Kaynakların verimli bir şekilde kullanılmasını, atık oluşumunun engellenmesini, israfın önüne geçilmesini ya da mümkün olan en az seviyeye düşürülmesini amaçlayan atık yönetimi yaşam tarzına sıfır atık denmektedir.

Nüfusun hızla artması, şehirleşme ve tüketim maddelerinin çeşitlenmesi, atık miktarının da artmasına neden oluyor. Belli orandaki atıklar, doğada bir süre sonra temizlenebiliyor. Ama atık sayısı arttıkça doğanın bu konudaki gücü de azalıyor. Biriken atıklar ise ne yazık ki çevreyi olumsuz anlamda etkiliyor. Çevreyi kirleten atıklar, türlerine göre farklılık gösteriyor. Gaz, sıvı ve katı halde bulunabiliyorlar. Ülkemizde de 2017 yılından bu yana Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından, sürdürülebilir kalkınma ilkeleri kapsamında “Sıfır Atık” projesi geliştiriliyor.

Sıfır atığın temel ilkeleri

Doğanın çalışma prensibi gibi, sıfır atık da kademelere ayrılan çok yönlü bir disiplin. Bu durumu 5 ana prensip halinde değerlendirebiliriz. Reddet, azalt, ileri dönüştür/yeniden kullan, geri dönüştür ve kompost hâline getir...

Reddet: Gerçekten ihtiyaç duymadığınız hiçbir şeyi satın almamalı, plastik gibi geri dönüştürülebilir olmayan ürünleri kullanmayı reddetmeli ve tüketmemeliyiz.

Azalt: Günlük tüketim ihtiyaçlarımızı mümkün olduğunca azaltmalıyız, ihtiyaç fazlası ürünlerimizi de başkalarına bağışlamalıyız. Böylece diğer bireylerin de daha az atıkla yaşamasına katkıda bulunabiliriz.

İleri dönüşür veya yeniden kullan: Eskiyen çarşaflardan bez çanta yapmak, kullanmadığımız giysilerden bez oyuncak yapmak; kısacası malzeme atmamak, tekrar üretmek! İleri dönüştürme, tıpkı geri dönüştürme gibi doğaya mümkün olduğunca az atık bırakmayı temel alır.

Geri dönüştür: Bir ürün satın almamız gerekti, o zaman da aldığımız ürünün geri dönüştürülebilir olmasına dikkat etmeliyiz. geri dönüştürülebilir malzemeden yapılan ürünleri tercih etmeliyiz.

Kompost: Kalan yemeğimiz artık kokuyor ve bozulmuş mu? Beklemeli, hemen çöpe atmamalıyız çünkü doğanın bu bozuk gıdaya da ihtiyacı var. Bunun için en iyi yöntem atık gıdalarınızı kompost yapmaktır. Bir saklama kabına veya çöp kutusuna hava delikleri açıp, içerisine bozulmuş meyve, gıda atıkları ve kurumuş yaprakları atarak, bir süre çürümeye bırakıp, toprak için besleyici bir gübre oluşturabiliriz. Bu şekilde toprağa yararlı atık bırakmış oluruz.

Atık türleri hakkında

Her bir atık farklı amaçlarla değerlendirilerek geri dönüştürülür. Bunlardan belli başlıcaları şöyle:

Kâğıt: Kâğıdın geri dönüşümü ile kullanılan ham maddelerde ciddi oranda tasarruf sağlanır. Gazete, kitap, karton koli, not kâğıdı, defterler, kâğıt ambalaj bu tarz atıklardan.
Organik atık: Buğday, çavdar samanı, olgunlaşmamış meyve-sebze gibi bitkisel ve hayvansal atıklar.
Elektronik atık: Bilgisayar, telefon, elektrik süpürgesi, tost makinesi, buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, CD, kaset gibi atıklardır. Elektronik atıkların geri dönüşümü çok kapsamlı bir süreçten oluştuğu için, bozulmuş cihazların nasıl değerlendirilebileceği hakkında bilgi edinilmesi gerek.
Pil: Çinko, alkalin, lityum iyon gibi kullanım ömrü dolmuş veya veya fiziksel zarar nedeniyle kullanılamayacak duruma gelmiş pil atıklar.
Plastik: Atık oranının en yoğun olduğu malzeme türüdür. Pet şişeler, şişe kapakları, su damacanaları, ambalajlar, naylon poşetler, pet bardaklar, oyuncaklar gibi aklınıza gelebilecek çoğu günlük yaşam ürünün hammaddesinden oluşan atıklardır.
Kompozit: Karton süt meyve kutuları, hazır çorba ambalajları, çikolata ambalajları gibi kâğıt ve plastik karışımı malzemeden üretilen atıklar.
Cam: Ana maddesi kum olan cam; içecek şişeleri, kavanozlar, porselenler gibi ürünlerle sıklıkla atık olarak doğaya bırakılmakta.
Ahşap: Ambalaj amacıyla kullanılan palet kasa, parça, talaş, kırpıntı, sunta, tahta, kontrplak, kereste gibi ahşap malzemeden oluşan atıklar.
Metal atık: Çeşitli minerallerin işlenerek saflaştırılması sonucu elde edilen malzemeden üretilen; alüminyum içecek kutuları, yağ ve salça tenekeleri, konserve kutuları gibi atıklar.
Bitkisel atık yağ: Kullanılmış kızartma yağları, son kullanma tarihi geçmiş katı ve sıvı yağları içeren ayçiçeği, mısır, pamuk, zeytin, aspir gibi yağlı bitki tohumlarından elde edilen yağların atıkları.

Evde uygulama imkanı var mı?

En çok atığı mutfaklarımızda ve banyolarımızda çıkardığımıza göre bu konuda elbette yapılması gerekenler bulunuyor.
Bazı yöntemler şöyle:

Plastik diş fırçası, tarak yerine bambu veya tahta tarak, diş fırçası edinmek
Kullan-at traş bıçaklarını satın almamak
Yıkanabilir makyaj temizleme pamuklarını ve sürdürülebilir kozmetik ürünleri tercih etmek
Süpermarketler yerine ekolojik pazarlardan alışveriş yapmak
Plastik pipet, kâğıt mendil gibi tek kullanımlık ürünleri satın almamak
Cam kavanozlarımızı atmamak
Pamuklu bez torba kullanmak
Sirke, limon, karbonat gibi ev yapımı temizlik ürünlerini kullanmak
Yemek artıklarımızı çöpe atmamak, kompost yapıp gübre olarak kullanmak
İşlenmiş gıda satın almamak