Bayram, “sevinç, neşe, eğlence” anlamlarına geliyor. Türk topluluklarının çoğunda “bayram” olarak kullanılsa da aslında Kaşgarlı Mahmut'un Divanü Lügati't Türk eserinde “behdrem” olarak geçiyordu.
Bayram, insanlara dostluğu, kardeşliği, bir olmayı hatırlatıyor. Bayramda küsler barışıyor, uzun zamandır birbirini görmeyen akrabalar, komşular, arkadaşlar bir araya geliyor.
“Ramazan'ın geçti hızı
Ayrılıktan duydum sızı
Bayram geldi o gidiyor
Helal edin hakkınızı."
Bu yıl Ramazan Bayramı 15-17 Haziran arası kutlanıyor.
Şehir şehir bayram gelenekleri
Her ile, ilçeye, yöreye ait bayram geleneklerinin birçoğu yaşatılıyor. Hem büyüklerin ellerinden küçüklerin gözlerinden öpülüyor, hem de farklı yöresel lezzetler dağıtılıyor. Ne yapılırsa yapılsın bayram gelenekleriyle geçiriliyor.
Aşure dağıtma
Aydın'ın Karacasu ilçesinde her bayram aşure dağıtılıyor. Genellikle yakın komşular bir araya geliyor ve imece usulü toplanan malzemelerle aşure kaynatılıyor. En az yedi malzemeyle yapılan aşure, dua edilerek hazırlanıyor. Daha sonra aşure piştikten sonra tabaklara koyuluyor ve üzerine nar veya ceviz serpilip ikram ediliyor.
Bu gelenekle ilgili farklı bir inanış var. Aşureyi alan kişinin kaşığına bakla gelirse, o kişinin senesi bereketli geçiyor. Aşure dağıtılırken söylenen manilerden biri ise şu:
“Ağzımız tatlı olsun
Gönlümüz şen olsun
Konumla komşumla
Yedirmek nasip olsun
Bereketini ver ya Rabbim
Şifasını da ver ya Rabbim.”
Bayram çıkarma geleneği
Kastamonu'nun Taşköprü ilçesinde, bayramlarda köylere çevre köylerden de misafir geliyor. Sabahın erken saatlerinde bayram namazından çıkan cemaat, cami avlusunda halka şeklinde diziliyor ve herkes birbiriyle selamlaşıyor.
Köylerden gelen misafirleri ise, köy sakinleri evlerine götürüyor ve onlara yemek yediriyor. Bu gelenek aslında bayramın paylaşma kültürünü en iyi şekilde gösteriyor.
Mezarlık ziyareti
Genellikle akrabaların veya tanıdıkların mezarları yılın belli günlerinde ziyaret ediliyor. Çoğu şehirde mezarlık ziyareti, arife gününde yapılıyor.
Bayram günü kişinin yakınlarını unutmaması, onlar için dua etmesi bayramlaşma gelenekleri arasında en anlamlı olanı.
Bayramlarda pişmaniye dağıtma
Bayramlarda ziyarete gelen misafire tatlı ikram ediliyor. Genellikle bu tatlı baklava gibi şerbetli tatlılar oluyor. Ancak Mersin'in Erdemli ilçesinde öyle değil. Bayramlarda gelen misafirlere pişmaniye ikram ediliyor.
Bayramlarda arife günü toplanan akrabalar, yağ, un, şeker gibi malzemeleri imece usulü topluyor ve hep beraber pişmaniye yapıyor. Pişmaniyenin bir kısmı arife akşamı yeniyor, kalan kısmı ise bayram ziyaretine gelen misafirlere ikram ediliyor.
Keşkek dağıtma
Keşkek dağıtma geleneği aslında tek bir yöreye özgü değil. Aydın'dan Ağrı'ya, Tokat'tan Sakarya'ya kadar birçok şehirde yaşatılıyor.
Keşkek, toplu iş paylaşımıyla büyük kazanlarda ve açık ateşlerde, buğday ve etin birlikte pişirilmesiyle hazırlanıyor. Ancak keşkek pişirilmeden önce, buğday ve etin uzun süre dövülmesi gerekiyor. Pişirildiği sırada ise ortak bir ritimle yemek karıştırılıyor.
