kalıplarının bilinçli düşünceye nasıl dönüştüğüne gelince, Güney Kaliforniya Üniversitesi'nde ruh sağlığı hukuku profesörü olan Elyn Saks ise, psikozlu kişilerin uyaranları diğer insanlar kadar iyi filtrelemediğini açıkladı. Genç bir yetişkin olarak şizofreni geliştiren Saks, saçmalığın bilinçli düşünceye istilası ezici ve yıkıcı olabilse de, "oldukça yaratıcı etkisi olabilir" dedi.
Örneğin, katılımcılardan bir uyarıcı kelime (‘lale' gibi) ile ilgili olarak akla gelen tüm kelimeleri listelemelerini isteyen kelime ilişkilendirme çalışmaları, hafif mani (manik-depresif hastalık) geçiren bipolar hastaların bir kelimede üç kat daha fazla kelime çağrışımları oluşturabildiğini göstermektedir. Bunun nasıl deha vuruşlarına yol açtığına gelince, bastırılmamış fikirlerin katıksız cömertliği, derin bir şey üretme olasılığının daha yüksek olması anlamına gelebilir.
Tabii ki, şiddetli bir depresyon veya şizofreni nöbeti sırasında hiç kimse yaratıcı enerjiyle dolup taşmıyor. Bilim insanları, her şeyden önce, bu koşulların zayıflatıcı ve hatta yaşamı tehdit edici olduğunu söylediler ve toplum, işkence görmüş dehalarının üretkenliğinden yararlansa da, bu kişiler her zaman parlak anlarının yoğun acıya değdiğini düşünmüyor.
Saks bunu şöyle ifade etti: "Bence yaratıcılık, çoğunlukla kötü olan bir şeyin yalnızca bir parçası."
