Heyelanlar diğer jeolojik olaylardan daha yaygın ve dünyanın hemen her bölgesinde rastlanan bir doğa olayı.Doğal bir fenomen veya insan faaliyeti nedeniyle büyük toprak kütleleri, kayalar veya molozlar bir yokuştan aşağı hareket ettiğinde ortaya çıkar. Çamur kaymaları veya enkaz akışları da hızlı hareket eden heyelanların yaygın türü.
En savunmasız alanlar
Heyelanlar şiddetli yağışlara eşlik edebilirken kuraklık, deprem veya volkanik patlamaları dra izleyebilir. Heyelanlara karşı en savunmasız alanlar ise şunlar:kanyonların dibindeki alanlar da dahil olmak üzere dik arazi;
daha önce orman yangınları tarafından yakılan arazi;ormansızlaşma veya inşaat gibi insan faaliyetleri nedeniyle değiştirilmiş arazi;bir dere veya nehir boyunca kanallar;yüzey akışının yönlendirildiği veya arazinin aşırı derecede doymuş olduğu herhangi bir alan.
9 yılda 5 milyona yakın insanı etkiledi
1998-2017 yılları arasında heyelanlar tahminen 4,8 milyon insanı etkiledi ve 18.000'den fazla ölüme neden oldu. İklim değişikliği ve artan sıcaklıkların, özellikle kar ve buzla kaplı dağlık bölgelerde daha fazla heyelan tetiklemesi bekleniyor. Permafrost eridikçe, kayalık yamaçlar daha dengesiz hale gelerek toprak kaymasına neden olabiliyor.
Türkiye'de Karadeniz bölgesi faal
İstanbul Teknik Üniversitesi Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü öğretim üyeleri, Türkiye'nin 1929-2019 yıllarını kapsayan heyelan haritasını çıkardı.Çalışmada, son 90 yılda 389 heyelan meydana geldiği ve bu heyelanlarda bin 343 kişinin hayatını kaybettiği görüldü.
Trabzon ilk sırada yer alıyor
Heyelan bilançosunda 38 heyelan ve 336 ölümün yaşandığı Trabzon ilk sırada yer alıyor.Trabzon'u 30 heyelan ve 191 ölümle Rize, 58 heyelan ve 85 ölümle İstanbul takip ediyor. Karadeniz Teknik Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Şeref Oruç yaptığı açıklamada şunlara vurgu yapmıştı: “Doğu Karadeniz Bölgesi zaten hem arazi eğimi yüksek, hem bol ve uzun süreli yağış alan dolayısıyla sellerin meydana geldiği ve bu sellerin heyelanları tetiklediği ve bu heyelanların yıkıcı etkilere neden olduğu bir bölgedir” yorumunu yapmıştı.
20 yılda 4 kart arttı
Doğu Karadeniz'deki toprak kaymalarında doğal faktörler öne çıkarken, İstanbul ve çevresinde ise insan kaynaklı faktörlerin etkisi olduğu görüldü.Çalışmada, Türkiye'deki toprak kaymalarının son 20 yılda 2 kat arttığı ve her yıl ortalama 4 ölümlü heyelanın meydana geldiği tespit edildi.
Türkiye'de 1929-2018 yıllarında tespit edilen 357 heyelan olayı sonucu 1291 kişinin hayatını kaybettiği belirlenmiştir. Antropojenik faktörlere bağlı olarak 267 kişinin ölümüne neden olan 169 ölümcül heyelan olayı belirlenmişti. Küresel ölçekte değerlendirildiğinde; 3.7 milyon kilometrekarelik bir alan heyelana
maruz kalmaktadır. Heyelana maruz kalan bu alanlarda yaklaşık 300 milyon kişi yaşamakta ve bu sayı toplam dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 5'ine karşılık gelmektedir
13.494 heyelan ve 2956 kaya düşmesi
Avrupa ve Merkezi Asya ölçeğinde bakıldığında heyelana maruz kalan en fazla insan sayısının Türkiye'de olduğu görülmekte. Türkiye'de son 50 yılda 13,494 heyelan ve 2956 kaya düşmesi meydana gelmiştir. Ayrıca heyelanlardan etkilenen toplam afetzede sayısı 59 bin 345 (afet türlerine göre yüzde 21), kaya düşmelerinden etkilenen toplam afetzede sayısı ise 19 bin 422 (afet türlerine göre yüzde 7) olarak belirlenmiştir. Veri tabanında kayıtlı olan 35741 adet yerleşim biriminden (il, ilçe, belde, belediye ve köyler) 5472'si (tüm yerleşim birimlerinin yüzde 15.31'i) heyelan ve 1703'ü (tüm yerleşim birimlerinin yüzde 4.76'sı) kaya düşmesi olayından etkilenmiştir. Kaya düşmeleri de bir heyelan türü olarak kütle hareketleri içinde sınıflandırılmaktadır. Türkiye'de son 50 yılda meydana gelen 16450 kütle hareketinden toplam 78 bin 767 afetzede etkilendi.