Türkiye'nin genelinde yaygın olarak uygulanan bu gelenek, sadece bayramlarda değil, düğünlerde, hac yemeği ziyaretinde, mevlütlerde, Hıdırellez gibi özel günlerde de dağıtılıyor.
Salıncak kurma
Denizli'nin Çardak ilçesinde bayramın ikinci ve üçüncü günlerinde, köyün gençleri "Dede" denilen ağaca salıncak kuruyor. Salıncak kurulan ağacın her bir parçası kutsal sayılıyor. Onun için kırılarak yere düşen ağaç dalları bile yakılmıyor ve öyle bırakılıyor.
Gelenekte, salıncağa binen kişi kendisi sallanmıyor, onun yerine dört kişi iki ayrı tarafa geçiyor ve binen kişiyi sallıyor. Bu arada elbette bilenler mani okuyor, gelenek sayesinde bütün akrabalar ve komşular buluşuyor.
Gencer
Aydın'ın merkez ve Nazilli gibi büyük ilçelerinde yaşatılan bu gelenek, bayramların genellikle son gününde, halkın katılımıyla gerçekleşiyor. Gencer aslında ilçe meydanının ve düzenlenen etkinliğin adı.
Etkinliğin sembolü ise macun ve susam helvası. Meydanda büyük kazanlarda pişirilen macun, plastik kaplara konularak ikram ediliyor. Bu macunu yiyen çiftlerin bir yıl boyunca hiç kavga etmediğine inanılıyor.
Kahke
Tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte kahke, uzun yıllar önce Halepli ustalardan öğrenilmiş ve zamanla yöresel lezzetlerle harmanlanmış.
Un, yağ ve su karışımdan yapılan ve yumuşak simidi andıran kahke, şehir halkı dışında Türkiye'nin birçok şehrinden de yoğun ilgi görüyor.
Ramazan'a özgü olan bu lezzet, hem iftar ve sahurlarda yeniyor hem de Ramazan arifesinde evde hazırlanarak gelen misafirlere ikram ediliyor.
Ebebiş
Ankara'nın Kızıcıhamam ilçesinde yaşatılan bu gelenekte çocuklar ön planda. Bayramlarda, çocuklar kendi aralarında gruplar oluşturuyor, daha sonra bir ebe seçiyor. Ebenin özelliği ise mahalleyi daha iyi tanıması.
Ebe, grup için ziyaret edilecek bir ev belirliyor. Her çocuk eline bir torba alarak, mahalleliyi kapı kapı dolaşıyor. Aslında çocuklar ve mahalleli arasında bir bayramlaşma geleneği olan ebebiş, çocukların halktan topladığı yemiş, şeker veya paralara deniliyor. Ayrıca çocuklar şöyle de bir tekerleme söylüyor:
“Ebebiş ebebiş
Vermeyen çürük diş.”
Ferfene geleneği
Bolu'nun Gerede ilçesine ve Çankırı'nın Kalfat Köyü'ne özgü. Köy ve kasabalarda genellikle arife günlerinde toplanan gençler, çeşitli oyunlar oynuyor. Yüzük saklama, kim vurdu, iğneye ip saplama, elma kapma…
Ferfene'de imece usulü yiyecek, içecek alınıyor. Ayrıca köy sakinlerinin hazırladığı farklı yemekler de sofralarda bulunuyor. Bir araya gelen sakinler, birbirinden helallik alıyor böylece birbirine darılanlar barışıyor. Veda faslından sonra da herkes evlerine dağılıyor.
Kerebiç
Mersin yöresine özgü ve genellikle Ramazan ayında daha fazla imal edilerek tüketilen kerebiç tatlısı, her sene bayram ikramlarının vazgeçilmezi.
Gaziantep yöresinde ise, kekeviç (kereviç, gerebiç) olarak biliniyor. Ramazan Bayramı'ndan önce bu tatlıyı yapmak için hazırlıklar başlıyor. Bayramlarda imece usulü yapılan tatlı, büyük fırınlarda pişiriliyor. Yapımında un, irmik, şeker, yumurta ve tereyağı kullanılıyor. İçine ceviz konulan tatlı, bayramlarda misafirlere ikram ediliyor. (TRT Haber)
